جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ضرورت وجود امام از اساسی‌‌ترین مسائل امامت به شمار می‌‌رود. اندیشمندان اسلامی، به ویژه عالمان شیعی با رویکردهای مختلف در صدد اثبات آن برآمده‌‌اند. برخی، وجود امام را با رویکرد هستی شناسانه، مورد بررسی قرار داده و بر جایگاه تکوینی و تأثیر او بر نظام آفرینش تأکید دارند. محتوای این رویکرد در روایات اهل‌‌بیت؟عهم؟ تحت عناوین «لولا الحجة لساخت الارض» و «احادیث امان» ذکر شده است. در مقاله حاضر تلاش شده است با تبیین‌‌هایی عقلی از روایات مذکور، جایگاه تکوینی امام در نظام آفرینش اثبات شود و ضرورت وجود حجت (امام) برای برقراری و استمرار هستی روشن گردد. این تبیین‌‌ها به سه گونه فلسفی، عرفانی و کلامی بیان شده است. رویکرد هستی‌‌شناسانه به وجود امام در نظام هستی، فاعلیت امام در آفرینش و غایت بودن او در خلقت را نتیجه می‌‌دهد. ثمره دیگر این رویکرد، ‌بدیهی بودن ضرورت وجود امام در نظام هستی است. به عبارت دیگر، «تصور» درست جایگاه امام در نظام تکوین، «تصدیق» به وجود او را به دنبال خواهد داشت.

خداوند براي هدايت انسان‌ها افرادي را برگزيده و به نبوت برخي از آنان در قرآن تصريح کرده است. ولي پيامبر بودن بعضي از افراد مانند حضرت خضر(ع) به‌روشني بيان نشده است. اين مسئله زمينه‌اي شده تا بين دانشمندان اسلامي درباره شخصيت، نبوت و جايگاه و مقام ايشان اختلاف ایجاد شود. برخي از عرفا بر اين باورند که عنوان «خضر» يک مقام معنوي است، نه يک شخصيت عيني؛ ولي بسياري از دانشمندان اسلامي بر اين باورند که حضرت خضر موجودي حقيقي و عيني است. اين دسته نسبت به فرشته يا انسان بودن وي و همچنين نبوت، ولايت و عبد صالح بودن او با يکديگر اختلاف‌نظر دارند. مقاله حاضر در عين توصيف کامل ديدگاه‌هاي مذکور، با تحليل و بررسي آيات قرآني و روايات به اين نتيجه دست پيدا کرده که آن حضرت انسان حقيقي و عيني بوده لیکن نبوت ايشان از آيات و روايات قابل اثبات نيست. ولي مي‌توان از آيات قرآني مقام ولايت را براي ایشان اثبات نمود.

هر چند مسلمانان در گستره عصمت انبیاء( اختلاف نظر دارند، لکن بر اساس ادله عقلی و نقلی به عصمت فی الجمله همه آنان معتقدند. از جمله ادله نقلی این ادعا، آیات مخلَصین است، مانند آیات 82 و 83 سوره ص و آیه 24 سوره یوسف. درباره دلالت این آیات بر عصمت انبیاء( دیدگاه های متفاوتی مطرح شده است که عبارتند از: عصمت از معصیت، عصمت از شرک، عصمت مطلقه در تمام مراتب و عدم دلالت بر عصمت. دیدگاه صحیح این است که آیات مخلَصین، بر عصمت پیامبران الهی در همه زمینه‌ها غیر از عصمت در مقام وحی و عصمت از منفّرات بستگان، دلالت دارد و سایر دیدگاه‌ها یا اشتباه بوده و یا از جامعیت برخوردار نیستند. با اثبات دیدگاه برگزیده و پاسخ به اشکالات، بطلان سایر دیدگاه ها ثابت می شود.

در احادیث امان، اهل بیت: مظهر رحمت عام و خاص الهی هستند. رحمت عام شامل خلقت عالم و هدایت آنها است، و رحمت خاص شامل هدایت تشریعی و مصونیت از عذاب و هلاکت دنیوی و اخروی است. اهل بیت: نیز دو گونه امان دارند: یکی امان عام که مظهر رحمت عام الهی و سبب مصون ماندن موجودات از عدم و ضلالت می‌گردد، و دیگری امان خاص که مظهر رحمت خاص الهی و سبب مصون ماندن انسان از ضلالت و گمراهی در وصول به شریعت و امان آنها از عذاب دنیوی و اخروی (شفاعت) است. امان از عدم یعنی اهل بیت: مجرای فیض الهی هستند و به یمن وجود آنها است که کل هستی از خداوند تبارک و تعالی هستی گرفته و می‌گیرد، و امان از ضلالت یعنی هدایت الهی از طریق آنها در عالم ساری و جاری است و کسانی که ولایت آنها را بپذیرند در طریق هدایت الهی و صراط مستقیم خداوند قرار می‌گیرند. امان بودن اهل بیت: از عذاب نیز به دو صورت مجسم شده است؛ یکی اینکه به یمن وجود آنها عذاب دنیوی از امت رفع و دفع شده، و صورت دیگر اینکه به سبب شفاعت اهل بیت: در آخرت از عذاب اخروی مصونیت می‌یابند.