جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درباره مهدویت، سخن‌های زیادی گفته شده است. مهدویت، مورد وفاق اهل‌سنت و شیعه است. در اندیشه شیعه دوازده امامی، باور به حضرت مهدی(علیه‌السلام) جایگاه ویژه‌ای دارد؛ زیرا ایشان، امام عصر و ولی‌زمان است. میان شیعه امامیه و دیگر مذاهب، تفاوت‌هایی در اعتقاد به مهدویت وجود دارد؛ مثلاً امامیه به مهدی شخصی، با اوصاف و نسب مشخص اعتقاد داشته و دیگران غالباً به مهدی نوعی معتقدند. متکلمان زیادی در این خصوص، قلم زده‌اند و در ذیل بحث امامت خاصه، به این اندیشه پرداخته‌اند. یکی از این متکلمان، شیخ صدوق است، که به روش نقلی و با بیان روایات به اثبات مطالب خویش می‌پردازند. ایشان، محب حضرت مهدیه(علیه‌السلام) بوده و در کتب مختلف خویش، با استناد به آیات و روایات، به بحث مهدویت می‌پردازند. شخص صدوق به مباحثی چون ولادت، نسب و اثبات ولادت حضرت حجت پرداخته و نصوص دال بر امام ایشان را مطرح می‌سازند. سپس، نصوص زیادی در باب غیبت و ظهور، مطرح ساخته و به‌طور مفصل در بحث نشانه‌های ظهور ورود می‌کنند. ایشان، به شبهه طول عمر حضرت و امکان این میزان حیات برای یک انسان پرداخته، به مدعیان دروغین مهدویت و ابطال ادعای ایشان می‌پردازند. اندیشه مهدویت، دارای ابعاد و زوایای گوناگون است. محقق در این تحقیق درصدد است ماهیت اندیشه مهدویت از دیدگاه شیخ صدوق را بررسی کرده و ادله ولادت و امامت حضرت مهدی(علیه‌السلام) را از دیدگاه ایشان مورد دقت قرار دهد. همچنین پرداختن به انواع غیبت، ادله غیبت حضرت و مباحث مربوط به ظهور، از جمله ابعاد رساله است. شیخ صدوق به‌عنوان متکلمی نقل‌گرا و نزدیک به زمان حضور، می‌تواند منبع خوبی برای شناخت زوایای تفکر مهدوی باشد.

از جنجال‌آفرین‌ترین مباحثی که در اصول اعتقادات مسلمانان وجود دارد، بحث امامت است، که نقطه عطف اختلافات گروه‌های اسلامی؛ به‌ویژه شیعه و سنی قرار گرفته است. مسئله امامت، از مهم‌ترین مسائل کلامی است که اندیشمندان مسلمان؛ به‌خصوص متفکران شیعه در طی قرون متمادی درباره آن به تحقیق و نظریه پرداخته‌اند و زوایای مختلف آن را به بحث گذارده‌اند. در نظریه شیعی، پرسش‌های مهمی در باب امامت وجود دارد. پرسش‌هایی مربوط به لزوم وجود امام در جامعه‌ اسلامی، وجود نصر بر امام، شئون و ویژگی‌های امام و دیگر پرسش‌های اساسی از این قبیل. بسیاری از متفکران و علمای اسلامی؛ اعم از شیعه و سنی سعی در پاسخگویی به این سؤالات داشته و در مسیر مطالعات و بررسی‌های خود به نتایج گوناگون رسیده و گاه مطالبی بر ضد همدیگر نگاشته‌اند. محمدبن‌علی‌بن‌بابویه قمی(305 تا 381 هـ. ق)، معروف به شیخ صدوق و ملقب به رئیس‌المحدثین، سرآمد حدیث‌شناسان شیعه است. او که نزدیک به عصر معصومان می‌زیست، با جمع‌آوری روایات اهل‌بیت و تألیف آنها در کتاب‌های ارزنده بسیار، خدمات کم‌نظیری به اسلام و تشیع نمود. ایشان، از جمله متکلمین نخستین است که با روش نقلی به استقبال موضوعات مختلف رفته، و در بحث امامت هم همین دیدگاه را دارد. از آن‌جا که ایشان، نقل‌گرا هستند؛ لذا روششان در بررسی مباحث، کاملاً متفاوت از متکلمینی است که روش عقلی دارند. این پژوهش سی دارد به بررسی نظریات این متکلم در مباحث مختلف امامت؛ از جمله ضرورت وجود امام، صفات و شئون امام بپردازد و آیات و روایاتی را که شیخ صدوق در ذیل این مباحث ذکر کرده است، تحلیل و بررسی نماید.

