جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفضّل بن عمر جعفی از راویان معاصر با امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) است که «کتاب التوحید» مشهور به «توحید مفضّل» از مهمترین مرویّاتی است که از طریق وی به امام صادق (ع) نسبت داده شده است. آنچه اهمیّت کاوش دربارة این راوی را برجسته نموده، اختلاف دیدگاه رجال­شناسان پیرامون درجة وثاقت وی می­باشد که موجب تردید در پذیرش روایات وی شده است. برخی از رجال­شناسان متقدّم، وی را تضعیف کرده و روایاتش را قابل اعتماد ندانسته­اند؛ در مقابل، گروهی از رجال­شناسان متأخّر با تکیه بر برخی قراین وی را توثیق نموده­اند. واکاوی مستندات موجود دربارة مفضّل بن عمر ما را به این نتیجه رهنمون می­سازد که حتّی اگر مذمّت­های قاطعانه رجال­شناسان متقدّم دربارة وی را نادیده انگاشته و وی را به طور کامل خطّابی ندانیم، این احتمال بسیار قوی خواهد بود که وی در دورانی از امامت امام صادق (ع) دارای گرایش­های خطّابی بوده است. همچنین با تأمّل در مهمترین روایات منقول از مفضّل بن عمر، این موضوع به اثبات می­رسد که احادیث وی از دخل و تصرّف غالیان مصون نمانده است و آنان افکار خود را در مجموعه‌های حدیثی منقول از طریق وی وارد نموده­اند.

رساله رجعت منسوب به مفضل بن عمر یکی از مهم‌ترین متون روایی درباره غیبت و ظهورِ امام مهدی؟عج؟ است. این رساله در میانِ امامیان متقدّم چندان شناخته‌شده نبوده و ظاهراً از قرن ۸ق به سنت روایی امامیه راه یافته و از قرن۱۱ق به شهرت رسیده و مورد استناد بسیاری از متأخّران قرار گرفته است. این رساله اگرچه با روایاتِ دیگر، اشتراکاتِ زیادی دارد، در متن و سند آن، اشکالاتِ تاریخی و اعتقادی متعددی دیده می‌شود. مقایسه این رساله با منابع نصیری و به ویژه آثار خصیبی، نشان‌دهنده وابستگی این رساله به مذهبِ نصیری است. بنابر شواهدِ موجود، مسئول تدوین این رساله، خصیبی بوده و در پردازش آن از منابعِ امامی پیشین به عنوانِ قالبی برای بیانِ آموزه‌های نصیری بهره برده است. در این مقاله از روش تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیل متنی و سندی استفاده شده است.

رساله توحيد مفضل، يکي از ميراث هاي حديثي شيعه است که به عنوان املاي امام صادق (ع) به مفضل بن عمر جعفي شناخته مي شود. در نوشتار حاضر، اين کتاب از حيث متن بررسي شده است تا ميزان اعتبار آن از حيث درستي يا نادرستي انتساب آن به امام صادق (ع) ارزيابي شود. در صحت انتساب به شواهدي چون شهرت و مقبوليت انعکاس يافته در نسخه هاي فراوان و شرحها و ترجمه هاي متعدد، استناد شده است. سپس براي سنجش اصالت اين رساله از نقد متن بهره گرفته شده است تا به مدد شيوه هاي مختلف نقد از جمله نقد برون متني و درون متني، به حقيقت نزديک تر شويم. وجود مشابهت هاي فراوان ميان اين رساله با آثار ديگر، به تشکيک در انتساب اين رساله به امام صادق (ع) مي انجامد.