جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخلاق جزو مفاهیمی است که اندیشمندان حوزه‌های گوناگون فکری از دیرباز تاکنون دربارۀ آن سخن گفته‌اند. لویناس در مقام فیلسوفی پدیدارشناس و لکان در مقام روانکاوی که از گزاره‌های گوناگون حوزۀ علوم نظری و غیرنظری در بیان آموزه‌های خود استفاده کرده، به تعریف و تبیین مفهوم اخلاق پرداخته­‌اند. داستان پستچی بازنمایی‌کنندۀ تقابل بین عشق و وظیفه است. در این پژوهش با تکیه بر آموزه‌های لویناس و لکان دربارۀ اخلاق و با بهره‌گیری از روش تحلیل کیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه­ای کوشیده‌ایم نخست جایگاه اخلاق را نزد این دو اندیشمند تبیین کنیم و سپس کنش‌های شخصیت‌های داستان پستچی را بر مبنای اخلاق موردنظر لویناس و لکان، نقد و تحلیل کنیم. دستاوردهای پژوهش گویای این است که مهم‌ترین مؤلفۀ اخلاق در نظر لویناس، دگربنیاد بودن آن و نزد لکان، خودبنیاد بود آن است. براین‌اساس شخصیت ­هایی چون علی و چیستا به سبب تخطی از میل دیگری از دیدگاه لویناس، سوژۀ غیراخلاقی و از نظر لکان، سوژۀ اخلاقی به شمار می‌آیند. در نقطۀ مقابل نیز شخصیت ­هایی مانند حاجی و حاج اکبر به سبب تعهد به انجام وظیفه، از نظر لویناس، سوژۀ اخلاقی و از دیدگاه لکان، سوژۀ غیراخلاقی قلمداد می­ شوند.

ایمانوئل لویناس یکی از مهم‏ترین فیلسوفان عصر جدید به شمار می‏آید. اهمیت فلسفۀ او در اخلاق نمایان می‏شود. در فلسفۀ اخلاق لویناس، سوژۀ محوری از اولویت خارج می‏شود و «دیگری» و «چهره» او در اولویت قرار می‏گیرند؛ به نحوی که چهرۀ دیگری بر پیام‏های اخلاقی دلالت می‏کند و سوژه با دریافت این پیام‏های اخلاقی، احساس وظیفه می‏کند تا خود را در برابر دیگری پاسخ‏گو و مسئولیت‏پذیر بداند؛ اما پرسش این است که در فلسفۀ اخلاق لویناس، مقصود از «چهره» در مواجهه با دیگری چیست؟ و وجه اخلاقی آن با چه مبنایی قابل توجیه است؟ آیا می‏توان آن را بر مبنای هستی‏شناسی و معرفت‏شناسی یا روان‏شناسی و زبان‏شناسی توجیه کرد؟ لویناس هنگامی که فلاسفۀ غربی می‏کوشیدند به سوژه اولویت ببخشند و همۀ موضوع‏ها را به هستی‏شناسی و معرفت‏شناسی تقلیل دهند، بازتعریفی از مفهوم دیگری و چهرۀ دیگری را ارائه می‏دهد. نگارنده باور دارد بنیان اخلاقی چهرۀ دیگری را می‏توان بر اساس چهار مبنای: 1-هستی‏شناسی، 2-معرفت‏شناسی، 3-روان‏شناسی و 4-زبان‏شناسی بررسی کرد؛ به گونه‏ای که در نهایت، بتوان بنیان اخلاقی اندیشۀ لویناس را در مبنای زبانی او کشف کرد.

در نوشتار حاضر ما با دو فیلسوف پدیده‌شناس مواجه هستیم که در دو سنت فکری متفاوت یعنی هرمنوتیک و پدیده‌شناسی به مفهوم «دیگری» به مثابه امکان‌های بنیادین فرد اشاره داشته‌اند. دیگری، به عنوان مفهومی هستی‌شناختی و مشترک در اندیشه گادامر و لویناس، نقطه عطف شرط امکان فهم و اخلاق است. این نوشتار با تمرکز بر مفهوم دیگری، ضمن پرداختن به نکات افتراق و اشتراک میان دیدگاه گادامر و لویناس، نشان خواهد داد دلمشغولی لویناس، به عنوان فیلسوف دیگری، رجوع به بنیادهای اخلاق است و شرط امکان بنیادهای اخلاق مواجهه با دیگری است. در هرمنوتیک فلسفی گادامر، دیگری نقطه عطف تعین امکان‌های فهم در روابط دیالکتیکی و گفتگومحورانه است. بدون دیگری در اندیشه لویناس اخلاق و امر اخلاقی، و در اندیشه گادامر فرایند فهم در قالب امتزاج افق‌ها رخ نخواهد داد. بنابراین، این مقاله نشان می‌دهد که دیگری مفهومی مشترک بین این دو فیلسوف است که هر دو در تحلیل‌های فلسفی خودشان از اخلاق یا فرایند فهم گریز و گزیری از آن ندارند.

