مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين پژوهش در چهار فصل در پي پاسخگويي به اين پرسش است که انديشه مذهبي صفاريان و تعامل آنان با شيعيان چگونه بوده است؟ صفاريان، خاندان حکومتي هستند که از کشور افغانستان فعلي برخاسته و از سال 247 تا 394 قمري، به وسيله يعقوب ليث آغاز شد و بر بخش وسيعي از سرزمينهاي اسلامي حکمراني کردند. پيش از روي کار آمدن صفاريان به صحنه قدرت در سرزمين افغانستان، در ايران فعلي تشيع وجود داشته است. در آستانه ظهور صفاريان نيز، شاهد حضور فعال و چشمگير تشيع در قلمرو صفاريان هستيم و ائمه? با شيعيان در ارتباط بودند و در مناطق مختلف ايران و افغانستان وکلايي داشتهاند. در رابطه با مذهب صفاريان، ديدگاه مستشرقان، پژوهشگران ايراني و نويسندگان عرب بررسي شده است. با ارائه قرائن و شواهد و نقد برخي از ديدگاهها، نويسنده به اين نتيجه رسيده است که صفاريان از مذهب اسماعيلي پيروي ميکردند. عدم اطاعت از مذهب اهل سنت و تصريح خواجه نظام الملک به پيروي آنان از مذهب اسماعليه، از شواهد بر اين مطلب است. يعقوب ليث، اولين حاکم صفاري، با شيعيان سيستان روابط خوبي داشته است. همچنين با دشمنان شيعه، دشمني داشته است. خوارج در سيستان به دست يعقوب ليث قلع و قمع شدند و خليفه عباسي، از سوي او تهديد شد. جانشين وي نيز با شيعيان رابطه خوبي داشت و با خوارج و خلفا جنگيد. در مورد او گزارش وجود دارد که از دوست داران اهل بيت? بوده است. نويسنده سه احتمال را درباره حمله يعقوب به طبرستان مطرح کرده و به اين نتيجه رسيده است که علت اين حمله، شيعه بودن مردم طبرستان نبوده و تعامل صفاريان با شيعيان طبرستان نيز مسالمت آميز بوده است همچنين هيچ گزارشي از خصومت آنان با شيعيان خراسان ارائه نشده است و با آنان نيز رفتاري مسالمت آميز داشتهاند. در مورد تعامل صفاريان با شيعيان جبال و خوزستان، اطلاعي در دست نيست؛ ولي از قرائن معلوم است که صفاريان با آنها نيز رابطه خوب و مسالمت آميزي داشتهاند. نتيجه اينکه تعامل صفاريان با شيعه، مسالمت آميز بوده است.

