جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داستان دقوقی در مثنوی معنوی روایتی چند وجهی است و به‌دلیل ساختار سیالش می‌توان آن را از ابعاد مختلف تحلیل کرد. شناخت ویژگی‌های تجربۀ عرفانی که جوهرۀ اصلی برسازندۀ این تمثیل است، می‌تواند یکی از این تحلیل‌ها باشد. تجربۀ عرفانی، قرار گرفتن در لحظات جذبه و کشفی است که طی آن فرد، واجد تجربه‌ای شگفت می‌شود و خود را در ارتباط با جهان بالا می‌یابد. شناخت ماهیت این امر وجهۀ همت بسیاری از اندیشمندان حوزۀ فلسفۀ عرفان بوده است. ویلیام جیمز و والتر استیس از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان در حوزۀ تجربۀ عرفانی هستند که ویژگی‌های آن را شناسایی کرده‌اند. نظام علمی و نظری که این دو در باب شناخت ویژگی‌های تجارب عرفانی بنا کرده‌اند می‌تواند گره از از کار پیجیده‌ترین تجارب عرفانی باز کند. تجارب عرفانی داستان دقوقی واجد مشخصه‌هایی است که می‌تواند با استفاده از این نظام علمی شناسایی و ابهامات آن برطرف گردد. ویژگی‌هایی چون بیان‌ناپذیری، تناقض‌آمیزی، بینش وحدانی، احساس برکت و عینیت، داشتن کیفیت معرفتی و... در این داستان به چشم می‌خورد. دقوقی در ابتدای تجربه‌اش به ادراک وحدتِ کثرات می‌رسد، این تجربه با تبدل‌های پیاپی، متناقض به نظر می‌رسد. تجربۀ او واجد کیفیت معرفتی است. دقوقی به ادراکی می‌رسد که سرشار از برکت است. وی بر بیان‌ناپذیری تجربۀ خود نیز تصریح می‌کند؛ بنابراین مسئلۀ اصلی در این جستار این است که با استفاده از مختصات طرح‌شده در باب تجارب عرفانی، خوانشی دیگر از این تمثیل نمادین به دست داده شود. هرچند همچون عموم این تجارب، همۀ ویژگی‌ها در آن نیامده و خصوصیاتی چون زودگذری در این تمثیل غایب است.

«روح‌های بیمار، ذهن‌های سالم» با عنوان فرعی «چگونه ویلیام جیمز می‌تواند زندگی شما را نجات دهد؟» با لحنی شیوا، مفاهیمی الهام‌بخش، و مملو از بینش، هوشمندانه‌ترین و مهم‌ترین کتاب خودیاری است که تا به حال خوانده‌اید. مجموعه‌ی استخوان‌های روح دفترهایی‌ست در باب فلسفه و نظریه‌ی مدرن. استخوان‌های روح سر آن دارد تا بازنمایی تحلیلی و دقیقی از جریان‌ها و جنبش‌های فلسفی و نظری معاصر به‌دست دهد.

نسبت دین و تمدن و نقش دین در پویایی و ایستایی تمدن، مسئله‌ای است که بسیاری از اندیشمندان و تمدن شناسان را به ارزیابی آن واداشته است. بررسی دیدگاه خاورشناسان به دلیل گستردگی دامنه تأثیرگذاری دیدگاه آنان بر دیگر اندیشمندان و مراکز علمی درخور توجه است. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش مقایسه تطبیقی و از راه مطالعات کتابخانه‌ای به ارزیابی و مقایسه دیدگاه ویل دورانت به عنوان نماینده واگرایان با برخی خاورشناسان تمدن‌پژوهی چون فون گرونباوم، هنری لوکاس، آنتونی حورانی در آثارشان پرداخته و دیدگاه دوگانه آنان درباره نسبت دین و تمدن ‌را بررسی نموده‌است. دست آورد پژوهش نشان می‌دهد برخی خاورشناسان به نسبت هم‌گرایانه دین و تمدن باور داشته و دین را جوهر تمدن می‌دانند که به دلیل روزآمدی، فرهنگ‌سازی و برقراری پیوند بین زیست مادی و معنوی به بالندگی تمدن کمک می‌کند. در نظرگاهی دیگر ترس پنهان در دین، همسانی با جادوگری، داشتن خاستگاه بشری، ناسازگاری با دانش و آزادی، زمینه پسرفت و ایستایی تمدنی را فراهم کرده و نگرش ابزاری به دین را در باور واگرایان تقویت کرده است.

