جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید جمال‌الدین اسدآبادی یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام است که با اندیشه‌های نوین خود در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر عمیقی بر تحولات زمان خود گذاشت (محمودزاده، 1397). با توجه به تأثیرات جهانی‌سازی و چالش‌های نوین در جوامع اسلامی، درک اندیشه‌های سید جمال‌الدین می‌تواند به‌عنوان یک راهنمای مؤثر در تربیت سیاسی نسل‌های آینده عمل کند. امروزه، جوامع اسلامی با چالش‌هایی نظیر عدم وحدت، اختلافات مذهبی و فرهنگی، و بحران هویت مواجه هستند. بازیابی اندیشه‌های سید جمال می‌تواند در جهت وحدت جوامع اسلامی و تقریب مذاهب اسلامی کارساز باشد. او همواره بر ضرورت همبستگی مسلمانان تأکید داشت و معتقد بود که تنها با اتحاد می‌توان به پیشرفت و شکوفایی رسید. این رویکرد نه تنها به تقویت هویت ملی کمک می‌کند بلکه می‌تواند زمینه‌ساز تاسیس تمدن نوین اسلامی باشد (اسدآبادی، 1381). به‌طور کلی، این تحقیق در پی آن است که یک تصویر جامع و دقیق از افکار و اندیشه‌های سید جمال‌الدین اسدآبادی ارائه دهد و دلالت‌های آن را در تربیت سیاسی بررسی کند. با توجه به تأثیرات جهانی‌سازی و چالش‌های نوین در جوامع اسلامی، درک اندیشه‌های او می‌تواند به‌عنوان یک راهنمای مؤثر در تربیت سیاسی نسل‌های آینده عمل کند. این تحقیق می‌تواند کمک کند تا به ابعاد جدیدی از اندیشه‌های سیاسی در تاریخ معاصر پی برده و از آن‌ها برای مقابله با چالش‌های کنونی استفاده شود. تحقیق در مورد افکار و اندیشه‌های سید جمال الدین اسدآبادی و دلالت‌های آن در تربیت سیاسی، به‌دلیل چندین عامل مهم، از ضرورت بالایی برخوردار است. سیاست به‌عنوان علم و هنر اداره امور عمومی و اجتماعی، شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست که بر زندگی افراد و جوامع تأثیر می‌گذارد. تعاریف مختلفی برای سیاست وجود دارد، اما به‌طور کلی می‌توان آن را به‌عنوان فرآیند تشکیل و اجرای تصمیمات جمعی در نظر گرفت. رویکردهای سیاسی نیز به شیوه‌ها و نظریه‌های مختلفی اشاره دارد که در تحلیل پدیده‌های سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این رویکردها شامل نظریه‌های کلاسیک، مدرن و پست‌مدرن هستند که هر کدام به نوعی به تبیین رفتارها و ساختارهای سیاسی می‌پردازند.

زمینه و هدف: رویارویی و مواجهه مسلمانان با علوم‌جدید که منشأ آن در غرب می‌باشد در دیدگاه اندیشمندان‌اسلامی اشکال متفاوتی به خود گرفته است. زیرا بعضی از مسلمانان بر این باورند که یکی از راه‌های ترقی و بالندگی جوامع‌اسلامی سازگاری با علوم‌جدید می‌باشد. در این میان رویکرد سیدجمال در مواجهه اسلام با علوم‌ به معنای ساینس حائز اهمیت بوده و نشان‌دهنده سابقه‌ و پیامد علم‌خواهی و رونق علمی دوباره مسلمانان می‌باشد. در این نوشتار با شیوه ی تحقیق، توصیفی - تحلیلی و جمع آوری داده ها واسناد و نمونه های پژوهشی که نوشته های موجود سیدجمال و مطالب پیرامون ایشان بوده است، تلاش شده تا ابتدا به ابعاد فلسفی و نقدی اجمالی از منظر عقلی و در ادامه فلسفه علم، این رویکرد مورد واکاوی قرار گیرد . نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از نظر سیدجمال علوم غربی پیراسته شده ا‌ی که فرهنگ، باور و سلطه بیگانه را همراه خود نداشته باشد، هیچ تضادی با دین‌اسلام ندارد. همچنین می توان مواجهه جهان‌اسلام با علوم جدیده را به در سه عنوان تقسیم کرد : سنتی نگری و علم گریزی ، تقلید مظاهر و علوم غربی و سازگاری دین و دانش.