عدل خدا نقش محوری در آموزههای اعتقادی اسلام دارد و در واقع عدالت مهمترین صفات الهی است خداوند متعال در قرآن خود را عادل معرفی میکند و صفت عدالت را بارزترین صفات خود میداند شهد الله أنهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَالمَلائِکَهُ وَأُولُوا الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (18) آل عمران خدا به یکتایی خود گواهی دهد که جز ذات اقدس او که نگهبان عدل و درستی است خدایی نیست و فرشتگان و دانشمندان نیز به یکتایی او گواهی دهند؛ نیست خدایی جز او که بر همه چیز توانا و داناست . لغت شناسان عرب برای عدل معانی متعددی را ذکر کردهاند و مهمترین آنها عبارت است از تعادل، تناسب، تساوی و برابری، اعتدال در امور حد وسط میان افراط و تفریط استواء ، استقامت احمد بن محمد، 1374، ج 1،ص: 51-52) ابن منظور در لسان العرب در مورد مفهوم عدالت می نویسد. عدل آن چیزی است که از نظر انسانها دارای استقامت و راستی باشد عدل مقابل جور است . ابن منظور ، ج 2، ص 83) فیومی در مصباح المنیر عدالت را این گونه معنا میکند عدل تساوی در امور است و آن خلاف ظلم است. راغب در مفردات مینویسد، عدل عدالت معادل الفاظی است که مفهوم مساوات را اقتضا دارند یا (العدل) اعطاء کل ذی حق حقه یعنی هر صاحب حقی را به او بدهند خرازی ص(99). اما جامع ترین تعریف برای عدل همان جمله معروف حضرت امیرالمؤمنین (ع) است که فرمودند: ( العَدْلُ یَضَعُ الأنمور (مواضعها یعنی ،عدل امور را در جای خود قرار می دهد. (رضی، 1369، کلمات قصار، ش (43) این امر نشان میدهد که عدالت رکن اساسی در نظام هستی و از لوازم ذاتی خداوند است و مساله عدل با مسائلی مانند ایمان به وجود خدا ، نبوت و معاد ارتباط دارد لذا اعتقاد به این اصل یا نفی آن میتواند چهره تمام معارف و اعتقادات دینی را متحول کند و همچنین بازتاب عدل خدا در جامعه بشری در مساله عدالت اجتماعی و عدالت اخلاقی و مسائل تربیتی نیز قابل انکار نیست به همین دلیل عدل الهی یکی از اصول اساسی شیعه شمرده میشود که به عنوان یک راهنمای اخلاقی و اعتقادی انسان را به سوی انجام اعمالی که با اصول دینی و اخلاقی مطابقت دارند هدایت میکند. امام صادق (ع) در این باره چنین فرمودند: آن اساس الدین التوحید و العدل به درستی که اساس دین توحید و عدل است. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 4، ص (264) و این نشان دهنده اهمیت این مساله در اعتقادات است و شیعیان تاکید بیشتری بر این مسئله دارند. لذا اندیشمندان برجسته شیعه شیخ صدوق و شیخ مفید و شیخ طوسی که در قرون اولیه اسلام زندگی میکردند و بخش عمده ای از تفکرات و آموزه های مبنایی شیعه را تشکیل میدهند در مورد عدل الهی تعریفهای متفاوتی را بیان کرده اند به عنوان مثال شیخ صدوق عدل را با ذکر روایتی چنین تعریف میکند امام صادق (ع) می فرماید ... اما العدل فام لا تنسب الی خالقک مالا ملامک علیه صدوق، 1386، ص 115) یعنی عدل آن است که بر پروردگارت آن چه که تو را بر آن سرزنش کرده نسبت ندهی یا شیخ طوسی در کتاب تمهید الاصول به طرح بحث عدل الهی پرداخته و آن را به عنوان صفت فعل الهی بررسی کرده است و پایه و اساس بحث ایشان در عدل بر اصل حسن و قبح عقلی بنا شده است. شیخ طوسی تاکید میکند عدل خداوند به این معناست که او مرتکب قبیح نمیشود و اخلال به واجب نمی کند وی با نقد آراء اشاعره تصریح میکند که خداوند با وجود قدرت بر انجام فعل قبیح آن را انجام نمیدهد تک تمهید الاصول فی علم الکلام (92) ص و شیخ مفید در اوئل المقالات به گونه ای به هر سه اقسام عدل الهی که متکلمان در کتب کلامی الهیات شرح تجرید و ...) بیان میکنند به آن اشاره کرده و گفته است. ان الله عزوجل عدل کریم لم یکلف أحداً الادون الطاقه لم یامره الا بما جعل له علیه الاستطاعه لاعبث فی صنعه و لا تفاوت فی خلقه و لا قبیح فی فعله... لا یعذب احدا الاعلی ذنب فعله و لا یدوم عبدا الاعلی قبیح صنعه لا یظلم مثقال ذره فان تکن حسنه یضاعفها و یوت من دونه اجراً عظیماً ، مفید، 1414، ج 4،ص:104) 1- عدل تشریعی یعنی هر کس جز به آن چه در توان دارد