«محمود درویش»، شاعر بزرگ و فقید فلسطینی در شعر «بدرود با ادوارد سعید» می‌نویسد: «زیبایی‌شناسی یعنی رسیدن به تناسب». اگر تناسب را ورای هر منظر زیبایی‌شناسانه، آنی بدانیم که کلیت شاکله‌ی فکر فلسفی را می‌سازد، آن‌گاه است که می‌توان به درک و فهم روابط بین دستگاه‌ها و ایده‌های فلسفی رسید. کتاب «کنش‌پذیری ریشه‌ای» نوشته‌ی «تامس کارل وال» اتصال کنش‌پذیری به واسطه‌ی گرانیگاه‌هایی‌ست که امانوئل لویناس، موریس بلانشو و جورجو آگامبن درعین جدایی منظر فلسفی‌شان داشته و دارند، آن هم در ریشه و پیوند با منطق استعلایی امانوئل کانت: بلانشو که کنش‌پذیری را نسبت به تصویر می‌دانست، لویناس که آن را نسبت به دیگری تعریف می‌کرد و پس‌از‌آن دو، آگامبن که کنش‌پذیری را نسبت به در-زبان-بودن شرح داده و می‌دهد. این کتاب به یکی از پرسش‌های اساسی فلسفه هم می‌پردازد: چه چیزی دازاین را نمایان می‌کند؟ نویسنده از منظر بلانشو، لویناس و آگامبن می‌نویسد: وقتی هیچ چیزی نباشد(؟!). البته که کتاب کنش‌پذیری ریشه‌ای دائما با این پرسش و ده‌ها پرسش دیگر کلنجار می‌رود و در بسیاری از مواقع پاسخی هم در کار نیست، اما جست‌وجو در وجود رازآمیز اثر هنری و اخلاق تصویری لویناس در کنار زبان تصویری بلانشو و بعد، اجتماع تصویری آگامبن، کتاب را عجیب مهم و خواندنی کرده‌است، هرچند نمی‌توان منکر پیچیدگی‌های سرشار از آزار آن شد که شاید به هر روی طبیعت مواجهه با این سه فیلسوف باشد.

«محمود درویش»، شاعر بزرگ و فقید فلسطینی در شعر «بدرود با ادوارد سعید» می‌نویسد: «زیبایی‌شناسی یعنی رسیدن به تناسب». اگر تناسب را ورای هر منظر زیبایی‌شناسانه، آنی بدانیم که کلیت شاکله‌ی فکر فلسفی را می‌سازد، آن‌گاه است که می‌توان به درک و فهم روابط بین دستگاه‌ها و ایده‌های فلسفی رسید. کتاب «کنش‌پذیری ریشه‌ای» نوشته‌ی «تامس کارل وال» اتصال کنش‌پذیری به واسطه‌ی گرانیگاه‌هایی‌ست که امانوئل لویناس، موریس بلانشو و جورجو آگامبن درعین جدایی منظر فلسفی‌شان داشته و دارند، آن هم در ریشه و پیوند با منطق استعلایی امانوئل کانت: بلانشو که کنش‌پذیری را نسبت به تصویر می‌دانست، لویناس که آن را نسبت به دیگری تعریف می‌کرد و پس‌از‌آن دو، آگامبن که کنش‌پذیری را نسبت به در-زبان-بودن شرح داده و می‌دهد. این کتاب به یکی از پرسش‌های اساسی فلسفه هم می‌پردازد: چه چیزی دازاین را نمایان می‌کند؟ نویسنده از منظر بلانشو، لویناس و آگامبن می‌نویسد: وقتی هیچ چیزی نباشد(؟!). البته که کتاب کنش‌پذیری ریشه‌ای دائما با این پرسش و ده‌ها پرسش دیگر کلنجار می‌رود و در بسیاری از مواقع پاسخی هم در کار نیست، اما جست‌وجو در وجود رازآمیز اثر هنری و اخلاق تصویری لویناس در کنار زبان تصویری بلانشو و بعد، اجتماع تصویری آگامبن، کتاب را عجیب مهم و خواندنی کرده‌است، هرچند نمی‌توان منکر پیچیدگی‌های سرشار از آزار آن شد که شاید به هر روی طبیعت مواجهه با این سه فیلسوف باشد.

