مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «گفتارهایی درباره عقل، روح، نفس و قلب» اثر حجت الاسلام محمدباقر شریعتی سبزواری به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۲۱۶ صفحه منتشر شد. اثر پیش رو با در نظر گرفتن قرابت معنایی عقل، روح، نفس و فواد در ادبیات دینی، در پی فراهم کردن زمینه برای بیان تفاوت مفاهیم و چگونگی رابطه فیزیکی و متافیزیکی هر یک از آنها با دیگری است. بنابراین تشریح و نقد اساسی نظریات فلاسفه، متکلمان، محدثان و مفسران و نقض دلایل آنها مراد اصلی این گفتارها نبوده است، بلکه جداسازی این مفاهیم و بیان ماهیت واقعی هرکدام و کیفیت ارتباط آنها با یکدیگر در وجود انسان، آن هم در نگاه کتاب و سنت، موضعی است که در این مجموعه گفتارها دنبال شده است. ساختار اثر کتاب حاضر در ۱۲ گفتار تألیف شده است؛ در گفتار اول بیان کلیات درباره قلب، روح، نفس، قلب، فواد و صدر پرداخته شده است. نویسنده در گفتار دوم به «جایگاه عقل در اسلام و نظام و عقل گرایی به نام دین» اشاره کرده و در این راستا به دیدگاه شهید مطهری نیز در خصوص مسأله مذکور می‌پردازد. سومین گفتار از این اثر با عنوان «عقل از نظر وجود شناسی و معرفت شناسی» اختصاص یافته و ضمن تبیین جایگاه عقل در حوزه معارف بشری، به مبحث «قلب و عقل گرایی» اشاره شده است. «نفس و مفاهیم مربوط به آن» عنوان گفتار بعدی است که در این گفتار راه‌های شناخت و اثبات نفس و همچنین چگونگی ارتباط نفس و بدن تشریح شده و به تبیین دیدگاه مکتب تفکیک درباره روح و عقل و نفس پرداخته و ترکیب انسان از روح و بدن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سپس به مناظره طبیب هندی و امام صادق (ع) نیز اشاره شده و در پایان این گفتار بقای روح در کتاب‌های آسمانی به رشته تحریر در آمده است. در گفتار پنجم نیز «چیستی حقیقت آدمی» تبیین شده و در این گفتار، مباحثی با عناوین «عقل در کتاب و سنت»، «عقل در جایگاه حجت باطنی خدا»، «روح در قرآن چگونه از عقل بهره مند شویم؟» آمده است. مراحل آفرینش انسان و تعبیرات مختلف عقل در احادیث، از مباحث ششمین گفتار این اثر به عنوان «وحدت نفس و روح» است. گفتار بعدی به «چگونگی گشوده شدن معمای روح و نفس» پرداخته و «ماهیت عقل و روح و رابطه آن دو» در گفتار هشتم مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در این گفتار، ضمن تبیین مبحثی به عنوان روح و قوای آن از عقل به عنوان اولین مخلوق خدا یاد شده و کاربردهای عقل تشریح شده و همچنین فرق روح و نفس و عقل نیز بیان شده است. در نهمین گفتار از این اثر که به عنوان چگونگی رابطه نفس و بدن اختصاص یافته، ضمن بیان تجرد نفس در نگاه ابن سینا به ارتباط نفس و بدن از نظر ابوعلی سینا و چگونگی رابطه نفس و بدن نیز پرداخته شده است. در گفتار دهم، «چند اصطلاح قرآنی» در رابطه با موضوع این اثر بررسی شده که از جمله آنها می‌توان به نفس و مراتب آن در قرآن و قلب و ماهیت آن اشاره کرد. در گفتار یازدهم «روح از نظر قرآن و سنت» تشریح شده و در دوازدهمین و آخرین گفتار از اثر حاضر، مروری بر مباحث پیشین و استنتاج نهایی صورت گرفته است.

