جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در رمضان سال دوم هجری، واقعه بسیار مهم و سرنوشت سازی در تاریخ اسلام رخ داد که تحول شگرفی در سرنوشت اسلام و مسلمانان به وجود آورد و در پی آن، جهان آن روز نسبت به اسلام نظر دیگری پیدا کرد؛ این واقعه، وقوع جنگ بدر بود. جنگ بدر نخستین جنگ بزرگ مسلمانان با کفار قریش بود که در سال دوم هجرت رخ داد و موجب شکست مفتضحانه دشمن گردید. پیامبر شخصاً در آن شرکت نموده و فرماندهی جنگ را در دست داشت. بدر در جنوب غربی مدینه بین مدینه و مکه قرار گرفته و از این رو آن را بدر می گویند که نام صاحب آبهای آن «بدر» بوده است. علت این جنگ، فشارهایی بود که کفار قریش بر مسلمانان وارد می کردند، از طرفی کفار، اموال مهاجران را در مکه، مصادره کرده بودند و به طور کلی می خواستند مسلمانان را در مدینه در فشار محاصره اقتصادی قرار دهند، و روشن است که اگر این فشار ادامه می یافت، دست کم جلوی توسعه و گسترش اسلام گرفته می شد.در این نبرد که اولین رویاروی اسلام با کفر بود، 313 نفر از مسلمانان که 77 نفرشان از مهاجران بودند و بقیه از انصار، شرکت داشتند. سرانجام جنگ با پیروزی اسلام و شکست دشمن پایان یافت و از مسلمانان چهارده یا بیست و دو نفر به افتخار شهادت رسیدند. از کفار، 70 نفر کشته شدند و 70 نفر اسیر گشتند.

هدف این مقاله بررسی مفهوم و اهمیت مدارای مذهبی و اخوت و برادری جهانی در آموزه‌های امام علی(ع)، به خصوص در نهج‌البلاغه است. اسلام آزادی اندیشه، آزادی بیان عقاید و اعمال قضاوت مستقل در مسائل دینی را تایید می‌کند. آن همچنین مدارای مذهبی در میان پیروان ادیان، جوامع مذهبی، اقوام و ملل را تصدیق نموده و به درک متقابل و همکاری میان تمامی مردم استدلال می‌نماید. حضرت علی (ع)، در راستای آموزه‌های اسلامی، مردم را برادر در دین یا خلقت می‌داند. بنابراین، او به حفظ امنیت همه مردم، به خصوص غیرمسلمانان معتقد است. او اصل برابری برای تمام مردم به عنوان حق مادرزادی تاکید ورزیده و نابرابری و تبعیض مبتنی بر قبیله، ملیت و خانواده را ناشایست می‌داند. او به برادری همه انسان‌ها به عنوان آفریدگان خدا توصیه می‌نماید. این جهان شمولی بر روی سه پایه استوار است، یعنی جهانشمولی پیام حضرت محمد (ص)، یگانگی خداوند و در نتیجه وحدت ادیان و وحدت بشر. خدا پیامبر را فرستاده تا دستورات او را آشکار کرده و به ذکر خدا فرا خواند. امام علی معتقد است که فرمانروا باید با رحمت و مدارا با همه افراد تحت حکومت خود رفتار نماید.

فرصتی برای ترجمه دو نامه بسیار معروف امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، یکی از متون مقدس شیعه پس از قرآن، از عربی به ژاپنی برای من دست داد. یکی نامه امام به امام حسن، پسر ارشد او و دومین امام است، و دیگری نامه او به مالک اشتر به عنوان فرماندار مصر است. در این مقاله، ابتدا جزئیات ترجمه و انتشار آنها در دو جزوه در ایران و ژاپن توضیح و نشان داده شده که توصیه موسسه نهج‌البلاغه در قم و کمک محققان ژاپنی در این راستا سودمند بوده است. سپس، مطالب اخلاقی آنها، به ویژه با استفاده از کتاب حکمت معیشت، تجزیه و تحلیل شده است. در نامه اول، امام‌علی(ع) بر ضعف انسان در تمایل به بدی اشاره شده است، و امام به انسان‌ها سفارش می نماید که با ابتکار خود و با کسب حکمت از طریق آموزه‌های او به انجام اعمال خوب بپردارند و در برابر خدا فروتن باشند. در این زمینه، در نامه دوم، بر امام حکمرانان توصیه می کند که مردم را امر به معروف و نهی از منکر نموده و ارزش‌های بنیادی اخلاقی اسلام را ترویج نموده و برای محافظت از رفاه مردم عادی و جلوگیری از ظلم و ستم در جامعه اقدام نماید.