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در کشمير و تحولات مربوط به آن پرداخته است. منطقه کشمير در حال حاضر، دو قسمت دارد؛ ايالت جامو و کشمير که در قلمرو هند است، و کشمير آزاد که در قلمرو پاکستان مي‌باشد. اسلام و تشيع در سال 725 هجري توسط جهان‌گردان و بازرگانان، و عالماني مانند سيد شرف‌الدين، مير سيد علي همداني و فرزندش محمد، سيد محمد مدني، سيد حسين رضوي قمي، و ملا عالم انصاري به کشمير راه يافت و ترويج گرديد. با تلاش‌هاي مير شمس‌الدين عراقي، در سال 882 تشيع به‌عنوان مذهب رسمي کشمير اعلام گرديد، بت‌خانه‌ها ويران شده، و مساجد و خانقاه‌هاي بسياري به جاي آن‌ها ساخته شد. ايشان با اقداماتي مانند احياي فرهنگ جهاد، ايراد خطبه به اسم دوازده امام در مسجد جامع، اعزام مبلغ به مناطق دورافتاده، و فعاليت‌هاي علمي خدمات زيادي در راستاي گسترش تشيع انجام داد. از سال 962 هجري طايفه "چک" که مذهب تشيع داشتند، 32 سال بر کشمير حکومت کردند، و موجبات گسترش تشيع را فراهم آوردند. در اين زمان، شهرهاي زدي‌بل و حسن‌آباد، از مراکز اصلي شيعيان بوده است. در مقابل، ميرزا حيدر که از سني‌هاي متعصب بود، به قتل عام شيعيان پرداخته، و اموالشان را غارت، و خانه‌هايشان را ويران کرد. حکومت چک‌هاي شيعه در سال 994 هجري با تباني علماي اهل سنت، و هجوم مغول‌ها و افغان‌ها از بين رفت، و بسياري از شيعيان به قتل رسيده، و يا به نقاط مختلف کوچ کردند. امروزه شيعيان کشمير از لحاظ مذهبي و اقتصادي، از تمام فرقه‌ها عقب‌تر هستند، و علت آن نيز تفرقه و گروه‌بندي رهبران شيعه، موانع قانوني دولت، و کمک‌هاي بدون تحقيق ايران مي‌باشد. اشتغال شيعيان در ادارات دولتي تنها دو درصد بوده، و ميانگين سواد آن‌ها ده درصد مي‌باشد. آن‌ها براي مقابله با تهاجم فرهنگي، هيچ نوع امکاناتي نداشته، و نيازمندي‌هاي فرهنگي، آموزشي، پزشکي، و تبليغي زيادي دارند.

---

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع درخراسان بزرگ پرداخته است. مرو از زيباترين شهر‌هاي خراسان بزرگ است که بخشي از آن در ترکمنستان کنوني قرار دارد، و شيعيان آن‌جا به زبان ترکي صحبت مي‌کنند. عمده‌ترين مرکز تشيع در مرو، شهرک بايرامعلي مي‌باشد. از حاکمان اين خطه مي‌توان به جُعده که در سال 37 هجري از سوي امام علي(ع) منصوب شد، و مأمون که در سال 186 هجري از سوي پدرش بر منطقه‌اي وسيع‌تر شامل خراسان، قسمتي از ايران، هند، کابل و ترکمنستان گماشته شد، نام برد. در سال‌هاي 125 و 127 هجري، شيعيان به رهبري يحيي بن زيد، و عبد‌الله بن معاويه، در جوزجان و مرو عليه خلفاي ستمگر اموي قيام کرده و به شهادت رسيدند. در سال 130 هجري نيز ابومسلم خراساني در مرو به قدرت رسيد، و باعث استقرار خلافت ابو‌العباس اولين خليفه عباسي در سال 131 هجري گرديد. از حوادث سال 140 هجري در مرو مي‌توان به شورش سفيدجامگان، ظهور فرقه مقنّع، و باطنيان مرو، قيام حسين بن علي، و قيام‌هاي ديگر اشاره کرد. مهاجرت شيعيان مدينه و يمن به خراسان بزرگ، و تبليغات و قيام‌هاي بعضي از سادات مانند يحي بن زيد و يحيي بن عبد‌الله، و مخصوصاً ورود امام هشتم شيعيان حضرت امام رضا(ع)، به مرو در سال 201 هجري، اقدامات فرهنگي و تبليغي آن حضرت، و شهادت ايشان و واقع شدن مرقد مطهرش در شهر طوس، باعث گسترش و شکوفايي تشيع در اين منطقه گرديد. خراسان بزرگ در قرن سوم هجري، تا قبل از حمله مغول، مرکزيت جهان اسلام و مهد ستارگان دانش، راويان اخبار، پزشکان و رياضي‌دانان بود. از پيامدهاي حمله مغول به خراسان بزرگ، قتل عام مردم و به‌خصوص دانشمندان شيعه، و نابودي کتابخانه‌ها و مراکز علمي و فرهنگي مي‌باشد. قبور امام‌زادگان و نسل زيادي از صحابه پيامبر اسلام(ص) ، موجب پديد آمدن آثار و بناهاي تاريخي زيادي در اين خطه شده است.