این کتاب، از جمله آثار ارزشمندى است که همچون دیگر سندهاى گرانسنگ شیعه از گزند حیله گرى ها و دسیسه ها در امان نمانده و ناپاکان روزگار، از راه تقطیع یا تصحیف
... ف مطالب، سعى در کاهش ارزش آن نموده اند، مقدار باقى مانده از این تفسیر، تنها شامل تفسیر «فاتحة الکتاب» و حدود نیمى از سوره بقره است که مورد استفاده محقّقان قرار گرفته است.
تاریخ کتابت قدیم ترین نسخه خطّى باقى مانده از این تفسیر، مربوط به سال ۸۸۰ ق، است که ظاهراً با نسخه مرحوم محقّق کَرَکى مقابله شده است. البته حدود سى نسخه خطّى دیگر نیز در دسترس است که برخى در چاپ این تفسیر به همراه نسخ سنگى دیگر، مورد استفاده قرار گرفته اند.
این پایان نامه در معرّفى "التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکرى علیه السلام" و دفاع از سند و درستى محتواى آن است. نگارنده ضمن اشاره به زمان پیدایى این تفسیر و رواج آن در بین شیعیان، سعى در بیان ارزش و اهمّیت جایگاه آن در بین تفاسیر مأثور دارد و با اعتراف به ناقص بودن آن - که فقط بخشى از تفسیر را داراست - آنرا از آثار ارزشمند شیعى برشمرده است.
این پایان نامه، دربردارنده یک مقدّمه و پنج فصل است. در مقدّمه، اهمّیت و جایگاه تفسیر مأثور، با استشهاد به روایاتى که محوریت معصومان و سخنان آنان را در تبیین آیات قرآن روشن مى سازد، مورد بحث قرار گرفته است.
در فصل نخست، گزارشى اجمالى از چگونگى تدوین این تفسیر با ذکر جریان تاریخى آن و بیان اوّلین بخش آن که از ناحیه حضرت املا شده و عناوین برجسته آن، آمده است.
فصل دوم به بررسى سند تفسیر امام حسن عسکرى علیه السلام اختصاص یافته است.
نگارنده براى این تفسیر، دو سند ذکر کرده و کوشیده تا وثاقت محمّد بن قاسم مفسّر استرآبادى (راوى این تفسیر) را با طرح دعاوى و ردّ آنها اثبات کند و در پایان فصل، به نقل قول شیخ صدوق (ره) و ادلّه او پرداخته است.
در فصل سوم، دیدگاه صاحبنظران رجال، حدیث و تفسیر درباره این تفسیر، انعکاس یافته و به نقل از علّامه مجلسى و محدّث نورى از صحّت استناد این کتاب به امام علیه السلام دفاع شده است.
در فصل چهارم، عمده ترین اشکال هاى محتواى این تفسیر، ارائه شده و به آنها پاسخ داده شده است. این اشکال ها عمدتاً توسط شیخ محمّدجواد بلاغى در کتابى تحت عنوان "رسالة التکذیب لروایة التفسیر المنسوب إلى العسکرى علیه السلام" و علّامه شوشترى در کتاب "الأخبار الدخلیة" طرح شده است، چنانکه از میان عامّه، محمّد حسین ذهبى در کتاب "التفسیر والمفسّرون"، به تضعیف این تفسیر پرداخته است. نویسنده با عناوین: شواهدى بر تصحیف، اعتراضات سطحى، مغایرت با مستندات تاریخى، نارسایى ظاهرى برخى از مضامین، بررسى شواهد اختصاصى "التفسیر و المفسرون"، بررسى شبهه غلوّ در مقامات معصومان علیهم السلام و بررسى شبهه کثرت معجزات، به نقدها پاسخ داده است. در پایان، نسخه هاى خطّى این تفسیر و نیز فهرست تفصیلى عناوین آن آمده است.
بیشتر