جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا در سده چهارم و نیمه اول سده پنجم می‌زیست. سده چهارم، عصر بازشناسی و بازیابی هویت ملی است. عصر ظهور فردوسی و سرودن شاهنامه است. از جمله لوازم بازگشت به هویت ملی، توجه به حکمت ملی و روی‌آوردن بدین حکمت است. ابن‌سینا در مقام ارسطوی دوم به نقد علم و فلسفه یونان برمی‌خیزد، یونان‌گرایی متعصبانه را مردود می‌شمارد و کمر به احیای حکمت ملی، که همانا حکمت اشراقی و عرفانی‌است، می‌بندد. ابن‌سینا از معدود دانشمندانی که شرح حال خودنوشت دارد. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر اصغر دادبه در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

در دوره‌ای که با وجود گسترش شعر فارسی هم‌چنان عادت نوشتن کتاب‌های علمی به زبان عربی از سوی دانشمندان ایرانی از رونق نیفتاده‌است و می‌توانند به این شیوه مباهات کنند، ابن‌سینا حکیم نامدار ایرانی که تخصص و مهارت خود را در تازی‌نویسی به اثبات رسانده‌است، به دلایلی از جمله دفاع از صبغه و سابقه فرهنگ ایرانی و انتقال فارسی دری خراسانی به سپاهان و نواحی مرکزی ایران و نیز خالی نماندن میدان چالش‌های فرهنگی و زبانی به نفع یونان و اعراب و تشخص دادن به آثاری که زیر نام دولت ایرانی و شیعی آل‌بویه شکل می‌گیرد، بخشی از آثار خود را به فارسی می‌نگارد. هم شیوه نگارش خاص(سبک) ابن‌سینا و هم ترکیب‌سازی و واژه‌آفرینی‌های او را می‌توان نمودهای توفیق این حکیم فرزانه در پاسداست و گسترش زبان فارسی دانست که راه را برای فارسی نگاری حکیمان دیگر چون سهروردی هموار کرده‌است. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر عبدالرضا مدرس‌زاده در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

ابن‌سینا یکی از بزرگترین فلاسفه و دانشمندان در تمام قرون و اعصار است که با نبوغ شگرف و تلاش خستگی‌ناپذیر خود در عرصه‌های مختلف فلسفه، منطق، فیزیک، ریاضیات و نجوم از یک سو و پزشکی، روانپزشکی و عرفان از دیگر سو، به نیکی درخشید و جهان علم را تا ابد مرهون دانش خود کرد. از همان قرون وسطی، کوشش‌های مهمی در اروپا برای ترجمه آثار این عالم بزرگ ایرانی از عربی به لاتینی صورت گرفت، تا غرب مسیحی را با معلومات وسیع و شگفت‌انگیز این اعجوبه همه اعصار، آشنا سازد. امروزه نیز برخی از نظریات پر بار او در زمینه‌های فلسفه و علوم از قبیل منطق موجهات، کیهان‌شناسی و ارتباط میان ذهن و مغز و نظایر آن، مستقیما با مباحث علمی کنونی انطباق دارد و به همین دلیل مورد پژوهش و توجه بسیاری از دانشمندان شرقی و غربی قرار گرفته است؛ به این امید که از ورای آنها بتوانند به بعضی از پرسش‌های دانش روز، پاسخ گویند. ابن‌سینا افزون بر ابعاد وسیع علمی و فلسفی‌اش، یک دانشمند شیعی ملتزم بود و به خاطر این التزام و تعهد اخلاقی هم رنج‌های فراوان کشید تا ثابت کند که علم نمی‌تواند تهی از تعهدات اخلاقی باشد. کتاب «پژوهش‌هایی در آثار علمی و فلسفی ابن‌سینا» با گردآوری، ویرایش و مقدمه‌‌ی دکتر جعفر آقایانی‌چاووشی به تازگی به همت نشر رمز منتشرشده است و این حکیم جامع الأطراف را از چشم‌انداز کاملا جدیدی بررسی می‌کند.. اهمیت مجموعه حاضر در آن است که اولا نویسندگان و مترجمین مقالات، همگی در موضوع پژوهش خود صاحب نظرند و ثانیا بیشتر مقالات مختص موضوعات مطرح روز است. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر مهدی گلشنی، دکتر محمدجواد ناطق و دکتر جعفر آقایانی‌چاووشی در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

ابن‌ سینا خیلی کم در مورد ساختار برهان در حوزه اخلاق سخن گفته است. اما درباره ساختار جدل در اخلاق و انواع استدلال‌های جدلی اخلاقی به تفصیل صحبت کرده است. با نظر به این رویه ابن سینا، دو پرسش در این مورد طرح شده است. یکی اینکه آیا اصلا ابن سینا، برهان را در اخلاق جاری می‌داند یا نه؟ و دیگر اینکه چرا ابن سینا به استدلال جدلی در اخلاق و توضیح ساختار آن اعتنا و اهتمام بیشتری دارد. در این درس‌گفتار، بر اساس آرای ابن سینا هر دو پرسش بررسی و تبیین می‌شود.