با توجه به پیشرفت کشورهای غربی به مدد علم از قرن هفدهم میلادی به بعد، ضرورت پرداختن به این مقوله در نزد متفکران مسلمان در سده‌ سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی بیش از پیش احساس شد. یکی از نخستین متفکران مسلمان که این ضرورت را درک کرد و به آسیب شناسی وضعیت علمی مسلمانان پرداخت، سیدجمال­الدین اسدآبادی بود. این پژوهش با هدف بررسی دقیق‌تر آراء و اندیشه‌های سیدجمال، به تحلیل دیدگاه‌های او درباره علم جدید می‌پردازد. پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است: با توجه به شرایط خاص زمانه، سید جمال چه جایگاهی برای علم قائل بود و چگونه به آسیب‌شناسی وضعیت علمی جهان اسلام پرداخت و چه راهکارهایی را برای برون­رفت از آن ارائه داد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سیدجمال با درک عمیقی از جایگاه و اهمیت علم در پیشرفت جوامع، به آسیب‌شناسی وضعیت علمی جهان اسلام پرداخت و ضمن ارائه تقسیم‌بندی خود از علوم، به ارائه راهکارهایی چون ایجاد مدارس جدید، تأکید بر آموزش به زبان بومی پرداخت. همچنین، وی با نگاهی انتقادی به تقلید کورکورانه از علوم غربی، بر اهمیت فلسفه و تاریخ به عنوان دو علم مهم برای برون­رفت از وضعیت موجود تأکید کرد. از نگاه سیدجمال فلسفه و تاریخ، علوم قدرتمندی برای شناخت گذشته، تحلیل وضعیت موجود و ترسیم آینده‌ای روشن برای جوامع اسلامی بودند. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی با تأکید بر تحلیل محتوا و با استناد به نوشته­ ها و مکاتبات سید جمال­الدین است و شیوه گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه­ای می­ باشد.

حفاظت از اسلام در برابر هجوم همه جانبه غرب به همراه تأمین زندگی و معیشت مردم مسلمان، مسأله ای است که ایرانیان طی 150 سال گذشته با آن مواجه بوده‌اند. نخستین مرحله این مسأله، تضاد یا تعامل معنایی مفاهیم مدرنی چون آزادی-رهایی، دموکراسی-مشروطه طلبی، توسعه-پیشرفت، تمدن-تجدد و مانند آن است که از آن به بحران مفاهیم در علوم انسانی یاد می‌کنند. سیدجمال الدین اسدآبادی و آیت الله محمدحسین نائینی غروی از پیشگامان دینی تقابل و تعاضد با مفاهیم مدرن‌اند اما این دو با دو روش متمایز یکی با حفظ اصالت سنت، متمرکز بر تحمیل معانی سنتی بر مفاهیم مدرن و دیگری با استدلال عدم تغایر مفاهیم مدرن با اسلام، ناظر بر تحمیل معانی مدرن بر مفاهیم سنتی با مفهوم تمدن به معنای جدید خود یعنی توسعه و ترقی مادی روبرو شده‌اند. نوشتار حاضر با تمرکز بر مقوله تمدن به تبیین این دو روش و نتایج حاصله با کاربست روش تحلیل محتوا می‌پردازد.

سیدجمال در عصری زیست که از یک سو، جوامع مسلمان از تمدن اسلامی فاصله گرفتند و از سوی دیگر، تمدن غربی با هجمه بی رحمانه پیکر نحیف شده مسلمانان را شلاق می زد.در این شرایط، سید به دنبال راهی بود که مسلمانان را از زیر بار سنگین شلاق های دشمن نجات دهد. طرح او بهره گیری از تمدن غربی اما با دور انداختن وجه استعماری و استثماری آن بود زیرا بر این باور بود که می توان صنعت غرب را از وجه سلطه گری آن تفکیک کرد اما بیش از آن که بر اخذ دستاوردهای تمدنی غرب تکیه کند بر احیای تمدن اسلامی تکیه می کرد اما چگونه؟ به نظر می رسد او در این راه، به ترسیم جامعه فضلیت مند پرداخت، تأسیس خلافت را یک ضرورت دانست حکومتی که از ماهیت دینی برخوردار است و به شکل مشروطه اداره می شود اما تأکید بیشتری بر تغییر ملت به امت می کرد. از آن رو که برای تحقق تمدن اسلامی، بسیج همه امکانات مسلمانان یک ضرورت است.