تناسخ، ازمسائل مهم درعلم النفس است؛ که درطول تاریخ، فکرواندیشه بشررا به خود مشغول وطرفداران زیادی¬را درجوامع واقوم مختلف¬ در پهنه وسیع جغرافیایی وتاریخی به خود اختصاص داده ودرعلوم مختلفی چون فلسفه ،کلام ، تفسیر ، فرق ومذاهب از آن بحث شده است ؛از طرفی گره خوردن سرنوشت برخی از آموزه های دینی همچون معاد ، معاد جسمانی، احیای اموات ، عالم ذر ، رجعت و... با مساله تناسخ حساسیت موضوع را بیشتر نموده است. تقریبا تمام ادله¬ی اصلی استحاله تناسخ ،در دوکتاب «علم النفس فلسفی» و «تناسخ ازدیدگاه عقل ونقل» مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ومولفین این دو کتاب، آنها را ناتمام می دانند؛در این نوشتار،که روش توصیفی- تحلیلی- انتقادی است نقطه نظرات این دو اثر درمورد برخی ازمهمترین دلایل عقلی نظریه استحاله تناسخ، مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ودرپایان ادله ونقدهای ایشان در نفی ادله عقلی ،به بوته نقد کشیده شده ونظریه استحاله تناسخ مورد قبول واقع شده است.

عقل انسانی مدرک معقولات و مدخل معرفت است لذا بدون شک مهم ترین مولفه و مشخصه نوع انسان است. در این پژوهش که با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی-توصیفی صورت گرفته است، بررسی تطبیقی مراتب عقل انسانی و نحوه ارتباط آن با عقل فعال از دیدگاه سهروردی و علامه طباطبایی مورد مداقه قرار گرفته و به تبع آن به پرسش‌های فرعی نظیر ماهیت، جایگاه، ادله و مبانی عقل انسانی و عقل فعال پرداخته شده است. وجه اشتراک سهروردی و علامه در این است که هر دو عقل فعال را یکی از عقول مفارق می دانند که دارای فعلیت تام و فاقد ماده است و همچنین علت موجده و مدبره عقل انسانی بوده که آن را پس از ایجاد به واسطه افاضه صور عقلی، از مرتبه هیولانی به مرتب بالمستفاد یعنی اتصال و اتحاد با عقل فعال می رساند. در این مرتبه عقل انسانی به سبب همان اتصال و اتحاد، مانند عقل فعال جامع جمیع حقایق می شود. اما وجوه افتراق دیدگاه سهروردی و علامه عموماً ناظر بر مصداق عقل فعال، ماهیت و ویژگی های آن است. توضیح اینکه سهروردی عقل فعال را یک عقل عرضی می داند که در نتیجه اشراقات و مشاهدات عقول طولی پدید آمده و فقط یک نوع مادی را ایجاد کرده و تحت تدبیر دارد. لذا هر نوع مادی یک عقل فعال اختصاصی دارد. اما تعریف علامه از عقل فعال فقط به یکی از عقول مفارق تعلق می گیرد که در انتهای سلسله بی شمار عقول طولی قرار دارد و همان یک عقل فعال تمام عالم ماده از جمله عقل انسانی را ایجاد و تدبیر می کند. بنابراین جنبه های فعلیت و تکثر در عقل فعال مد نظر نظر سهروردی بسیار کمتر از عقل فعال مد نظر علامه است. و تفاوت بعدی در نوع ارتباط عقل انسانی با عقل فعال است که بر اساس دیدگاه سهروردی نوعی اتصال حاصل می شود که به سبب شدت علاقع است نه یکی شدن با عقل فعال. در صورتی که علامه به واسطه اینکه عقل انسانی را معلول و عین الربط عقل فعال می داند، لذا معتقد است به هر میزان که عقل انسانی تکامل و شدت وجودی پیدا کند به همان میزان با عقل فعال متحد و یکی می شود.

ترجمه ماشینی: این مجموعه نه مقاله در مورد موضوعات مرتبط با عنوان، بسیاری از افکار گیچ را در مورد موضوعاتی مانند معاد، اثبات قیاسی وجود خدا، نقش خدا در اخلاق، مادی گرایی و رابطه زمان و نماز گرد هم می آورد.