کتاب «لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی» نوشته‌ی سی. فرد آلفرد، به بررسی تقاطع اندیشه‌های امانوئل لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی می‌پردازد. این کتاب تلاش می‌کند پیوندهای نظری میان این سه حوزه فکری را کشف کند و نشان دهد چگونه می‌توانند برای غنی‌سازی یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند. آلفرد در ابتدای کتاب، مروری بر اندیشه‌های کلیدی لویناس، به‌ویژه مفاهیم «دیگری»، «مسئولیت» و «اخلاق» ارائه می‌دهد. او استدلال می‌کند که تأکید لویناس بر اولویت اخلاقی «دیگری» و مسئولیت بی‌قید و شرط در قبال دیگران، پیامدهای مهمی برای نظریه انتقادی و روانکاوی دارد. سپس نویسنده به بررسی اندیشه‌های مکتب فرانکفورت، به‌ویژه آثار تئودور آدورنو، ماکس هورکهایمر و هربرت مارکوزه می‌پردازد. او نشان می‌دهد که نقد این متفکران از عقلانیت ابزاری و سلطه در جامعه مدرن، با دغدغه‌های اخلاقی لویناس همسو است. آلفرد استدلال می‌کند که مفهوم «دیگری» لویناس می‌تواند به غنی‌سازی نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت کمک کند. در ادامه، کتاب به بررسی نظریه‌های روانکاوی، به‌ویژه آثار زیگموند فروید و ژاک لکان می‌پردازد. آلفورد استدلال می‌کند که مفاهیم لویناس در مورد سوژه و تقدم «دیگری»، پیامدهای مهمی برای درک روانکاوانه از هویت و رابطه با دیگران دارد. او همچنین نشان می‌دهد که چگونه بینش‌های روانکاوی می‌تواند به درک عمیق‌تر اندیشه‌های لویناس کمک کند. در فصول پایانی، آلفرد پیامدهای اخلاقی و سیاسی تلفیق اندیشه‌های لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی را بررسی می‌کند. او استدلال می‌کند که این سنتز فکری می‌تواند منجر به درک جدیدی از مسئولیت اخلاقی، نقد اجتماعی و تحول سیاسی شود. آلفرد همچنین بر اهمیت تأمل انتقادی در مورد روابط قدرت و نابرابری در جامعه تأکید می‌کند. در مجموع، کتاب «لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی» اثری نوآورانه و تفکربرانگیز است که پیوندهای غیرمنتظره‌ای میان سنت‌های فکری متفاوت برقرار می‌کند. آلفرد با تسلط بر اندیشه‌های پیچیده لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی، خوانشی تازه و جذاب از تقاطع این حوزه‌های فکری ارائه می‌دهد. این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفه قاره‌ای، نظریه انتقادی و روانکاوی، منبعی ارزشمند و تأمل‌برانگیز خواهد بود.

