جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نحویان و مفسران درباره‌ی نقش نحوی «أَسْباطا» در آیه‌ی «وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أَسْباطاً...» اختلاف نظر دارند و چند نقش برای آن قائل شده‌اند. بر اساس دستور زبان عربی، معدود اعداد یازده تا نوزده باید مفرد و منصوب بیاید. معدود عدد « اثْنَتَیْ عَشْرَةَ» «دوازده» در آیه‌ی فوق باید به صورت «سبطاً» بیاید، در حالی که جمع و منصوب آمده‌ که خلاف قاعده‌است. به همین جهت چهار نقش دستوری برای آن در منابع نحوی و تفسیری ذکر شده‌است. از میان خاورشناسان قرآن پژوه، کریستف لوکزنبرگ نویسنده‌ی کتاب «قرائت سریانی- آرامی از قرآن»، معتقد است که نقش دستوری «أَسْباطا» تمییز است؛ اما نه بر اساس دستور زبان عربی، بلکه مطابق دستور زبان سریانی. ایشان اختلاف نظر نحویان و مفسران را در نقش «أَسْباطا» به دلیل عدم آشنایی آنان از زبان آرامی سریانی و تأثیر آن بر زبان عربی و قرآن می‌داند. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و رویکرد تطبیقی به نقد و بررسی دیدگاه لوکزنبرگ در این باره پرداخته‌است. گرچه بین نحو سریانی و عربی در مواردی مشابهت وجود دارد ولی نتایج حاکی از آن است که در مورد ادعای لوکزنبرگ صادق نیست

کسی که آشنایی با متن قرآن، ترجمه ها و تفاسیر قرآنی داشته باشد در می یابد آیات بسیاری از قرآن به خاطر مشکلات برخی از کلمات آن از حیث ادبی و معنایی، معرکه آراء اندیشمندان بوده و درگیر ابهامات و اختلافات گسترده ای است؛ تا جایی که به گفته علامه طباطبایی در برخی آیات بیش از یک میلیون احتمال معنایی می رود. از اینرو هر مفسری کوشیده تا با مبانی خویش رای خود را توجیه کند؛ به نحوی که با سیاق آیه سازگار بوده و تنافی با پیش فرض های خود نداشته باشد. افزون بر اندیشمندان مسلمان، تمرکز پژوهشگران غربی در سده اخیر نیز بر این مساله افزایش یافته و موجب گردیده تازه های پژوهش آنان محوریت قرآنی نیز داشته باشد؛ به طوری که یکی از مسائل جدی در میان آنان مساله زبان قرآن است. این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی تحلیلی سه رویکرد مستشرقان درباره زبان قرآن را با ترجمه و نقد مقالات آنان مورد مطالعه قرار دهد. رویکرد اول از آنِ جان برتون است. وی در مقاله «اشتباهات نحوی قرآن» اعتقاد دارد پاره ای از گره های متن قرآن را باید از حیث ادبی مطالعه نمود؛ بدین گونه که آنها در حقیقت اشتباهات نحوی بوده که از طرف پیامبر صادر شده است. این رویکرد هم از حیث محتوایی و هم ساختاری دارای اشکالات متعدد است. جیمز بلامی با طرح رویکرد دوم در دو مقاله «چند اصلاح پیشنهادی برای متن قرآن» و «اصلاحات پیشنهادی بیشتری برای متن قرآن» قائل است پیامبر مرتکب اشتباه نشده بلکه کاتبان وحی در حین نسخه برداری از متن قرآن به خطا رفته اند. وی با استناد به بیش از بیست مورد از این اشتباهات در تلاش است تا نشان دهد کاتبان در هر دوره ای از جمله در صدر اسلام مرتکب چنین اشتباهاتی می شده اند. وی با تحلیل این موارد و ذکر نمونه های مشابه آن در قرآن اصلاح آن ها را در قالب پیشنهاداتی مطرح می کند. یکی از نقد های جدی به این دیدگاه نادیده گرفتن تواتر در نقل کتبی متن قرآن است. رویکرد سوم را کریستوف لوکزنبرگ دنبال می کند. وی در مقاله «قرائت آرامی سریانی آیات یکم تا هجدهم سوره نجم» معتقد است مشکلات متنی قرآن را نه در پیامبر و نه در کاتبان وحی بلکه باید در فهم خودمان از متن قرآن ریشه یابی کنیم. او در تلاش است تا با تحلیل زبان شناختی تاریخی اثبات کند زبان رایج در عصر ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان تنها عربی نبوده و آن ها با زبان آرامی سریانی نیز با یکدیگر تعامل گسترده ای داشته اند. از اینرو قرآن بسیار متاثر از زبان آرامی سریانی بوده و از اتفاق فهم آرامی سریانی واژگان و ساختار نحوی قرآن نیز با قراین و سیاق آیات تناسب چشمگیری دارد. به نظر می رسد این رویکرد نیز از حیث محتوا علی رغم نقاط مثبت آن دارای نقطه ضعف هایی می باشد. از جمله آن می توان به عدم پیروی از متد علمی و پراکنده گویی اشاره نمود.