جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: هرمنوتیک دانشی است که به فرآیند فهم یک اثر می پردازد تا راهی بهتر برای فهم اثر ارائه کند و در مواردی هرمنوتیک به معنای تفسیر به کار می رود که دقیق نیست. رویکردهای اولیه به علم هرمنوتیک معطوف به تفسیر متن بوده که در دوره حاکمیت مذهب بیشتر متون دینی مورد توجه و تفسیر قرار می گرفته است. پس از آن دوره هرمنوتیک فلسفی است که نماینده های آن هایدگر و گادامر هستند که نگاهی وجودی به فهم و تفسیر دارند و این دوره هرمنوتیکی با گادامر کمال می یابد و دوره شکوفایی و اوج هرمنوتیک است. سپس دوره هرمنوتیک مدرن است که بیشتر رویکردی انتقادی به هرمنوتیک فلسفی است. هرمنوتیک با شکل خاص و گسترده ای که میان فیلسوفان غربی وجود دارد در میان مسلمان نبوده است، اما گاهی برخی بحثها قرابت و نزدیکی با بحث هرمنوتیک دارد. مطهری به عنوان یکی از حکمای نوصدرایی در بحث فهم متن، خاصه متن قرآن سخنان مهمی بیان داشته که حاکی از اهمیت بحث فهم و تفسیر متن است. ایشان معتقد بودند در فهم متن نباید به ظواهر متن اکتفا کرد و باید برای رسیدن به درک مقصود مؤلف به ورای ظاهر متن رفت و مراد او را از تألیف آن متن دریافت کرد. البته از نظر مطهری رسیدن به این مهم به ویژه در متون مقدس مستلزم روش شناسی خاصی است. این مقاله بر آن است تا هرمنوتیک فلسفی گادامر و فهم متن و شرایط آن از نگاه مطهری را بایکدیگر مقایسه کند.

ایده‌پردازی برای شاخصه‌های تمدن اسلامی یا مؤلفه‌های تمدنی جامعۀ اسلامی از جمله تلاش‌های مشترک شهید مطهری و سیدقطب بوده است. شهید مطهری یکی از متفکران برجسته در جریان فکری انقلاب اسلامی و سیدقطب یکی از متفکران تأثیرگذار در جریان‌های سلفی­گرایی معاصر (از جمله القاعده و داعش) به‌شمار می‌روند. این مقاله، با استفاده از روش‌شناسی بنیادین و روش پژوهش اسنادی، پنج مؤلفۀ زیر دربارۀ تمدن اسلامی را از نظر این دو متفکر به‌طور تطبیقی تحلیل می­کند: 1. هستی‌شناسی و جهان‌بینی اسلامی؛ 2. منزلت و جایگاه باورهای اسلامی در تمدن‌آفرینی؛ 3. نقش جهاد، تحرک و اصلاح اجتماعی در تمدن‌سازی؛ 4. چگونگی رابطۀ تمدن اسلامی در مصاف با سایر تمدن‌ها و جوامع؛ 5. کیفیت تولید و انتقال علم در تمدن اسلامی. در مجموع، به نظر می‌رسد که با وجود برخی اشتراکات (از جمله در مبانی هستی‌شناختی)، تفاوت‌های آشکاری در ابعاد معرفتی متأثر از سنت‌های فکری متفاوت (تفکر عقلانی شیعی در مقابل نگرش کلام اشعری و ظاهرگرایی) در نزد آن دو متفکر قابل شناسایی هستند.

چکیده پرسش از منشأ دین از پرسش‌های انسان مدرن محسوب می‌شود و مانند بسیاری از بحث‌های نوپدید دیگر، حاصل گذار انسان از سنت به مدرنیته است. این بحث با زمینه‌های دانشی دیگری و از جمله روانشناسی دین، جامعه‌شناسی دین، مردم‌شناسی و نیز تاریخ ادیان مرتبط است. تبیین یونگ از منشأ دین در فضای غرب و تبیین استاد مطهری از این مسئله در فضای اسلامی، از تبیین‌های مشهور در این زمینه هستند. تبیین یونگ با استفاده از مفهوم ناخودآگاه در روانکاوی و تبیین استاد مطهری با استفاده از مفهوم فطرت در فضای اندیشۀ اسلامی است. عمومیت و شمول کهن‌الگوها و فطریات، در ناخودآگاه قرار داشتن کهن‌الگوها و بالقوه بودن فطریات، بروز و ظهور کهن‌الگوها در شرایط خاصی مانند خواب و بروز و ظهور فطریات در حالات خاصی مانند ابتلا به خطرات، از اهم اشتراک‌های نظریات این دو اندیشمند است