متون مقدس ادیان مختلف تا حدودی تصویری گوناگون از ماهیت واقعی انسان ارائه می‌دهند. با توجه به گستردگی موضوع، این مقاله به بررسی مفهوم و ماهیت انسان از دیدگاه امام علی (ع) پرداخته است. در انجام این کار، مهم‌ترین منبع، یعنی نهج‌البلاغه مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج بررسی بیانگر آن است که به نظر امام، انسان برترین مخلوق و محور و خلاصه آفرینش الهی است. او غایت و میوه خلقت است. در میان تمام مخلوقات در آسمان و زمین، تنها او دارای بسیاری از ویژگی‌های ممتاز است. انسان دو بعد دارد. همراه با بعد مادی دارای بعد الهی است. برتری انسان نسبت به سایر موجودات به همین بعد الهی برمی‌گردد. طبیعت و فطرت خدایی انسان مانند بذرهای بالقوه‌ایی است که آغاز خلقت در او به ودیعت گذاشته شده است که باید شکوفا گردد. انسان باید در قبال همه فعالیت‌های خود احساس مسئولیت نماید. هر انسانی پاک از گناه بدنیا می‌آید و از حق آزادی برخوردار است مشروط بر اینکه آزادی او حق دیگران را نقض نکند. همه افراد بشر برادران نوعی یک دیگر هستند. برتری یک فرد بر دیگری تنها بر اساس تقوا و وظیفه شناسی است.

در خصوص هدف آفرینش انسان حداقل دو دیدگاه می‌تواند وجود داشته باشد. یکی اینکه انسان هدفی جز شرکت در مسابقۀ گردآوری مال، دستیابی به مقامات بالای اجتماعی، و به دست گرفتن قدرت ندارد و در این راه می­تواند تمامی ارزشها و اصول انسانی را نادیده بگیرد؛ گویی جاودانه خواهد زیست و مرگ هیچگاه بر او چیره نخواهد شد. دیدگاه دیگر، دیدگاه الهی ـ دینی است که نقطۀ مقابل دیدگاه اول به شمار می‌رود. مقالۀ حاضر می­کوشد با تمرکز بر سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام دیدگاه دوم و مشخصه‌های آن را با سبکی ادبی تبیین کند.

مراقبه از ریشه‌ی رقب در لغت به معنای گردن است. با توجه به این که انسان در نظارت عمیق و همه جانبه گردن خود را به حالت کشیده نگه می‌دارد فلذا برای نظارت خدا بر انسان و نظارت انسان بر اعمال و حالات خویش و همنوع خویش مراقبت گفته می‌شود. مراقبت خدا بر انسان و انسان بر خود یک وجه اشتراکی در خصوص تکامل روحی و اخلاقی انسان دارد. ولی فرق نظارت خدا بر انسان با نظارت انسان بر خویش از این جهت است که مراقبت و نظارت خداوند همه جانبه بوده و هیچ نقص، کاستی و اشتباه ندارد. نتیجه این نظارت به خود خداوند برنمی‌گردد. مراقبت انسان بر حالات و رفتار خویش به وسعت مراقبت خداوند نمی‌رسد و احتمال دارد که همراه با غفلت نیز باشد. در این تحقیق ابعاد موضوعات فوق و همچنین اقسام مراقبت از دیدگاه امام علی(ع) بررسی شده است.

مقاله حاضر به بررسی عدالت اجتماعی در گفته‌ها و اعمال علی بن ابی طالب (ع) می‌پردازد. عدالت و حقیقت مادر همه ارزش‌های اجتماعی تلقی می‌شود. پس از حضرت محمد (ص)، امام علی (ع) بهترین نمونه اخلاق، از جمله عدالت بود. او برای عدالت زندگی کرد و بر این باور بود که هر کس باید از حق امنیت در زندگی برخوردار باشد. به نظر وی، عدالت قرار دادن هر چیزی در محل مناسب خود است. بنا به نظر امام علی (ع) ارتباطی عمیق بین عدالت و حقیقت وجود دارد. نقطه مقابل عدالت ظلم و ستم بوده و ستمگر دشمن خدا است. عدالت یکی از چهار ستون "ایمان" است. عدالت اجتماعی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های عدالت است. عدالت اجتماعی به معنای دادن حق شایسته هر فرد در توزیع منافع در جامعه و برآوردن نیازهای اساسی افراد است. عدالت اجتماعی شامل چند عنصر است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: (1) کرامت انسان و اهمیت جامعه، (2) برابری و توزیع عادلانه ثروت، (3) مقابله با ظلم و حفاظت از ضعیف در برابر قوی، (4) تامین امنیت اجتماعی و (5) رعایت حقوق اجتماعی انسان. همه این عناصر در گفتار و کردار امام علی (ع) مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر او اعتدال و عدالت اصل راهنمای زندگی انسان است.