سوبژکتیویته به طور کلی نظریه یا توصیفی درباب سوژه است، اما به دلیل وجود نظریات و توصیفات متعدد و متنوع درباب سوژه می‌توان از سوبژکتیویته‌ها سخن‌ گفت. این درس‌گفتار در پی طرح یک مساله بنیادین درباره فلسفه ابن‌سینا و تدارک پاسخی برای آن است. نتیجه رویکرد معرفت‌شناختی به روایات نفس سینوی و ملاحظه آنها در ذیل سوبژکتیویته، به تولید چیزی باعنوان سوبژکتیویته ویژه سینوی می‌انجامد‌. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر مسعود امید در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

پاسخ به این پرسش که متفکرین سده‌های پیشین چه اهمیتی برای زندگی ما دارند، منوط به پاسخ به این پرسش است که چه پاسخی برای پرسش‌هایی دارند که ما در دنیای امروز با آنها دست و پنجه نرم می‌کنیم‌. پرسش از «معنای زندگی» یکی از پرسش‌هایی است که در زمانه‌ی ما از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این درس گفتار تلاش می‌کنیم دریابیم از منظر ابن سینا، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین متفکرین جهان در سده‌های میانه، چه پاسخی می‌توان به این پرسش داد‌.

در کنار تفسیر متداول از فلسفه ابن‌سینا به عنوان یکی از سه جریان عمده فلسفه در جهان اسلام (مشاء، اشراق و حکمت متعالیه)، از چهار تفسیرِ اروپامحور (به نمایندگی اتین ژیلسون)، اشراقی (به نمایندگی هانری کربن)، تحلیلی (به نمایندگی مهدی حائری یزدی) و ایدئولوژیک (به نمایندگی محمد عابدالجابری) درباره فلسفه ابن‌سینا در دوره معاصر می‌توان سخن گفت. منطقِ تنوع تفاسیر از ماهیت فلسفه سینوی را باید در نوعِ تلقی‌ای که مفسران از ماهیت فلسفه در فضای فکری ـ فرهنگی معاصر دارند جست‌وجو کرد. تعلق به یکی از دو جریان عمده فلسفه معاصر (تحلیلی و قاره‌ای) و تلقی متفاوت این مفسران از چیستیِ فلسفه اصیل اسلامی و مناسبات آن با اندیشه دینی (تمایز میان فلسفه و کلام) دو رکن مهم و تعیین کننده در این زمینه‌اند. این تفاسیر متاثر ازمبانی و مبادی جریان‌های فکری‌ای بوده‌اند که درآن تنفس فکری کرده‌اند و وقتی با آن داشته‌ها و مقدمات فلسفی به سراغ فلسفه سینوی آمده‌اند به دنبال گمشده‌های خود و ارائه پاسخ به مسائل فلسفه و فرهنگ معاصر با توجه به امکانات فلسفه سینوی بوده‌اند. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر مالک شجاعی‌جوشقانی در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

انسان است که از هستی می‌پرسد و راه می‌جوید. فلسفه پرسش از هستی است که امری مشترک میانِ تمام هستندگان، و بُنیانِ بودن و دانستن است. اما ما چگونه به چنین موضوعی راه می­بریم اگر این خودِ هستی است که امکانِ اندیشه و آگاهی است؟ اساسا، فلسفه همنشینی با هستی در مقام خودآگاهی است. این همنشینی تکین است. پس فلسفه عمومیت تکین­ شده، و تکینگی عمومیت­ یافته است. فیلسوف در مقامِ خودآگاهی­ اش تمام آگاهی را مشاهده کرده و فهم هستی را به تمامیت می‌رساند. پس، او از آن­چه پیشینیان­ اش گفته­ اند فراتر می­رود، اما در عین حال، آن­چه را در مرافقت هستی یافته ازآن همگان می­ شمارد. ابن­ سینا در منطق­ المشرقیین می­ نویسد: «ما این کتاب را جز برای خودمان ننگاشته‌ایم؛ و مقصود از خودِ ما همانا کسانی‌اند که در جایگاه و نظرگاه ما بایستند». خواهیم کوشید طی یک درس گفتار در جایگاه و نظرگاه شیخ­ الرئیس بایستیم.