پرسش از معنای زندگی و جست‌‌و‌‌جو از علّت‌‌های انگیزه‌‌بخش زندگی، از مسائلی بوده که همواره ذهن بشر بدان معطوف و مشغول بوده است. ویل دورانت فیلسوف و مورّخ آمریکایی قرن نوزده و بیستم میلادی از جمله اشخاصی است که درصدد پاسخ به این مسئله برآمده، کتابی در این زمینه نگاشته و بخشی از آرای اندیشمندان و افراد را با تفکّرات متفاوت در آن آورده است. علامه جعفری نیز از اندیشمندان و فیلسوفان معاصر اسلامی با مبانی اسلامی و توحیدی خود در این باره نظراتی را مطرح نموده است. این نوشتار با بررسی نظر ویل دورانت و علامه جعفری دربارۀ معنای زندگی بر اساس مبانی انسان‌‌شناختی آن‌‌ها دریافته است که دورانت با نگاه مادّی که به زندگی انسان دارد، زندگی او را نیز تنها از بعد مادّی معنا می‌‌کند؛ هرچند به‌‌طورکامل و صریح دین را از دایرۀ معنابخشی زندگی حذف نمی‌‌نماید و حتّی احتمال تأثیر آن را بیان می‌‌کند، امّا در نتیجه کلی، همین روال زندگی مادّی و معمول و برآورده شدن نیازهای مادّی بشری را کافی می‌‌داند. در مقابل، علامه جعفری با مبانی انسان‌‌شناسانه اسلامی و با نگاه توحیدی، ساحت انسان را منحصر به بعد مادّی نمی‌‌داند و بُعد دیگری ورای مادّه و دنیا لحاظ می‌‌کند. بر همین اساس، معنایی که برای زندگی انسان ارائه می‌‌دهد، متعالی و کمال‌‌جویانه است. آنچه می‌‌توان به‌‌عنوان نقطه اشتراک علامه و دورانت اشاره کرد، مختار بودن، وسعت‌‌پذیری علم و جز از کل بودن انسان در نظام هستی است که این نگاه به معنایی که به زندگی انسان می‌‌دهد، اثرگذار است.

این پژوهش به بررسی و تحلیل بنیان‌ها و اصول تمدن‌ساز در بیانیه گام دوم که ریشه در «قرآن و حدیث» دارد می‌پردازد، مهمترین بنیان‌هایی که در بیانیه آمده است، عبارت‌اند از: علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، آزادی و استقلال، سیاست خارجی و سبک زندگی. ویل دورانت در قسمتی از کتاب تاریخ تمدن خود به مباحث نظری تمدن پرداخته است. وی اقتصاد، اخلاق، علم، هنر و سیاست را به‌عنوان بنیان‌های تمدن موردبحث قرار داده است. مسئله این پژوهش بررسی بنیان‌های تمدن در اندیشه امام خامنه‌ای و تحلیل بنیان‌های تمدن در اندیشه ویل دورانت است. این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و انتقادی، ضمن بررسی هر یک از بنیان‌های فوق و ارائه دیدگاه قرآن، به تحلیل و نقد دیدگاه ویل دورانت نیز پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد: طبق دیدگاه امام خامنه‌ای تمدن نوین اسلامی باید با دین و اسلام پیوند خورده باشد، برخلاف دیدگاه ویل دورانت که جایگاهی برای دین در تمدن معتقد نیست. محور اصلی تمدن قرآن است که کتابی نظام‌ساز، جامعه‌ساز و انسان‌ساز است. برخلاف دیدگاه ویل دورانت که محور اصلی را اقتصاد و سایر اصول تمدن را متأثر از آن می‌داند؛ همچنین دانش، اخلاق و سیاست به‌صورت مصداقی در تمدن‌های موجود جایگاهی ندارد، بلکه تمدن نوین اسلامی بر اساس علم معیار، اخلاق، حکومت و سیاست حرکت می‌کند

ورود خاورشناسان به حوزه شرق و آگاهی از تاریخ و ادبیات عرب و همچنین چاپ و ترجمه قرآن کریم، دامنه مطالعات آنان را گسترش داده به گونه ای که پیرامون آیات قرآنی به بحث ونظر پرداختند و از نگاه هرمنوتیکی به سابقه مضامین آیات دلبسته و در جهت اثبات داده های تورات وانجیل به تطبیق و مقایسه بین کتب آسمانی فرمان دادند. جمع زیادی از مستشرقان در ردً و انکار وحیانیت قرآن، احتمال اقتباس این کتاب از تورات و انجیل و دیگر کتب آسمانی پیشین را مطرح کرده اند و در جستجوی شواهد و قرآئن و تشابهاتی بین معارف و داده های قرآنی و تورات و انجیل برآمده تا قطعی بودن این احتمال را به اثبات برسانند. هرچند برخی در کتب قرآن پژوهی خود به اجمال و اشاره به طرح این تئوری پرداخته اند اما یوسف دره حداد تمام پژوهشهای خود را معطوف و مصروف به این مسأله نموده و به تفصیل با استناد به آیات قرآنی موضوع را مورد بررسی قرار داده است. در مقابل عده ای از مستشرقان به نقد اجمالی این ادعا اکتفا نموده و این برداشت ها را از اساس اشتباه دانسته اند. ولی برخی از دانشمندان اسلامی خصوصا به خاطر استشهاد قرآن برای اثبات اقتباس به نقد و انتقادهای تفصیلی در این باره دست زده وبا توجه به تناقض های مطروحه در مقام پاسخ برآمده اند. در این پژوهش به نقد وبررسی دیدگاه اقتباس قرآن امعان نظر شده است.