جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اهل سنت به بررسی چگونگی نقش ولایت‌پذیری رسول خدا(ص) در تأمین سعادت فردی و اجتماعی انسان‌ها پرداخته است، و تلاش شده ضمن بررسی برخی از وقایع تاریخ صدر اسلام، اولاً به آن دسته از مدافعان حقیقی ولایت پرداخته شود که می‌توانند به عنوان الگو و مقتدا برای اطاعت و دفاع از حریم ولایت به مسلمانان معرفی شوند، و از طرف دیگر آن دسته از کسانی نیز که کوردلانه از این مهم سرباز زدند ، از آنان بازشناخته شوند.

ولایت، یکی از محورهای مهم بحث های قرآن است که به تمامی مراتب، مفاهیم و اقسام آن پرداخته شده است. گاهی ولایت، تصدی و سرپرستی را در شعاع محدود مطرح می کند و گاهی دایره ای وسیع و گسترده را شامل می شود مانند ولایت تکوینی خداوند بر هستی و یا ولایت تشریعی خداوند و پیامبر و امامان معصوم در قانون گذاری و فرمان روایی بر جامعه، در جایی مسلمانان را از پذیرفتن ولایت و سرپرستی غیر مسلمانان بر حذر می دارد و در جای دیگر از جدال و اختلاف منع می کند و ایمان را اساس دوستی و ولاء مؤمنان می داند. از یک سو ولاء زعامت و حق رهبری اجتماعی و سیاسی را حق ولی امر مسلمین می داند و از سوی دیگر ولایت پیامبر را اولب بر مؤمنین از خودشان می داند. در برخی از آیان سخن از ولایت جزیی و خاص است مانند ولایت بر میّت و یا ولایت بر قصاص که اختصاص به بستگان نزدیک دارد و در برخی دیگر به ولایت کلی و گسترده که همان تدبیر سیاسی جامعه است می پردازد.

"تحریف" عاملی است که اصالت و اعتبار هر کتاب و هر کلامی را با آسیب همراه می‌کند. نسبت تحریف به قرآن مجید، خواسته یا ناخواسته در همین راستاست. نوعی از آن، تحریف به زیادت است که از سابقه چندانی برخوردار نیست و دانشمندان پیشین به سان دیگر انواع(نقصان و تغییر) به آن نپرداخته‌اند، اما در یکی دو سده کنونی، مستشرقان به این نوع تحریف دامن زده‌اند. موارد ادعائی حدود ده آیه است. آن‌ها با استناد به قرآن کریم و اسلوب و محتوای آن و مطالب برخی منابع روایی، تفسیری و تاریخی به طرح آراء خود مبادرت ورزیده‌اند. آراء آن‌ها با استفاده از همان منابع و روش خودشان، قابل بررسی و نقد جدی است. این مقاله در صدد طرح و نقد نیمی از نظریات در این راستا است(آیه 144 آل عمران و آیات مشابه؛ 1/اسراء؛ 38/شوری و 4/معارج) تا بدین وسیله مصون بودن قرآن کریم از این نوع تحریف نیز ثابت شود.

مقاله حاضر پیرامون نبوّت حضرت محمّد- و با روش کتابخانه‏ای است. سوال اصلی این است که شیعیان نسبت به جایگاه حضرت محمّد- چگونه می‏نگرند؟ اهمیت این مسأله ما را به این هدف راهنمایی می‏کند که آنگونه که شایسته است به معرفی شخصیت واقعی و عظمت همه جانبه حضرت رسول اکرم- بپردازیم. در ابتدای نوشتار، نبوّت در لغت و اصطلاح بررسی و سپس فرق نبوّت عامّه با نبوّت خاصّه آورده شد. در ادامه علاوه بر اشاره کردن به ایمان نیاکان پیامبر-، به جایگاه الهی آن حضرت نیز توجه شد و اثبات صلاحیّت و نبوّتش از منظر روایات اهل بیت عصمت و طهارت( و فقها و متکلمین پیرو آنان، مورد بررسی قرار گرفت.

نظریه اجتهاد انبیاء، منبع علم و آگاهی عمل و گفتار پیامبران را در انحصار وحی نمی‌داند بلکه استنباطات شخصی ایشان را در زمان‌های انقطاع پیام الهی، مکملی بر وحی الهی و تعیین کننده بعضی از مواضع و عملکردهای پیامبران می‌داند. چون در فرآیند اجتهاد، احتمال خطا وجود دارد، توصیف رسولان الهی به اجتهاد، مبتنی بر قبول ارتکاب اشتباه و خطا از سوی ایشان خواهد بود. عمده مفسران و صاحب‌نظران اهل سنت، معتقد به جواز اجتهاد و وقوع آن از سوی انبیاء بوده و برخی فقط به جواز اجتهاد باور دارند و عموم شیعیان، جواز و وقوع اجتهاد انبیاء را جائز نمی‌دانند و تنها برخی از ایشان به جواز عقلی و نه جواز شرعی آن معتقدند. مستمسک هرکدام از موافقین و مخالفین نظریه، در اثبات یا رد آن، دلایل عقلی و آیات قرآن می‌باشد. اجازه عدم شرکت در جنگ تبوک به منافقین، مشورت با مردم و نمونه‌های دیگر توسط پیامبر اسلام(ص) و همچنین سایر پیامبران، مواردی هستند که قائلین به اجتهاد انبیاء، انجام آنها را از روی اجتهاد می‌دانند. مخالفین نیز با ارائه ادله عقلی و آیات دیگر، ادعای فوق را به نقد کشیده و تبعیت ایشان به‌ویژه پیامبر اسلام(ص)، از وحی و هدایت الهی، در کلیه امور را به اثبات رسانده‌اند.

