مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بازخوانی گفتمان علمی و روش شناسی حاکم بر تمدن اسلامی در دوره های گذشته،به ویژه دوره نوزایی،در ارتباط با شناخت تمدن اسلامی دارای اهمیت راهبردی است.به طور کلی دوره نوزایی تمدن اسلامی به دلیل مواجهه با اندیشه یونانی و کتب ترجمه شده از سایر تمدن ها از لحاظ فکری و علمی دارای ساختاری مجموعه ای است.بر همین اساس در این پژوهش سعی گردیده با مقایسه روش شناسی زکریای رازی و ابونصرفارابی به عنوان دو نمونه بارز دوران نوزایی،مختصات گفتمان علمی دوره نوزایی تمدن اسلامی(قرون سوم و چهارم) مورد بازشناسی قرار گیرد.یافته های این پژوهش حاکی از آنست که زکریای رازی دارای معرفت شناسی واقع گرا و روش شناسی تجربه گرایانه ی محض به سبک اثبات گرایان فعلی است و فارابی دارای معرفت شناسی آرمان گرایانه با تاکید بر عقلانیت استعلایی و دارای روش شناسی ترکیبی و عقلانیت همراه با تجربه است.در نهایت بر اساس یافته های این پژوهش می توان این طور نتیجه گیری نمود که روش شناسی متکثری بر گفتمان علمی دوره نوزایی تمدن اسلامی- ایرانی حاکم بوده است.

فایرابند در آثار خود، ارجاعاتی به آثار مردم­شناسان شهیر داشته است. بررسی این ارجاعات نشان از تاثیر تعیین­کننده یافته­های مردم­شناختی بر فلسفه فایرابند دارد. این تاثیر به حدی است که فایرابند، روش مردم­شناسی را به عنوان روش ایجابی مناسب برای مطالعه علم پیشنهاد می­کند. توصیه این روش به معنای پذیرش ضمنی مقومات آن مانند تکثر، نسبیت، تفاوت در ذهنیت­ها، قیاس­ناپذیری فرهنگ­ها و سنت­ها و ...است. در این مقاله ضمن بررسی ارجاعات فایرابند به مطالعات مردم­شناختی، نشان خواهیم داد که فایرابند در چه موضوعاتی متاثر از یافته­های مردم­شناسی بوده است و چگونه این یافته­ها را در فلسفه علم بازسازی نموده است. تلاش خواهیم کرد تا تاثیر مردم­شناسی بر هستی­شناسی، معرفت­شناسی و روش­شناسی فایرابند را با تکیه بر مفاهیم واقعیت، ذهنیت، زبان، مشاهده مشارکتی و ...نشان دهیم.

موضوع کتاب حاضر خداشناسی و بیان احکام معرفت الهی است. هدف از نگارش اثر این تلاش جهت بازشناسی احکام اصول دین و روش‌شناسی دستیابی به آن و تبیین نتایج حاصل از فقدان فرهنگ و عرفان است. نگارنده ابتدا مطالبی پیرامون آرای عرفا و نقد آن‌ها را بیان کرده و سپس وصیت امام حسن عسگری (ع) را آورده است. در ادامه راه‌های معرفی خداوند تبیین شده و در پایان نسبت دنیا به آخرت با یکدیگر شرح داده می‌شود.

از مسائل مهم و پرچالش در تفکر ديني، به‌ويژه انديشه اسلامي، مسأله علم ديني است. اين مسأله در سطوح مختلفي، نظير چيستي، امکان، مطلوبيت و ضرورت و ... مطرح است. يکي از مهم‌ترين اضلاع پرچالش اين موضوع، مسأله چيستي و ماهيت علم ديني است. تبيين و تعيين اين مسأله آثار و نتايج فراواني در باب علم ديني دارد. از اين رو تحقيق حاضر به نقد و بررسي ديدگاه‌ها در باب چيستي علم ديني، رويکردهاي موافقان علم ديني و مباني آنان، برآيند و برونداد روش‌شناختي هريک از تلقي‌ها پرداخته است.

