جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه اجتهاد انبیاء، منبع علم و آگاهی عمل و گفتار پیامبران را در انحصار وحی نمی‌داند بلکه استنباطات شخصی ایشان را در زمان‌های انقطاع پیام الهی، مکملی بر وحی الهی و تعیین کننده بعضی از مواضع و عملکردهای پیامبران می‌داند. چون در فرآیند اجتهاد، احتمال خطا وجود دارد، توصیف رسولان الهی به اجتهاد، مبتنی بر قبول ارتکاب اشتباه و خطا از سوی ایشان خواهد بود. عمده مفسران و صاحب‌نظران اهل سنت، معتقد به جواز اجتهاد و وقوع آن از سوی انبیاء بوده و برخی فقط به جواز اجتهاد باور دارند و عموم شیعیان، جواز و وقوع اجتهاد انبیاء را جائز نمی‌دانند و تنها برخی از ایشان به جواز عقلی و نه جواز شرعی آن معتقدند. مستمسک هرکدام از موافقین و مخالفین نظریه، در اثبات یا رد آن، دلایل عقلی و آیات قرآن می‌باشد. اجازه عدم شرکت در جنگ تبوک به منافقین، مشورت با مردم و نمونه‌های دیگر توسط پیامبر اسلام(ص) و همچنین سایر پیامبران، مواردی هستند که قائلین به اجتهاد انبیاء، انجام آنها را از روی اجتهاد می‌دانند. مخالفین نیز با ارائه ادله عقلی و آیات دیگر، ادعای فوق را به نقد کشیده و تبعیت ایشان به‌ویژه پیامبر اسلام(ص)، از وحی و هدایت الهی، در کلیه امور را به اثبات رسانده‌اند.

گلدزیهر، مستشرق مجاری الاصل، در بخش اول اثر مشهور خویش «العقیدة و الشریعة فی الاسلامی»، متعرض بحث عصمت نبی اکرم شده است. وی در مقاله «محمد و اسلام» با استناد به دلایلی، صلاحیت پیامبر اکرم را به عنوان «اسوه حسنه» کاملا ردّ و سپس با تکیه¬ بر این ادعا، معصومیت ایشان را انکار می¬کند. اگرچه در واکنش به دیدگاه وی، پاسخ¬های موجزی از سوی محققان اسلامی داده شده است بخش‌هایی از آن همچنان بی¬پاسخ مانده است؛ لذا پژوهش حاضر درصدد است با اتخاذ روش تحلیلی ـ انتقادی، ضمن بیان دقیق نظریه¬ گلدزیهر در این خصوص و استخراج مبانی و مستندات نقلی و درون دینی وی هر یک را به¬طور جداگانه مورد ارزیابی و مداقّه قرار¬دهد. یافته¬های پژوهش از عدم تسلط و اشراف علمی گلدزیهر بر منابع اسلامی اعم از آیات و روایات و در نتیجه فهم ناقص و نادرست او حکایت می‌کند.

«کتاب سُلَیم بن قیس هلالی» - که ترجمۀ فارسی آن با نام «اسرار آل‌محمد(ص)» منتشر شده، مشتمل بر روایاتی در انتقاد به سه خلیفۀ نخست و اثبات فضایل و حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) است. گفته می‌شود سلیم بن قیس (مؤلف این کتاب) از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) بوده است. اما طبق یک دیدگاه همۀ گزارش‌ها دربارۀ سلیم به یک راوی ضعیف به نام أبان بن أبی‌عیاش برمی‌گردد. دربارۀ وثاقت یا ضعف سلیم و نیز واقعی یا استعاری بودن او، دیدگاه‌های متنوعی اظهار شده است. در این مقاله بر پایۀ جستجوهای رایانه‌ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی نشان داده می‌شود که اطلاعات ما دربارۀ سلیم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به منقولات أبان بن أبی‌عیاش از او برمی‌گردد. بنابراین، اثبات وجود سلیم به عنوان یک شخصیت برجستۀ شیعی با اشکال مواجه است، گرچه واقعی بودن شخصیت او- تنها در اندازۀ یک راوی گمنام عراقی- محتمل است. همچنین، با نقد دیدگاه‌های مصحح کتاب سلیم (محمدباقر انصاری زنجانی) نشان داده شده که توثیق سلیم از ادلۀ محکم برخوردار نیست.