گلدزیهر، مستشرق مجاری الاصل، در بخش اول اثر مشهور خویش «العقیدة و الشریعة فی الاسلامی»، متعرض بحث عصمت نبی اکرم شده است. وی در مقاله «محمد و اسلام» با استناد به دلایلی، صلاحیت پیامبر اکرم را به عنوان «اسوه حسنه» کاملا ردّ و سپس با تکیه¬ بر این ادعا، معصومیت ایشان را انکار می¬کند. اگرچه در واکنش به دیدگاه وی، پاسخ¬های موجزی از سوی محققان اسلامی داده شده است بخش‌هایی از آن همچنان بی¬پاسخ مانده است؛ لذا پژوهش حاضر درصدد است با اتخاذ روش تحلیلی ـ انتقادی، ضمن بیان دقیق نظریه¬ گلدزیهر در این خصوص و استخراج مبانی و مستندات نقلی و درون دینی وی هر یک را به¬طور جداگانه مورد ارزیابی و مداقّه قرار¬دهد. یافته¬های پژوهش از عدم تسلط و اشراف علمی گلدزیهر بر منابع اسلامی اعم از آیات و روایات و در نتیجه فهم ناقص و نادرست او حکایت می‌کند.

«کتاب سُلَیم بن قیس هلالی» - که ترجمۀ فارسی آن با نام «اسرار آل‌محمد(ص)» منتشر شده، مشتمل بر روایاتی در انتقاد به سه خلیفۀ نخست و اثبات فضایل و حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) است. گفته می‌شود سلیم بن قیس (مؤلف این کتاب) از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) بوده است. اما طبق یک دیدگاه همۀ گزارش‌ها دربارۀ سلیم به یک راوی ضعیف به نام أبان بن أبی‌عیاش برمی‌گردد. دربارۀ وثاقت یا ضعف سلیم و نیز واقعی یا استعاری بودن او، دیدگاه‌های متنوعی اظهار شده است. در این مقاله بر پایۀ جستجوهای رایانه‌ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی نشان داده می‌شود که اطلاعات ما دربارۀ سلیم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به منقولات أبان بن أبی‌عیاش از او برمی‌گردد. بنابراین، اثبات وجود سلیم به عنوان یک شخصیت برجستۀ شیعی با اشکال مواجه است، گرچه واقعی بودن شخصیت او- تنها در اندازۀ یک راوی گمنام عراقی- محتمل است. همچنین، با نقد دیدگاه‌های مصحح کتاب سلیم (محمدباقر انصاری زنجانی) نشان داده شده که توثیق سلیم از ادلۀ محکم برخوردار نیست.

در نوشتار حاضر، ماهیت و فرایند ارسال کلام الهی به شخص نبی از دیدگاه ابن سینا و فخر رازی بررسی شده است. در بررسی از ناحیۀ آغاز و نیز انجام به مشترکات بسیاری در دو دیدگاه برمی‌خوریم. هر دو در این فرایند، نقش یک امر ماورایی را نادیده نگرفته و به قابلیت خاص نفس مخاطب اشاره داشته‌اند و به قوهُ قدسی قائل‌اند و محل ادراک را قلب پیامبر که مرتبه بالای نفس ناطقه است می‌دانند، اما حقایق معقول وقتی به صورت الفاظ در‌می‌آیند، با مرتبه پایین نفس، یعنی حواس قابل درک خواهند بود. در‌نتیجه می‌توان گفت نقش ویژگی‌های قوه عاقله و قوه متخیله نبی را نباید نادیده گرفت. از مطالب پیش‌گفته می‌توان دو نتیجه مهم گرفت: نخست اینکه با توجه به بیان فخر رازی درباره قاعده «النفس فی وحدتها کل القوی»، اشکال قول ابن سینا که طرح نفس فلکی موجد آن است، مطرح نخواهد شد و از این‌رو، هم در مرحله کلیات و هم در جزئیات می‌توان نفس نبی را مطرح کرد؛ دوم اینکه از مباحث فوق، کیفیت دخالت پیامبر در مسئله وحی روشن می‌شود.