نویسنده در کتاب حاضر مفهوم عقلانیت دانش علمی را با تکیه بر دلالت معنایی و مصداقی آن مورد بررسی قرار داده است. این بررسی براساس روش‌شناسی انتقادی صورت گرفته است. در این متن عقلانیت دانش علمی درباره اسطوره‌ها و نظریه‌ها تعمیم یافته است. یکی از پیش‌فرض‌های مطرح در این نوع روایت آن است که حقیقت امری انحصاری نیست؛ و نیز در کتاب درباره تمایز عقلانیت علم با غیر علم به تجربه به مثابه یکی از معیارهای داوری درباره علمی بودن یک دانش تأکید شده است. در تعریف عقلانیت علمی در این کتاب، عقلانیت تجربه محور، شک محور، تفسیری، انتقادی و نیز استدلال انتقادی درباره دستگاه معرفتی تجربه‌گرایی پوزیتیویستی و درباره دستگاه معرفتی نسبت گرایی مورد مطالعه قرارگرفته است.

در این کتاب دیدگاه‌های "ننسی مورفی" در باب روش‌شناسی علم و الهیات نقد و بررسی شده است. گفتنی است که ننسی مورفی، دانشیار فلسفه مسیحی در دانشگاه الهیات فولر و نیز کشیش گماشته در کلیسای "برثرن" است. او پس از آن که دکترای فلسفه علم را دریافت کرد، مسائل مطرح درباره عقلانیت اعتقادات مسیحی را جالب‌تر و پرداختن به آن‌ها را ضروری‌تر یافت و از همین رو به رشته الهیات و فلسفه دین پرداخت و موفق شد، دکترای خود را در این رشته از (GTU) دریافت کند. در بخشی از کتاب آمده است: "درباره ارتباط علم و دین، دیدگاه‌ها و رویکردهای گوناگونی مطرح شده است. دیدگاه مورفی، جدیدترین دیدگاهی است که با رویکرد عدم ضدیت علم و دین و با دغدغه‌ دفاع از دین ارائه شده است؛ اما... مورفی رابطه این دو را با توسل به فلسفه علم و روش‌شناسی علوم طبیعی تبیین کرده و راه دفاع عقلانی از دین را توسل به فلسفه علم و روش‌شناسی علوم می‌داند....".

شناخت روش تحقیق در حوزه علوم تربیتی موضوع بحث و بررسی نوشتار حاضر است. نگارنده در آغاز روش‏شناسی تحقیق تربیتی را از دیدگاه اسلامی تشریح کرده و بر ضرورت به کارگیری آموزه‏های وحیانی دین در هدایت مفیدتر و مؤثرتر روند تربیت همراه با استفاده از روش‏شناسی تحقیقات تربیتی معاصر و دستاوردهای آن تأکید می‏کند. وی سپس درباره موضوع، هدف‎ها، اهمیت و روش پژوهش در تعلیم و تربیت سخن گفته و به پیشینه پژوهش در این رشته اشاره می‏نماید. تعریف اصطلاحات روش و روش‏شناسی، روش پژوهش تربیتی از دیگر مباحثی است که از نظر خوانندگان می‏گذرد. وی در ادامه تربیت اسلامی را تعریف کرده و اهداف پژوهش در تربیت اسلامی را تبیین نموده و حوزه‏های پژوهش در تعلیم و تربیت اسلامی را تقسیم‏بندی می‏نماید. مؤلف دنباله سخن را به تحلیل و بررسی ساختار روش‏شناسی اسلامی و مؤلفه‏های آن اختصاص داده و ذهن مخاطبان را به موضوع مهم و اساسی نگرش اسلام به هستی و انسان، شناخت، اخلاق و جامعه معطوف می‏نماید. وی معتقد است محققان می‏باید عناصر مفهومی، نظری و فلسفی ساختار روش‏شناسی تربیتی اسلامی را به دقت شناخته و در پژوهش‏های خود به کارگیرند. نویسنده در پایان در باب چگونگی شکل‏گیری روش‏شناسی اسلامی و موانع و آفات و آسیب‎های آن بحث می‏کند.

در این کتاب نخست به بحث شناخت خداوند و رسیدن به او پرداخته شده و پس از آن موضوع نماز بررسی گردیده، و در پایان شرح حال شیخ محمود عتیق مشهور به حاج ملاآقاجان آورده شده است.