نائینی را میتوان در مساله مشروطیت در نقطه مقابل نوری دانست. اگرچه هر دو جزء دسته شریعت‌گرایان محسوب می‌شوند اما نائینی در این سوی طیف و نوری در سوی دیگر طیف ق
... قرار دارد. نوری میانه‌ای با قانون‌گذاری بشری ندارد و تلاش میکند جز تشریعات و منصوصات وحیانی و روایی را به عنوان قانون رسمی و عام نپذیرد. برای نوری، حفظ خلوص رسمی شریعت از شائبه دخالت هر امر غیر وحیانی، معیار مخالفت او با نظام حقوقی جدید و به تبع، نظام سیاسی مشروطه است. او برای مخالفت با قانون‌گذاری عقلی بر تنافی آن با "خاتمیت"، "کمال دین" ، "ضرورت نبوت" و "نقصانِ عقلِ آدمی" تاکید کرده است. نوری به تفصیل بیان میکند که نمیتوان همزمان به خاتمیت و کمالِ دین و ضرورتِ نبوت قائل بود و به سراغ نظامِ حقوقیِ عرفی و عُقلایی رفت. او با تحلیل مبانی کلامی و فقهی تشیع، وجه مخالفتِ قانونگذاریِ عرفی و عَقلی را با هر یک از موارد پیش گفته بیان میکند. اشکالاتی بر رویکرد نوری نیز وارد است که اهم آنها عبارتند از: بی‌توجهی به تغییرات بنیادین فرد و جامعه، زیر سوال رفتن عقلانیتِ اصول دین، مخالفت این رویکرد با خصیصه تاریخی شیعیان درباب حسن و قبح عقلی و ...است.در این سوی طیف، تلاش نائینی به مشروعیت بخشی به نظام سیاسی و حقوقی مشروطه درخور تامل است. تلاش او را میتوان از دو سطح مورد بررسی قرار داد. او در یک سطح اولیه، تنها راه چاره برای گریز از معضلات عملی و عقیدتی استبداد را تشکیل مجلس شورا و تدوین قانون اساسی می‌داند. تکیه‌گاه نائینی در این بحث، مساله "مقدمه‌ی واجب" و "وجوبِ نهیِ از منکر" است. در سطحی دیگر، او بنیانی اساسی و مبتنی بر تحلیلی عمیق از امر سیاسی ارائه میکند که بر مبنای آن بخش زیادی از حوزه عمل و رفتار اجتماعی و سیاسی را خالی از نصوص و بلکه واگذار شده به نظر عمومی و عقل جمعی می‌داند. تکیه‌گاه نظری نائینی در این بحث، نصوص مُصرَّح درباب مشورت و نیز سیره پیامبر است. از دید او، حقوق و تکالیف مصوب مجلس شورا به شرط عدم تعارض با واجبات و محرمات فقهی، مشروع و لازم الاجرا است. دیدگاه نائینی با معضلاتی روبرو است از جمله اینکه دیدگاه او با جریان عمومی فقهی در تعارض است. همچنین این رویکرد، با نصوص متعددی که درباره خاتمیت، کمال دین و نقصان عقل آمده ناسازگار میباشد و لازم است نائینی، تقریری جدید از مبانی کلامی تشیع را ارائه کند. نظریه سیاسی او با بخشی از تئوریِ امامتِ شیعیان، در تعارض است.تامل در دیدگاه نائینی و نوری میدهد که میتوان رویکرد آنان را با دوگانه عقل‌گرایی و ایمان‌گرایی تبیین نمود. نائینی با رویکردی عقل گرایانه به دنبال تعبیری عقلانی از دین است در حالی که نوری با رویکردی ایمان گرایانه به دنبال نوعی سرسپردگی و تسلیم محض در برابر نصوص دینی است.
بیشتر