جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امت اسلامي هيچ‌گاه مانند روزگار کنوني مورد تهاجم مفهومي انديشة غربي قرار نگرفته است. هدف اين تعدي مفهومي، الزامِ امت اسلامي به مفاهيم خاص و ريخت‌بندي دوبارة عقول مسلمانان است تا سرپرستي بر آنان را آسان کند. مدرنيتة غربي، مشروعيت حق اختلاف فکري را از امت‌هاي ديگر سلب کرده و در تعامل با ديگران، دچار وقاحت اخلاقيِ «استعلا»، «احاطه» و «انکار» شده است. اين پژوهش با روش اسنادي ـ تحليلي به بررسي کنش رهايي‌بخش در انديشة طه عبدالرحمن مي‌پردازد. طه عبدالرحمن فيلسوف مغربي براي مواجهه با اين مسئلة تمدني، امت اسلامي را به خيزش فکري فرامي‌خواند و شرط آن را «تجربة ديني» و «نوسازي عقل» مي‌داند. عقلانيت مطلوب طه، عقلانيتي است كه محصول فرايندي سه‌مرحله‌اي است. «تخلص»، «اخلاص» و «خلاص» نيز سه لاية تشکيکي کنش رهايي‌بخش امت اسلامي قلمداد مي‌شوند. طه سه اصل «تسامح»، «اعتراف» و «تصويب» را براي حل‌و‌فصل اختلاف فکري ناکافي مي‌داند؛ زيرا اين مبادي سه‌گانه نمي‌توانند مانع برتري‌جويي (تفوق)، مغرور شدن (اغترار) و تکبر (استعظام) امت در تعامل با ديگر امت‌ها شود. بنابراين، بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، مکارم اخلاقي «حيا»، «جهاد اخلاقي» و «حکمت» را عامل رهايي‌بخش مي‌داند.

دکتر (طه عبد الرحمن) در توصیف واژه و روشن کردن معنای «منطق» و «لوگوس» بیان خلاقانه ای دارد، وی در کتاب خود (سؤال العمل) می گوید [اقتباس]: مفهوم «نطق» مترادف مفهوم «عقل» است، زیرا اعراب هنگامی که ترجمه فلسفه یونانی به زبان عربی را آغاز کردند، به واژه یونانی «لوگوس» برخوردند که در زبان یونانی مشترک لفظی بوده و همزمان به معنی «عقل» و «قول=گفتار» به کار می رفت اما در زبان عربی بین آن دو مدلول تفاوت لفظ وجود داشت، و چون مترجمان عرب نمی توانستند واژه ای را در کلمات مستعمل عربی بیابند که معادل واژه لوگوس به هردو معنی باشد، مترجمان و به دنبال آنان فلاسفه اسلام، در آثارشان، واژه «نطق» را معادل واژه «لوگوس» وضع کردند، تا دربردارنده هردو معنی بوده و جامع معنای عقل و قول(گفتار) باشد، به همین جهت آنان در تعریف «انسان» به نقل از ارسطو، عبارت «انسان= حیوان ناطق» را می آورند و به این معنی است که: «انسان حیوان قائل عاقل است»...

عقلانیت در فلسفه، جامعه شناسی، اقتصاد، منطق و سایر علوم کاربردهایی دارد و هرکدام باید به طور جداگانه مورد بحث قرار گیرند. دکتر طه عبدالرحمن فیلسوف و متفکر معاصر مغربی، با استفاده از دستاورد علوم جدید و با تکیه بر معارف اصیل اسلامی، نظریه عقلانیت را طرح کرده است. این مقاله به روش شناسی نظریة عقلانیت وی پرداخته است. حاصل اینکه این پژوهش ضمن اذعان به کارآیی روش تجربی و عقلانیت ابزاری در برخی عرصه ها آن را ناقص دانسته و انحصار عقلانیت به آن را موجب سقوط انسان می داند.