چه‌بسا مساله مرگ، انضمامی‌ترین مساله فلسفی باشد. مرگ همچون خود زندگی پیش‌روی هر انسانی است و با زندگی‌اش قرین است. همین‌که انسانی متولد شد، آن‌قدر از زندگی بهره‌ دارد که بمیرد چنان‌که می‌میرد. مرگ مانند زندگی حضور همه جایی دارد تا محدودیت وجودی آدمی را به او گوشزد کند‌. مرگ، پایان‌بخش آرزوها و نهایت هر بیم و امیدی است. با این ‌همه، انسان که رو به زندگانی دارد، مرگ را نادیده می‌گیرد و می‌کوشد تا آن را نفی کند، می‌توان این کوشش را در یکایک کنش‌های او به نظاره نشست که برای رهایی از هر آنچه که زندگی اش را تهدید می کند تکاپوی دائمی می کند. اما مرگ قابل انکار نیست؛ و انسان موجودی رو به مرگ است. به تعبیر ابن سینا: آدمی زنده آگاه و میراست. حیوانات به دنیا می آیند، زندگی می‌کنند و می‌میرند. اما فقط آدمی است که مرگ را می‌داند و به آن می‌اندیشد. پس فقط اوست که از مرگ می‌هراسد و پروای آن را دارد. بنیان این هراس و پروا چیست؟ پاسخ این پرسش از زبان حکیم و طبیب مسلمان، ابوعلی سینا، موضوع گفتگوی نشست پیش رو خواهد بود؛ اما از آنجا که گفتگو در باب هر مساله ای می تواند خود از جمله راهکارهای کاهش رنج ها و دردهای بر آمده از آن باشد پس این گفت و گو حتی اگر نتواند تقریر حقیقت باشد، چه بسا لااقل تقلیل مرارت باشد.

فقر مالی از دیرباز، مادر بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی جوامع انسانی شمرده شده است و متفکّران بزرگی این معضل را در آثار خویش مورد بحث قرار داده‌‌اند. در آثار فیلسوفانی همچون ابن‌سینا و کانت، که به حکمت عملی توجّه خاصّی داشتند، دربارۀ «فقر مالی» مطالبی مطرح است. پژوهش پیش رو به روش توصیفی ـ تحلیلی، در تبیین و مقایسۀ نظرات و توصیه‌های این دو فیلسوف در مواجهه با این معضل می‌‌کوشد. «تسلّی» در عرف، به معنای آرام کردن شخص اندوهگین یا مصیبت‌‌زده است امّا معنای اصطلاحی تسلّی در فلسفه و علوم اجتماعی، قدری موسّع از معنای عرفی آن است و عبارت از آرامش بخشیدن به شخص از طریق نوع نگاه او به مشکلات و ارائۀ راهکار برای رفع معضلات است. ابن‌‌سینا برای تسلّی‌‌بخشی به فقیران، آثار سوء فقر مالی را واکاوی می‌‌کند. به باور شیخ، «محرومیت از لذّت‌‌های حسّی» لازمۀ مهم فقر مالی است. او راه کنار آمدن با فقر را در گرو عبور از امور حسّی و شناخت لذّت‌‌های فراحسّی می‌‌داند، زیرا نه تنها کسب آن لذّت‌‌ها بدون تمکّن مالی امکان‌‌پذیر است، بلکه قوّت و دوام لذّت‌‌های فراحسّی بسی فراتر از لذّت‌‌های حسّی است. امّا کانت ضمن اذعان به مشکلات عدیدۀ فقر مالی، شرایط تحمّل فقر را برای انسان‌‌ها نمی‌‌پذیرد و برای کنار آمدن با فقر مالی و تحمّل آثار سوء آن، راهکار و درمانی، جز کسب ثروت نمی‌‌شناسد؛ از این‌‌رو فیلسوف آلمانی بر عنصر کار و تلاش برای کسب ثروت تأکید فراوانی دارد. به نظر کانت، انسان با تمکّن مالی می‌‌تواند از هنر و تخصّص دیگران بهره‌‌مند شود.