اخبار غیبی و روایات حالات احتضار، و همچنین تحلیل‌های عقلی فیلسوف‌ متکلمان مسلمان، اکنون با گزارش تجربه‌های احیاشدگان یا تجربه‌های پیش از مرگ که خصوصاً در یک قرن گذشته مورد توجه شاخه‌‌هایی از روانشناسی واقع شده این مساله را ایجاد کرده که چه نسبتی میان یافته‌های تجربی با توصیفات نقلی و تببین‌های عقلی در فلسفه اسلامی برقرار است؟ این دغدغه، نقطه عزیمتی برای طرح این سوال بود که تجربه، عقل و نقل، ماهیت و ویژگی‌های تجربه‌های نزدیک به مرگ را چگونه توصیف کرده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان داد با بررسی و مقایسه تجربه‌های نزدیک به مرگ می‌توان به ویژگی‌هایی کلی دست یافت. از دیدگاه آیات و روایات، این ویژگی‌ها به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می‌شود. تجربه‌های نزدیک به مرگ در ظرف عالمی فراتر از دنیا و در عالم برزخ به وقوع می‌پیوندند. با وقوع مرگ و جدایی روح و جسم، انسان نسبت به این حقایق آگاه خواهد شد. در دیدگاه عقلی تجربه‌های نزدیک به مرگ با خصوصیات عالم مثال قابل تبیین هستند ودر اثر کاهش تعلق نفس به بدن ایجاد می‌‌گردند که موجب می‌شود حجاب‌های مادی از پیش روی انسان کنار رفته و وارد عالم مثال شود. به میزانی که این قطع تعلق بیشتر باشد شخص تجربه‌های عمیق‌تر با متعلقاتی افزون را تجربه می‌کند.

ترجمه ماشینی: در طول هزاره ها، فلسفه به دنبال درک نهایی از افق کامل وجودی انسانی و همچنین از سرنوشت انسان و معنای نهایی همه آن بوده است. تلاش‌های بی‌شماری برای دریافت پاسخ به این پرسش‌ها، که هر کدام رویکرد خاص خود را دارند و پیش‌داوری‌های خاص خود را دارند، طیفی از رویکردهای فلسفی مختلف را به وجود آورده‌اند، رویکردی به قدری گسترده که شکاف‌های به‌ظاهر غیرقابل پل زدن، مانع از ارتباطات ممکن و متقابل می‌شوند. و با این حال مضامین همه آنها، به عنوان مثال، کیهان غیرقابل اندازه گیری، زندگی، فردی که حامل زندگی است، فرد انسانی در دنیای خود، و آرزوهای او برای فراتر رفتن از آن جهان، ذهن انسان، عمل گرا/شناختی آن. ابزارها، کارهای خلاقانه و سوداگرانه، ثابت می مانند. آرم هایی که همه آنها به اشتراک می گذارند یکی است. اینطور نیست که طرفداران آموزه‌ها و روش‌های مختلف مورد بحث، اجمالی از اجمالی شهودی را به اشتراک بگذارند. تاریخ فلسفه در واقع با کنار هم قرار دادن نظریه ها و رویکردهای دارای مسیرهای متفاوت و با آمیختن بینش ها، عبور از مرزها و غیره مشخص می شود. اما آنچه بسیار مورد نیاز است، مقایسه عمیق آموزه های مختلف و تأملی است. در دیدگاه‌های متضاد، متضاد و متضاد که به دنبال شالوده‌ای برای همه آن‌ها در شرایط انسانی و خلاقانه است، در آن عالم کوچکی که شاخک‌های خود را به سوی دو بی‌رحمی بزرگ دراز می‌کند: بی‌رحمی بیرونی کیهان و بی‌نهایتی درونی سرنوشت متعالی.

چگونگی ارتباط نفس با مبادی عالیه هستی به‌ویژه عقل فعال، از مسائل مهم فلسفه صدرایی است. ازنظر ملاصدرا نفسِ انسان ازطریق حرکت جوهری از عالم طبیعت به عوالم بالاتر سلوک یافته و با عقل فعال اتحاد برقرار می‌کند و به ادراک معقولات نایل می‌گردد. در این دستگاه معرفتی ادراک معقولات، به مشاهده نفسِ حقایق حاصل می‌شود؛ بدین‌صورت که صور خیالی و عقلانی، هریک در مقام خود، دارای ثبات و تجرد ذاتی‌اند و نفس با حرکت جوهری به مرحله ادراک عقلی راه می‌یابد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تبیینی روشن از چگونگیِ این نحوه ادراک و به‌طور خاص، نحوه اتحاد آن با عقل فعال ازمنظر ملاصدرا ارائه نماید. برای رسیدن به این مقصود، نخست باید ماهیت نفس، عقل، ادراک و نحوه اتحاد نفس با عقل فعال و دیگر مبادی عقلی و کیفیت ارتباط صورت معقوله با ادراک شهودی از حقایق عقلی موجودات، ازمنظر فیلسوفان پیش از ملاصدرا بررسی گردد تا راه حل مسئله پژوهش حاضر را فراهم ‎نماید.