در نوشتار حاضر، ماهیت و فرایند ارسال کلام الهی به شخص نبی از دیدگاه ابن سینا و فخر رازی بررسی شده است. در بررسی از ناحیۀ آغاز و نیز انجام به مشترکات بسیاری در دو دیدگاه برمی‌خوریم. هر دو در این فرایند، نقش یک امر ماورایی را نادیده نگرفته و به قابلیت خاص نفس مخاطب اشاره داشته‌اند و به قوهُ قدسی قائل‌اند و محل ادراک را قلب پیامبر که مرتبه بالای نفس ناطقه است می‌دانند، اما حقایق معقول وقتی به صورت الفاظ در‌می‌آیند، با مرتبه پایین نفس، یعنی حواس قابل درک خواهند بود. در‌نتیجه می‌توان گفت نقش ویژگی‌های قوه عاقله و قوه متخیله نبی را نباید نادیده گرفت. از مطالب پیش‌گفته می‌توان دو نتیجه مهم گرفت: نخست اینکه با توجه به بیان فخر رازی درباره قاعده «النفس فی وحدتها کل القوی»، اشکال قول ابن سینا که طرح نفس فلکی موجد آن است، مطرح نخواهد شد و از این‌رو، هم در مرحله کلیات و هم در جزئیات می‌توان نفس نبی را مطرح کرد؛ دوم اینکه از مباحث فوق، کیفیت دخالت پیامبر در مسئله وحی روشن می‌شود.

قاطبه دانشمندان مسلمان بر اساس دلالت آیات قرآن و بر پایه مبانی علمی، القای معانی و الفاظ قرآن را الهی دانسته‌اند.در مقابل، دیدگاه شاذی تنها القای حقیقت وحی و معانی آن را از سوی خدا، و گزینش الفاظ و واژگان وحیرا از سوی پیامبر می‌داند. به اقتضای این نظر، شخصیت پیامبر، تاریخ زندگی و احوال روحی او اعم از غم و شادی، در چگونگی انتخاب گزاره‌ها و واژگان وحی و اوج و حضیض آیات تأثیر‌گذار است. در این میان، معدودی قائل شده‌اند که برای قابل فهم کردن حقیقت متعالی وحی به اذهان مردم، پیامبر به‌ناچار در مورادی از دانش رایج در جامعه خود استفاده کرده است؛ دانسته‌هایی که چه‌بسا در ادوار بعدی و بر اساس پیشرفت علم بطلان آنها به اثبات رسیده است؛ در‌حالی‌که وی تنها مأمور ابلاغ وحی الهی بوده است. در این مقاله تبیین می‌شود که قرآن همانند همه موجودات عالم، مراتبی دارد که این مراتب کاملاً با یکدیگر تطابق دارند و در نتیجه، مرحله لفظی و ملکی قرآن بازتاب‌دهنده مرتبه ملکوتی آن است و بر مبنای اصل انطباق در همه مراحل، چیزی جز حق و صدق وجود ندارد. البته با این لحاظ که قرآن کلام وحی است و حقیقتی مستقل از وجود طبیعی پیامبر (ص) دارد.