کتاب «لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی» نوشته‌ی سی. فرد آلفرد، به بررسی تقاطع اندیشه‌های امانوئل لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی می‌پردازد. این کتاب تلاش می‌کند پیوندهای نظری میان این سه حوزه فکری را کشف کند و نشان دهد چگونه می‌توانند برای غنی‌سازی یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند. آلفرد در ابتدای کتاب، مروری بر اندیشه‌های کلیدی لویناس، به‌ویژه مفاهیم «دیگری»، «مسئولیت» و «اخلاق» ارائه می‌دهد. او استدلال می‌کند که تأکید لویناس بر اولویت اخلاقی «دیگری» و مسئولیت بی‌قید و شرط در قبال دیگران، پیامدهای مهمی برای نظریه انتقادی و روانکاوی دارد. سپس نویسنده به بررسی اندیشه‌های مکتب فرانکفورت، به‌ویژه آثار تئودور آدورنو، ماکس هورکهایمر و هربرت مارکوزه می‌پردازد. او نشان می‌دهد که نقد این متفکران از عقلانیت ابزاری و سلطه در جامعه مدرن، با دغدغه‌های اخلاقی لویناس همسو است. آلفرد استدلال می‌کند که مفهوم «دیگری» لویناس می‌تواند به غنی‌سازی نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت کمک کند. در ادامه، کتاب به بررسی نظریه‌های روانکاوی، به‌ویژه آثار زیگموند فروید و ژاک لکان می‌پردازد. آلفورد استدلال می‌کند که مفاهیم لویناس در مورد سوژه و تقدم «دیگری»، پیامدهای مهمی برای درک روانکاوانه از هویت و رابطه با دیگران دارد. او همچنین نشان می‌دهد که چگونه بینش‌های روانکاوی می‌تواند به درک عمیق‌تر اندیشه‌های لویناس کمک کند. در فصول پایانی، آلفرد پیامدهای اخلاقی و سیاسی تلفیق اندیشه‌های لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی را بررسی می‌کند. او استدلال می‌کند که این سنتز فکری می‌تواند منجر به درک جدیدی از مسئولیت اخلاقی، نقد اجتماعی و تحول سیاسی شود. آلفرد همچنین بر اهمیت تأمل انتقادی در مورد روابط قدرت و نابرابری در جامعه تأکید می‌کند. در مجموع، کتاب «لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی» اثری نوآورانه و تفکربرانگیز است که پیوندهای غیرمنتظره‌ای میان سنت‌های فکری متفاوت برقرار می‌کند. آلفرد با تسلط بر اندیشه‌های پیچیده لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی، خوانشی تازه و جذاب از تقاطع این حوزه‌های فکری ارائه می‌دهد. این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفه قاره‌ای، نظریه انتقادی و روانکاوی، منبعی ارزشمند و تأمل‌برانگیز خواهد بود.

کیرکگور و لویناس هر دو فیلسوف فردیت‌اند. لویناس در آزادی دشوار و نام‌های خاص به شدت از کیرکگور انتقاد می‌کند و او را به سوبژکتیویسم، خشونت و دست‌کم‌گرفتن اخلاق متهم می‌کند. با این‌حال، فاصله‌ای که هر دو را از هم جدا می‌کند، بسیار کوتاه است، به‌ویژه اگر کسی تعلیقات غیرعلمی نهایی کیرکگور را با دقت خوانده باشد. در این مقاله بحث می‌شود که هر دو متفکر تمامیت غیرشخصی را کنار می‌گذارند؛ نامتناهی را تقلیل‌ناپذیر می‌دانند؛ اخلاق را به سوی شخص دیگر معطوف می‌سازند و رنج را در طول زندگی ضروری می‌خوانند. مهم‌تر از همه، کیرکگور و لویناس هر دو به سوبژکتیویته به‌عنوان امری می‌اندیشند که به‌نحو بنیادین به فراتر از خود، به سوی نامتناهی اشاره دارد.

موضوع این تحقیق، بررسی و تحلیل صلح بنیادین است که در پرتو مواجهه با «دیگری» در نهاد سوژه امپریالیست رخ می‌دهد. لویناس سوژه‌ای را به نمایش می‌گذارد که در راستای بنیان بهشتی زمینی خواسته‌هایش را بر جهان تحمیل نموده و به بلعیدن اغیار و فروکاستن آنها به خویش سرگرم است. سوژه خودکامه که هویتش را با خشونت و در ارتباط با اغیار شکل داده، با «دیگری» مواجه می­شود که در برابر تمامیت‌خواهی او مقاومت می‌کند. ایده لویناس جهت پایان خشونت، ریشه در سوبژکتیویته‌ای دارد که غیرقابل فروکاست به آگاهی است و مسئولیتی نامتناهی بر سوژه تحمیل می­‌کند. مواجهه با چهره «دیگری» از ابتدا صلح‌آمیز است. چهره، با متنبه ساختن سوژه برای صلح و همبستگی، او را بر انجام وظیفه‌ بر می‌انگیزد و پیش از هر پرسش و انتخاب، سوژه را شخصا مسئول صلح با «دیگری» می­‌کند؛ مسئولیتی که پیش از این در آن مستقر شده‌ است و نمی­تواند خود را از آن کنار بکشد. صلح موردنظر لویناس صلح بنیادین، اصیل و فراتر از صلح و جنگ متعارف است.