المناجات الالهيّات، مناجاتي از اميرالمؤمنين علی (ع) است كه از طريق شيعه و سنّي روايت شده است. اين مناجات در منابع روايى، به شكل‌های گوناگونى نقل شده است. در برخی مصادر، همچون الصحيفه السجاديه، كامل الزيارات، دستور معالم الحكم، اقبال الأعمال، مزار شهيد، مصباح كفعمی، بحار الانوار، الصحيفه العلويه والتحفه المرتضويه و مفاتيح الجنان، قطعه‌ايى از اين حديث شريف آمده و به ساير امامان عليهم السلام نيز نسبت داده شده است. روايتگرِ اين مناجات شريف، سيّد ضياءالدين ابوالرضا فضل الله بن علی حسنى راوندی (د. پس از 572ق) است. اين نسخه نفيس، در حدود اواخر قرن ششم يا اوايل قرن هفتم هجري کتابت گرديده است و روزگاري متعلّق به مرحوم فخرالدين نصيري بوده است، امّا امروزه در موزه متروپليتن در نيويورک قرار دارد. در اين نوشتار، متن اصلي دعا با استفاده از نسخ ديگر تکميل گرديده است اصل نسخه نيز به صورت تصوير برگردان (فاکسيميله) در انجام متن مناجات اميرالمؤمنين عليه السلام، منتشر مي‌گردد.

چکیدهموضوع این پژوهش اثبات ولایت امیرالمومنین وائمهاطهار بااستناد به آیات قرآن کریم استودارای سه بخش عمده است که دراین سه بخش به اثبات ولایت امیرالمومنین بااستفاده از دلایل عقلی ونقلی پرداخته می شود.روش ما در این پژوهش استدلال عقلی و بررسی مستندات نقلی در باب ولایت امیر مومنان است دربخش اول بااستنادبه ادله عقلی ولایت وامامت امیرالمومنین که ازجمله این ادله افضلیت ولی وامام برامت میباشدآیات و احادیثی که دلالت برافضلیت امیرالمومنین دارد را بیان شده است. وباتوجه به تعددآیات وروایاتی که درفضیلت امیرالمومنین بیان شده است وهیچ یک ازاصحاب رسول اکرم دارای چنین فضائلی نیستند لذاا فضلیت امیرالمومنین بر تمامی اصحاب رسول اکرم اثبات شده است.دربخش سوم به شرح و تفسیرآیات و احادیثی که دلالت برولایت امیرالمومنین میکندهمراه باشبهات متکلمین وجواب ب ه این شبهات پرداخته است. دراین بخش چهارآیه بیان شده است که عبارتندازآیات ولایت،تبلیغ،اکمال واولی الامر. و باتوجه به شان نزول این آیات و روایاتی ازطرق شیعه وسنی درذیل این آیات بیان شده استثابت می شود که امیرالمومنین ولی و جانشین و خلیفه پس ازرسول خدااست.همچنین دراین بخش ب اثبات ولایت وامامت ائمه اطهار درذیل آیه اولی الامر پرداخته شده است ودرذیل این آیه احادیثی از پیامبراکرم بیان میشود که رسول خدا پیشوایان بعدازخودرا دوازده نفر بیان میکندوحتی درحدیثی نام این دوازده پیشوا بیان شده است وبدین طریق ولایت وامامت ائمه اطهار نیز ثابت میشود.و در آخر احادیثی از پیامبر اکرم نقل می شود که در این احادیث پیامبراکرم علی بن ابیطالب راوصی وجانشین خود بیان کرده است به طورخلاصه ذکرشده است. البته این بخش استطرادا وبطورخلاصه بیان شده است وتفصیلا به ا ین بجث پرداخته نشده است زیرا موضوع این پژوهش بررسی آیات ولایت وامامت امیرالمومنین است.

نهج البلاغه کتابِ سترگ و عظیمِ حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام شامل خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه ایشان است که توسط شریف رضی با بهره گیری از متون و منابع کهن روایی گردآوری شده است. در ادوار گذشته، بسیارند کاتبانی که با عشق و علاقه به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام اقدام به کتابت نهج البلاغه نموده‌اند؛ از این رو این اثر، نسخ خطی فراوانی دارد. یکی از کاتبانی که این اثر گرانسنگرا کتابت کرده است، احمد سهروردی معروف به مکمل الصناعه است که کتابتِ چهار نسخه از کلام امیر علیه السلام را انجام داده است؛ اما متأسفانه تاکنون تنها یک نسخه از این چهار نسخه شناسایی شده که در سال 728ق کتابت شده است و هم اکنون در گنجینه نسخ خطی کتابخانه مجلس، به شماره 4152 نگهداری می‌شود. نسخه مجلس تنها دو باب خطبه‌ها و نامه‌ها را در بر گرفته و فاقد باب سوم (حکمت‌ها) است. در این مقاله ابتدا نگاهی به زندگی کاتبِ شهیر، احمد سهروردی و بررسی صحیح یا ناصحیح بودن نسبتِ وی در شاگردی یاقوت مستعصمی و سپس به نسخه شناسی دستنویس کتابخانه مجلس شورای اسلامی پرداخته شده است.