جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قالب پی دی اف

این نوشتار در پنج جزء اول قرآن به بررسی عبارات و معانی محذوف می‌پردازد که باید برای فهم دقیق معنی آیه در ترجمه لحاظ گردند. ترجمه عبارات و معانی محذوف در ترجمه های قرآن به سه بخش قابل تقسیم است: بخش اول عبارات و معانی محذوفی که اگر توضیح داده نشود، معنا فهمیده شده و خللی در معنی ایجاد نمی‌شود. بخش دوم عبارات و معانی محذوفی هستند که اگر توضیح داده نشود، ارتباط قطع نمی‌گردد ولی فهم و بلاغت مطلب مبهم باقی می‌ماند. بخش سوم بحث اصلی مقاله است و دربارۀ آن دسته از معانی و عبارات محذوفی است که اگر توضیح داده نشود، فهم مقصود آیه مقدور نیست و مفاد آیه گنگ باقی می ماند. در این مقاله چگونگی ترجمه عبارات و معانی محذوف در هفت ترجمه شامل سه ترجمه از ترجمه های کهن قرآن در قرن پنجم و ششم هجری، یک ترجمه منظوم و ادبی قرآن و سه ترجمۀ نثر معاصر بررسی و دسته بندیهائی از آنها ارائه شده است.

وجود واژه‏ هاى چند معنا و همنام در هر زبانى فهم متن را دچار مشکل مى ‏کند. از آنجا که قرآن به زبان بشرى نازل شده وجود این نوع واژه‏ ها در آن امرى اجتناب ‏ناپذیر است. قرآن پژوهان در گذشته با عنوان وجوه و نظایر و مشترک لفظى به بررسى این نوع واژگان قرآنى پرداخته ‏اند. در زبان‏ شناسى جدید بافت زبانى و فرا زبانى براى تشخیص مفهوم واژه‏ هاى هم معنى و چند معنى مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله ابتدا به نقش بافت در معنى بخشى به واژه از دیدگاه زبان‏ شناسى جدید پرداخته شده سپس دو واژه همنام «بشارة» و «اغواء» در بیش از ده ترجمه فارسى قرآن مطالعه شده تا از خلال آن دقت مترجمان به نقش بافت در مفهوم واژه ارزیابى شود.

مترجمان و نظریه پردازان ترجمه به سه گروه تقسیم مى شوند: الف: متن محورى، ب: مؤلف محورى، ج: مخاطب محوران، گروه نخست با محور قرار دادن متن در پى عرضه معناى لغوى واژگان و جملات به مخاطب هستند. گروه دوم در پى فهم پیام و مراد مؤلف و انتقال آن به مخاطب مى باشند. گروه سوم مخاطب ترجمه را ملاک مى دانند و متن را برابر با خواسته ایشان ترجمه مى کنند. ترجمه نویسان قرآن بیشتر متن محور مى نمایند. ایشان بیشتر برابریابى مى کنند و با ترجمه تحت اللفظى پایبندى شدید خود را به متن ابراز مى کنند، این گروه خود به دو دسته تقسیم مى شوند: عده اى در ترجمه آیات برابرها را در قالب زبان مبدأ مى ریزند و شمارى دیگر واژگان زبان مقصد را در قالب دستورى زبان مقصد قرار مى دهند و از تغییر شکل متن مبدأ نگران نیستند. در میان متن محوران برخى مترجمان مؤلف محور نیز هستند. براى نمونه ابوبکر عتیق نیشابورى در ترجمه برخى آیات مؤلف محور مى نماید. مؤلف محوران مراد خداوند را گاه در داخل پرانتز مى آورند و گاه در داخل قلاب و... برخى از مترجمان قرآن در برگردان آیات از باورهاى خویش سود مى برند، اما همین گروه از یک رویه ثابتى در ترجمه پیروى نمى کنند. گاه برخى آیات را به گونه اى ترجمه مى کنند که سازگار با باور ایشان نماید و گاه از بار خود در ترجمه سود نمى برند و آیات ناسازگار با باورهاى خویش را ترجمه تحت اللفظى مى کنند.

این رساله به بررسی و نقد آراء کلامی ابوبکر عتیق بن محمد سورآبادی در «تفسیر التفاسیر» و مقایسه آن، با عقاید فرقه امامیه در باب اصول دین پرداخته است.مفسر «تفسیر التفاسیر»، هر چند از پیروان طریقه محمد بن کرام است ولیکن در بیان عقاید خویش، ثابت قدم نیست چه آنکه درباره ذات خداوند سبحان، پیرو فرقه امامیه بوده و به إحدی المعنی و إحدی الذات بودن خداوند عزوجل، إشعار دارد. درباره صفات خبری خداوند گاهی دیدگاه مووله را محق به صواب پنداشته و گاه رأی مفوضه را إتخاذ می نماید و یا همچون اشاعره به امکان رویت خداوند در سرای آخرت، توسط مومنین پایبند است و از تفسیر آیات متشابه نهی می کند. وی درباره ایمان به خداوند، دیدگاه مرجئه را أخذ نموده و اقرار زبانی را در تحقق ایمان به خداوند کافی می داند و نیز، بر این باور است که ایمان و اسلام در یک مرتبه از فضیلت برخوردارند.سورآبادی هم چون سایر مفسرین به دفاع از عقاید مکتب خویش ، مبادرت می ورزد. آنچه در این میان مهم جلوه می کند این است که هرگاه آیه را خلاف اندیشه فرقه خویش دریابد، آیه را توجیه و نظر خود را بر آیه تحمیل و به رأی خویش تفسیر می کند. از این رو آراء کلامی مفسر، در برخی موضوعات مورد تأئید معصومین است که تنها به نقل آنها کفایت و پاره ای دیگر، معارض رهنمودهای آن بزرگواران است که نقد و بررسی آنها را پی خواهیم گرفت و در این طریق، از نظر عقلی به وجوهی استدلال شده که مبتنی بر مقدمات سهل تر باشد و از نظر نقلی، به منقولاتی استناد شده که در کتب حدیث عامه و به ویژه خاصه آمده است و أخبار به آنها مستند به مأخذ نقل است.کلید واژگان: ابوبکر عتیق بن محمد سورآبادی،آراء کلامی، تفسیر سورآبادی، تفسیر التفاسیر، فرقه کرامیه.

ترجمه در طول تاریخ یکی از عوامل اصلی انتقال فرهنگ از جامعه ای به جامعه دیگر بوده و این مساله در زبان و فرهنگ فارسی نیز تحقق یافته است. بعد از ورود اسلام به ایران دین جدید از سوی ایرانیان مورد توجه قرار گرفت و قرآن در مرکز توجهات ایرانیان جای گرفت. به محض اینکه ایرانیان این توان را یافتند تا قرآن را از زبان عربی به زبان فارسی بر گردانند اقدام به انجام این کار نمودند چرا که آنان به شدت علاقه مند بودند تا دریابند این دین چه مسائلی را مطرح کرده است و قطعا از همان قرون اولیه ترجمه هایی از قرآن پدید آمده است. گزارش حاضر سعی کرده است تا به معرفی و شناسایی ترجمه های کهن قرآن بپردازد. لازم به ذکر است که آثاری که در این گزارش آمده است تنها نمونه هایی از ترجمه های باقی مانده از دوران کهن است.