جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالقاسم فنایی از جمله متفکرانی است که به ارتباط میان دین و اخلاق می‌اندیشد. وی کتابهای «دین در ترازوی اخلاق» و «اخلاق دین شناسی» را در همین خصوص نگاشته است. دغدغه فنایی این است که نشان دهد، دینداری باید با معیارهای اخلاقی توزین شود. کسی که پا به عرصه دین می‌گذارد، ابتدا باید فردی متخلق به اخلاق باشد و سپس به فرامین دینی رو کند. به تعبیر دیگر، اخلاق، چارچوبی است برای دین. نمی‌توان به هیچ توجیهِ دینی، پا از دایره اخلاق بیرون گذاشت. بر همین مبناست که فنایی به تقدم اخلاقمداری بر دینداری تأکید می‌کند. ایشان با همین مبنا نیز به مواجهه با حرکت امام حسین (ع) می‌رود.

بحث در مورد اخلاق دینی و اخلاق سکولار صورت‌های مختلفی دارد و پیشینه این بحث نیز قدمت طولانی دارد. در اخلاق دینی، ایمان حقیقی به مبدأ و معاد، التزام عملی به احکام دینی، ارزش‌های اخلاقی را تضمین می‌کند. اخلاق سکولار هم اخلاقی است که تنها بر اساس قوه ذهنی انسان چون خرد، منطق و شهود اخلاقی تعریف می شود. و عقل، خود بنیاد بشر و مرجع نهایی ارزش گذاری اخلاقی است. مقصود اصلی این پایان نامه، بررسی این دو نوع اخلاق با ابعاد مختلف آن و با محوریت دیدگاه و نظرات آقای فنایی است. سعی شده که با روش توصیفی و تحلیلی این دو نوع اخلاق را با وابستگی‌های متقابلی که با یکدیگر دارند را تبیین کرده و مورد ارزیابی قرار دهیم. عقلانیت، به عنوان وجه مشترک اخلاق دینی و غیردینی ارائه می‌گردد. و در نهایت تلاش شده که پارادوکس میان اخلاق را با نظریه ناظر آرمانی که دغدغه آقای فنایی است را مورد بررسی قرار داده و نقدهایی را نیزکه اخلاق سکولار وارد است را از طریقبیان صاحب نظران تحلیل نماییم.

ابوالقاسم فنایی (متولد ۱۳۳۸) پژوهشگر ایرانی حوزه دین و اخلاق و مدرس دانشگاه مفید است./ تحصیلات: فنایی دانش‌آموخته درس خارج فقه در حوزه علمیه قم، کارشناسی ارشد رشتهٔ الهیات و معارف اسلامی از دانشگاه قم و کارشناسی ارشد و دکترا در فلسفه اخلاق از دانشگاه شفیلد است. او دوره کارشناسی ارشد را با نگارش پایان‌نامه‌ای تحت عنوان «فلسفه اخلاق در قرن بیستم اثر مری وارنوک» به راهنمایی احمد احمدی و مشاوره مصطفی ملکیان به پایان برد. او در سال ۲۰۰۳ از رساله دکتری خود درباره معرفت‌شناسی اخلاقی به راهنمایی رابرت استرن و ریچارد جویس دفاع کرد./ دیدگاه‌ها: فنایی در آثار خود بر تقدم اخلاق بر فقه تأکید می‌کند. سید حسن اسلامی و مسعود صادقی به نقد دیدگاه‌های فنایی پرداخته‌اند. در شماره هفده مجله مهرنامه، بخش اعظم «کتاب‌نامه» (تحت عنوان «مرحله بعدی روشنفکری دینی») به معرفی و نقد کتاب «اخلاق دین‌شناسی» اثر فنایی اختصاص دارد./ کتاب‌ها: 1- فلسفه اخلاق در قرن بیستم، مری وارنوک، ابوالقاسم فنایی (مترجم)، قم: بوستان کتاب قم، ۱۳۸۰ 2- دین در ترازوی اخلاق: نسبت میان اخلاق دینی و اخلاق سکولار، ابوالقاسم فنایی، تهران: انتشارات صراط، ۱۳۸۴ 3- اخلاق دین‌شناسی: پژوهشی در مبانی معرفتی و اخلاقی فقه، ابوالقاسم فنایی، تهران: نگاه معاصر، ۱۳۸۹

دو نظریه «ناظر آرمانی» و «امر الهی» نظریه هایی بر ساخت گرا و اراده گرا هستند. بر طبق نظریه ناظر آرمانی، حقایق اخلاقی براساس نگرش های ناظران آرمانیِ فرضی، تعریف و معنا می شود. بر این اساس، شالوده این نظریه ها بر نفی حقایق اخلاقی مستقل شکل خواهد گرفت. بنابراین وجود حقایق اخلاقیِ مستقل و بدیهی که بتواند مکشوف عقل آدمی قرار گیرد، انکار می شود و حقیقت اخلاقی، ساخته و پرداختۀ پسند / ناپسند ناظرانی آرمانی شمرده می شود. به همین دلیل، خودِ این ناظران خالی از فضایل اخلاقی مستقل اند و در داوری های اخلاقی خود ملزم به رعایت هیچ اصل و ارزش اخلاقی نخواهند بود. نظریه امر الهی نیز دارای تقریرهای متعددی است و نظریه ناظر آرمانی با مبانی فرا اخلاقی خود، به برخی از گونه های نظریه امر الهی شباهتی تام دارد. در این میان، یکسانی ماهیت نظریه های ناظر آرمانی و امر الهی اشاعره بسیار چشمگیر است. گویا نظریه ناظر آرمانی همان نظریه اشاعره است که به صورت لابشرط نسبت به وجود و عدم ناظرانِ ایدئال در لباسی غیردینی نمودار شده است. این مقاله با طرح و مقایسه این دو نظریه، درپی بازتاب ماهیت یکسان آن دو است.