معنای زندگی به عنوان مساله‌ای بسیار مهم، مورد توجه استاد مطهری و علامه جعفری قرار گرفته است. بررسی توصیفی- تحلیلی دیدگاه این دو متفکر مسلمان، مبین این حقیقت است که علی‌رغم وجود مشابهت‌های قابل توجه، تفاوت‌های اساسی در رویکرد آن‌ها نسبت به این مساله وجود دارد‌. این تفاوت‌ها در سه محور اصلی قابل صورت‌بندی است: 1- رویکرد کلامی و نقلی استاد مطهری به این مساله برخلاف رویکرد عقلی و فلسفی علامه جعفری به آن 2- نگرش غیراستقلالی و معنای زندگی و بدیهی‌انگاری آن در مقابل توجه جدی علامه جعفری به مقام پرسش معنای زندگی و تلاش برای استخراج پاسخ این مساله از درون تحلیل پرسش. این تفاوت‌‌های اساسی خود نشان‌دهنده‌ی دو گونه‌ی متفاوت بحث از معنای زندگی تحویل‌گرایانه‌ی استاد مطهری به مساله‌ی معنای زندگی در مقابل نگرش استقلالی و محوری علامه جعفری نسبت به این مساله 3- عدم توجه استاد مطهری به پرسش در ساحت اندیشه‌ی اسلامی- ایرانی است.

مقاله پیش رو به بررسی متعلق تاثیر گناه بر معرفت و کیفیت تاثیرگذاری آن از منظر شهید مطهری می‌پردازد که امروزه به طور مستقل در معرفت‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است. استاد مطهری به دلیل اهمیت ساحت عقیدتی در انسان، با محور قرار دادن آیات و روایات در آثار مختلف خود به این مسئله پرداخته است. میل به پذیرش عقاید تقلیدی، تاثیر غرور علمی بر عدم کسب معرفت، تاثیر مادی‌گرایی اخلاقی بر مادی‌گرایی اعتقادی از مصادیق تاثیر گناه بر علوم حصولی و ممانعت گناهان از علم حضوری به خود و خدا، تاثیر رذایل بر خواطر انسانی و تاثیر گناهان بر قلب انسان از مواردی است که استاد مطهری در رابطه با تأثیرات گناهان بر معرفت‌‌های حضوری انسان به آن‌ها اشاره کرده است. از نظر شهید مطهری با تکرار گناه و مداومت‌ بر اعمال ناپسند، حاکمیت نفس از بین رفته و جنبه عقلی و ملکوتی نفس به تدریج کم‌رنگ‌ می‌گردد؛ تا جایی که گناه هم مانعی برای کسب معرفت و هم عاملی در عدم اذعان و تصدیق به حقیقت می‌شود.

نگارنده در اين تحقيق پس از معنا شناسي التقاط و بيان گونه هاي آن تلاش نموده است، عوامل پيدايش، پيامدها و راهکار هاي مقابله با اين جريان فکري مخرب رابا تکيه بر آيات قرآن و احاديث معصومين عليهم السلام، مورد واکاوي قرار داده و از اين رهگذر مسلمين را متوجه خطري نمايد که خواسته يا ناخواسته کيان معرفت اسلامي را در معرض تلاشي و انهدام قرار مي دهد. به آنان معرفت و شناخت نسبت به اين خط فکري ويرانگر ارزاني دارد و در آن ها هوشياري و انگيزه ي جهاد و مبارزه با آن پديده ي خطرناک فرهنگي که حيات فردي و اجتماعي آنان را به مخاطره مي اندازد و عزت و سيادتشان را به تاراج مي برد، ايجاد نمايد.

چکیدهرابطه عدل و دین ، از جمله موضوعاتی است که به عنوان یکی از مهمترین مسائل علوم معرفتی و زندگی اجتماعی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است . اینکه عدل در قلمرو دین چه جایگاهی دارد و اینکه آیا عدالت در یک نظام اعتقادی دینی ، همواره بایستی مطابق با معیارهای دینی باشد ، و به تعبیری دیگر اینکه آیا دین مقیاس عدالت است یا اینکه عدالت خود حقیقتی است و عدالت مقیاس دین است ؟ از جمله وسوالاتی هستند که در این نوشتار مورد بحث قرار می گیرند .اهمیت این موضوع تا بدان جاست که اصل عدل به عنوان یکی از اصول دین در نزد شیعه مطرح شده است و قرآن اقسام مختلف عدل را ( عدل تکوینی ، عدل تشریعی ، عدل اخلاقی و ... ) را تبیین نموده است و همچنین یکی از مهمترین اهداف بعثت انبیاء را اقامه عدل در جامعه بیان کرده است بنابراین نوع پاسخگویی به سوالات مطرح شده تاثیر بسزایی در فهم و درک ما از دین و همچنین بر آرای فقهی دارد . از آن جایی که تاکنون تنها به بیان تاکید و اهمیت اصل عدل در آیات قرآن پرداخته شده است و تنها در لابلای سخنان و نوشته ها اشاره کوتاهی به این مسئله شده است لذا این پژوهش در راستای تبیین دیدگاه استاد مطهری پیرامون رابطه عدل و دین در قرآن نگاشته شده است .استاد مطهری چهار معنی را برای عدالت متذکر می شوند که از میان این چهار معنی برای عدالت ، معنای سوم را که عبارت است از " رعایت حقوق افراد و اعطا کردن حق هر ذی حقی" را برمی گزیند . از دیدگاه ایشان عدالت از ارکان محوری اندیشه دینی به شمار می رود و جایگاه عدالت در اعتقادات دینی به میزانی است که اصل عدالت را دستگاه سنجش صحت دین می شمارد . به تعبیر بهتر ایشان عدالت را مقیاس دین دانسته است ، نه دین را مقیاس عدالت . آنچه عدل است دین می گوید نه آنچه دین می گوید عدالت است ، و این نکته ای بسیار اساسی است و در بینش فقهی و طرز اجتهاد مجتهدان موثر است .با بررسی در آراء و نظرات این دانشمند عالم و فرزانه ، و با تکیه بر آیات قرآن در می یابیم که : عدالت آن اصلی است که در تمام احکام و قوانین دینی ساری و جاری است و تمام این احکام و قوانین حول این اصل و محور یعنی عدالت می چرخد و در نهایت این عدالت است که معیار و مقیاس دین است .کلید واژگان : قرآن ، عدل ، دین ، حق و تکلیف ، شهید مطهری