از دغدغه‌های بسیار مهم دانش عرفان، تبیین کیفیت به فعلیت رساندن استعدادهای انسان و نحوه رسیدن او به غایاتش است. اهل عرفان با اثبات ضرورت سلوک عرفانی، گام‌نهادن در این مسیر را بهترین راه‌حل برای رسیدن به هدف مذکور می‌دانند. این مقاله می‌کوشد نسبت امام معصوم با سلوک الی‌اللّه را از دو منظر بررسی کند: ارتباط امام معصوم با صراط سلوکی؛ و رابطهٔ امام معصوم با سالک. امام معصوم مقوِّم صراط سلوکی است و شأن و منزلت وی در سلوک عرفانی، با نبی‌اکرم یکسان است. از این‌رو، منزلت امام معصوم با هیچ یک از انسان‌ها قیاس‌پذیر نیست و تمامی انسان‌ها برای تقرب الی اللّه نیازمند او هستند. او قادر است سالکان را در صراط سلوکی هدایت کند. ارشاد دیگر سالکان نیز فقط به واسطهٔ استمداد از امام معصوم تصورپذیر است. هدایت از جانب امام معصوم در صراط سلوکی به نحو ارائهٔ طریق و إیصال إلی المطلوب تحقّق می‌پذیرد.

‫شيوههاي تربيتي، يکي از مباحث مهم در حوزه تربيت است که مورد توجه بوده و مکاتب گوناگون، دربار? آن سخن گفتهاند. اين پژوهش در چهار فصل، در پي بررسي شيوههاي تربيتي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم از منظر قرآن و سنت است. نويسنده، عوامل فردي و اجتماعي تربيت از نظر قرآن و سنت و ابعاد تربيت را که عبارت است از: تربيت جسمي، عقلاني، اخلاقي، و اجتماعي، بررسي نموده است. همچنين محورهاي تربيت بدني از نظر قرآن و سنت، عوامل رشد عقلي، موانع آن، اهداف تربيت عقلي، اهداف تربيت اخلاقي، و اهداف تربيت اجتماعي را به بحث گذاشته است. پيرامون سيره تربيتي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، در سه حوزه سيره خانوادگي، سيره معنوي و فردي، و سيره اجتماعي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بحث شده است. عبادت و بندگي خدا، نماز و تهجد، و اطاعت محض از خداوند، سيره معنوي و فردي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بود. اصلاح در ميان مردم، تکريم ديگران، تعاون و همکاري و مقابله با رسوم جاهلي، سيره اجتماعي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بود. شيوههاي خاص تربيتي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، به شيوههاي شناختي، عاطفي و مهارتي تقسيم ميشود. شيوه شناختي، در بعد معرفتي و شناخت به کار ميرود. اين شيوه تربيتي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم شامل تفکر و انديشه، تقويت باورهاي ديني، تذکر، قصهگويي، و تمثيل و تشبيه است. شيوههاي عاطفي عبارتاند از: شيوه توبه، محبت ورزي، تکريم و احترام، موعظه، بشارت و انذار، تشويق و تنبيه. شيوههاي مهارتي عبارتاند از: شيوه خود مديريتي شامل مشارطه، مراقبه، محاسبه و مؤاخذه، شيوه الگودهي، عمل صالح، رفق و مدارا، خود را به جاي ديگري انگاشتن، و بازي.

نظریه فطرت افزون بر مسائل اعتقادی، در حل مسائل دیگر، از جمله مسائل تاریخی نیز می­تواند الهام­بخش باشد. یکی از این­گونه مسائل مسئله اختلاف در چگونگی نگارش حدیث بین علمای اهل سنت و عالمان شیعه است. بیشتر علمای اهل سنت بر مبنای برخی روایات منقول و نیز بعضی ادله عقلی، معتقدند تدوین و نگارش حدیث تا پایان قرن اول هجری انجام نشده است. از طرفی نقدهایی نیز بر پایه استدلال­های عقلی و دلایل نقلی، از طرف اندیشمندان شیعه بر این باور وارد شده است. پژوهش حاضر با روشی تحلیلی سعی دارد ضرورت تدوین و نگارش حدیث در زمان رسول اکرم (ص) را با استفاده از ویژگی­های ذاتی نوع انسان اثبات کند. ویژگی حقیقت­جویی و کمال­طلبی انسان، دلایلی بر ضرورت ارتباط با نبی و به تبع آن، دلایلی بر ضرورت تدوین حدیث هستند؛ اگرچه ویژگی نسیان انسان این ضرورت را دوچندان می­کند.