جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعه در حقیقت و حقانیت امامت، سابقه‏اى بسیار طولانى در تاریخ اندیشه اسلامى دارد. این مسأله از جمله نخستین مسائل بسیار مهم اسلامی است، که همزمان با رحلت پیامبر اسلام (ص) به خاطر اهمیت آن، مورد توجه فراوان و اختلاف عمیق بین مسلمانان قرار گرفت و در طول تاریخ اسلام، محور اصلی مهمترین تحولات سیاسی و اجتماعی بوده و هست. در این رساله سعی بر آن است تا ابعاد و جوانب این مسئله را از دیدگاه علامه طباطبائی و مفتی محمد شفیع عثمانی، این دو دانشمند و مفسر بزرگ جهان معاصر، به روش عقلی، نقلی و تطبیقی بررسی گردد. رویکرد علامه طباطبائی به مسئله امامت رویکرد کلامی، فلسفی و عرفانی است و بر این اساس امامت را نوعی ولایت الهی در جهت هدایت و رساندن مردم و جامعه به کمال و سعادت دنیوی و اخروی می داند و نیز او معتقد است که ریاست و پیشوایی در امور دین و دنیا از شئوون آن است. رویکرد مفتی محمد شفیع عثمانی به این مساله رویکردی فقهی است، زیرا او انتخاب امام را از افعال و تکالیف صحابه و سپس از افعال مسلمانان می داند. علامه طباطبائی امامت را استمرار رهبری نبی بدون وحی می داند که دارای ولایت تکوینی و تشریعی است، اما مفتی محمد شفیع امامت بر حق را که مورد جعل الهی است، همان نبوت می داند که مختص به انبیاء مانند ابراهیم (ع) بوده است. همچنین علامه ولایت را اولویت در تصرف و سرپرستی امت در امور مادی و معنوی می داند، اما مفتی محمد شفیع ولایت را به معنای ناصر و محب میداند و حمل لفظ ولی بر ناصر و محب را با ذکر دلایلی بهتر از حمل بر آن متصرف میداند؛ علامه امامت را ضروری عقلی می داند و با دلایل عقلی به اثبات ضرورت آن می پردازد. مفتی محمد شفیع ضرورت آن را نقلی بیان میکند و با این دلیل اثبات می کند که نصب امام توسط مکلفان واجب است و امام منصوب از جانب خدای متعال نیست و صرفا جنبه سیاسی دارد. علامه باعتبار اینکه امامت را یک منصب الهی و امر قدسی می داند صفات و شرایط آن را مانند شرایط و صفات نبی می داند که باید دارای عصمت و علم لدنی و افضل الناس و منصوب از طرف خدا و هاشمی باشد ولی مفتی محمد شفیع امامت را در حدّ یک پادشاهی دنیوی می داند که برای آن شرایط و صفات نبی را لازم نمی داند. در امامت خاصه نیز مفتی محمد شفیع مشروعیت خلفاء را بر اساس اجماع صحابه و شوری و استخلاف که بر صحت آنها به آیات و احادیث تمسک می جوید که علامه طباطبائی اساس مبانی مشروعیت خلفاء را نمی پذیرد و از آیات و احادیث مورد استدلال آنها پاسخ می دهد و بر مبانی اعتقادی خود در امامت علاوه بر ادله عقلیه به آیات و احادیث نیز تمسک می جوید.

نهضت شاه ولی الله به منظور اصلاح اندیشه های دینی و خرافات زدایی ایجاد شد. پس از او پسرش شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶- ۱۸۲۴) و نوه اش شاه اسماعیل (۱۷۸۱- ۱۸۳۱) آن را به یک جریان سیاسی و جنبش اجتماعی در هند مبدل کردند. این جریان در برابر استعمار بریتانیا بر هند موضع سیاسی تند اتخاذ نمود و به همین دلیل هوادارانی زیادی را به دست آورد. انقلاب فکری و فرهنگی که ایشان در هند به راه انداخت بعدها منجر به انقلابی سیاسی اجتماعی علیه استعمار انگلیس و تشکیل کشور مستقل پاکستان و همچنین تاسیس دارالعلوم دیوبند و هزاران مدرسه وابسته شده است. دارالعلوم دیوبند و همه علمای و بزرگان آن، متاثر از ایشانند.