چکیده ندارد.

هدف این پژوهش، شناسایی ارزش‎ها ازدیدگاه شهید مطهری و کاربردی‏نمودن آن‏ها در تربیت جامعه است. بنابراین، پرسشی که مطرح می‏شود، این است که آیا مسائل و مباحث بنیادین فلسفه که ارزش‎شناسی یکی از مهم‏ترین آن‏ها است، قابل شناسایی هستند؟ اگر پاسخ مثبت است، آیا می‎توان این ارزش‎‎ها را در جامعه نهادینه کرد؟ برای پاسخ به این مباحث، با پژوهش و بررسی کیفی، در آثار و افکار شهید مطهری(ه)، یافته‎هایی به‏دست آمد و درمورد پیشینه ارزش‎شناسی، ماهیت ارزش‎ها، چیستی ارزش‎ها، وجود ارزش‎‎ها و اقسام ارزش‎‎ها از حیث ذاتی یا عرضی بودن و نسبی و مطلق‏بودن آن‎ها بحث گردید. آنگاه به مبحث اصلی یعنی مفهوم ارزش، ریشه ارزش، تفاوت بین ارزش ادراکات اعتباری و حقیقی و تأثیر ارزش‎ها، به‏خصوص اخلاقیات، در تربیت از نگاه شهید مطهری(ه)پرداخته شده‏است. نتیجه این پژوهش نشان داد در صورتی‏که مربیان جامعه، افکار و آرای استاد شهید مطهری(ه)_که منشعب از تعالیم انسان ساز اسلام وقرآن است_ مَدّ نظر قرار بگیرد و به دانش‎آموزان القاء شود، جامعه ما مسیر رشد و بالندگی خود را سریع‎تر طی خواهدنمود و به هدف غایی خود، که همانا کمال است خواهد‏رسید.

اهمیت جهان‌شناسی‌ها بر کسی پوشیده نیست. برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بر ایدئولوژی‌ها (باید و نبایدها) و ایدئولوژی‌ها بر جهان‌بینی‌ها مبتنی‌اند و بخشی از جهان‌بینی‌ها را جهان‌شناسی‌ها تشکیل می‌دهند. از این جهت شناخت اندیشه‌های جهان‌شناسانۀ کسانی که رهبری فکری امتی را بر عهده دارند، از مهم‌ترین فعالیت‌های پژوهشی به شمار می‌آید. این نوشتار بر آن است که ضمن بیان چیستی و ضرورت جهان‌شناسی و ذکر دو مبنای اساسی (اثبات رئالیسم و امکان شناخت هستی)، ویژگی‌های کلیِ جهان‌ را از منظر دین اسلام با نگاهی به اندیشه‌های شهید مطهری در این باب بررسی کند. اینکه جهان ماهیت از اویی و به سوی اویی دارد؛ زیبا، هماهنگ، متقن و برخوردار از نظم و مراتب است؛ نظام علیّ و معلولی حاکم بر آن و سنت‌های قطعی در آن جریان دارد؛ در جهان غلبه با خیر است و آنچه شرّ به شمار می‌آید در مقیاس کلی خیر است و همچنین عالم آخرت بخشی از جهان است که اصالت از آن اوست، از جمله مسایل جهان‌شناسی است که در اینجا به آن اشاره خواهد شد. این عناصر در مجموع یک نظام بینشی را شکل خواهند داد که در عین سازگاری با هم، ارتباط تنگاتنگی با سایر نظام‌های بینشی دارند. در نظام بینشی کلان، توحید محور و پایه است که بر اساس آن، انسان، جامعه و جهان در راستای کمال و قرب الی‌الله تبیین می‌شود.