تکلیف نکرد و جز با آن چه بر انجامش تواناست فرمان نداده است. -2 عدل تکوینی یعنی در آفرینش خداوند عبث و ناموزونی راه ندارد. عدل در جزا یعنی هر فردی را جز بر گناهی که مرتکب شده کیفر نمیدهد و بر فعل ناروایی که انجام داده نکوهش نمی کند. همان طور که مشهور ،متکلمان اصطلاح عدل را از سه زاویه قابل طرح و بررسی میدانند. عدل در آفرینش یعنی فراهم نمودن خداوند موجودات اسباب حیات وجود برای استعداد ذاتی عدل در تشریع یعنی این که خداوند موجودات دارای استعداد از هدایت تشریعی منع نکند و معارف لازم را به او برساند. عدل در کیفر یعنی که خداوند در قیامت بر پایه عدل با گناهکاران برخورد می کند. به طور کلی در اسلام دو دیدگاه اصلی در این زمینه وجود دارد: 1 دیدگاه شیعه و معتزله این دو گروه معتقدند که خداوند در تمام اعمال خود عادل است و هیچ گونه ظلمی از او سر نمیزند. آنها بر این باورند که پاداش و کیفر الهی بر اساس حسن و قبح ذاتی افعال است و خداوند به نیکوکاران پاداش میدهد و میتواند گناهکاران را به اندازه استحقاقشان مجازات کند. 2 دیدگاه اشاعره : معتقدند که هیچ کاری ذاتاً عدل یا ظلم نیست و کارهایی که خداوند انجام میدهد به خودی خود عادلانه است حتی اگر این اعمال با معیارهای انسانی مطابقت نداشته باشند آنها میگویند که اگر خداوند نیکوکاران را عذاب کند و به بدکاران پاداش بدهد این عمل عین عدل است. این اختلاف نظرها به طور کلی نشان دهنده تنوع و عمق مباحث کلامی در اسلام است و اینکه چگونه مفاهیم اعتقادی میتوانندبر تفسیر متون دینی و نگرش به مسائل اخلاقی و فلسفی تأثیر بگذارند در هر صورت همه مسلمانان بر این باورند که خداوند عادل است و این اصل یکی از مهمترین اصول اعتقادی در اسلام به شمار میرود و از این رو عدالت یکی از مفاهیم بنیادین در الهیات و فلسفه اسلامی است که همواره مورد بحث و بررسی متکلمان و اندیشمندان مسلمان بود

در آغاز سده سوم هجری، میراث حدیثی کوفه به قم منتقل شد و مدرسه‌ای در شهر قم شکل گرفت که علی‌رغم تمرکز بر حدیث، به عنوان بزرگ‌ترین مرکز نشر حدیث شناخته می‌شد. این مدرسه با دارا بودن ویژگی‌های کلامی، در یک زنجیره مستمر از اندیشمندان و صاحبان آثار، نقش مهمی در تاریخ کلام امامیه ایفا کرد و مدرسه‌ای کلامی را به وجود آورد. مدرسه قم، در روش و شیوه کلامی، ادامه‌دهنده جریان محدثْ متکلمان کوفه بود. با اینکه در این مدرسه راویان متعددی فعالیت داشتند، نظام معرفتی قمی‌ها به شکلی منظم در چهار کتاب تألیفی «المحاسن» برقی، «بصائرالدرجات» صفار، «الکافی» کلینی و «التوحید» صدوق قابل ردگیری است. استفاده از عقل با رویکرد وحیانی توسط برقی، نص‌گرایی صفار، عقل‌محوری و تأکید بر قرآن توسط کلینی، و بهره‌گیری محتاطانه از عقل توسط شیخ صدوق را می‌توان از نتایج مدرسه کلامی قم دانست. بر این اساس، احمد برقی بر این باور است که مهمترین ویژگی هر فرد در زندگی، عقل و دین اوست که سایر ویژگی‌ها نیز در پی آن می‌آید. او تأکید می‌کند که برجسته‌ترین نیروی در وجود انسان، نیروی عقل است؛ چرا که حیا و دین پس از آن قرار می‌گیرند. در نگاه صفار، از حدیث ثقلین و سایر احادیث می‌توان نتیجه گرفت که قرآن ثقل اکبر و اهل‌بیت ثقل اصغر هستند و این دو تا روز قیامت از یکدیگر جدا نمی‌شوند. شناخت کامل و معرفت حقیقی به سراسر قرآن، به ویژه بطون آن، تنها در اختیار اهل‌بیت است. بر اساس دیدگاه صفّار، قرآن به همراه تفسیر امام به‌عنوان منبع معرفت شناخته می‌شود. در گزارش‌های او، اهل‌بیت به‌عنوان رفع‌کنندگان اختلافات معرفی شده‌اند. از منظر شیخ کلینی، عقل به تنهایی نمی‌تواند راهگشای بشر باشد و باید تحت هدایت علم الهی، وحی و نقل قرار گیرد تا بتواند با تفکر صحیح و راهبردهای درست، انسان را به مقصد هدایت کند. کلینی معتقد است که خداوند همه نیازهای بشری را در قرآن نازل کرده و هیچ چیزی را فروگذار نکرده است. همچنین، هیچ حلال یا حرامی نیست که خداوند مرز و حدود آن را در قرآن مشخص نکرده باشد. او باور دارد که هیچ اختلافی در جهان نیست، مگر اینکه راه‌حل آن در قرآن آمده است، اما عقول انسانی به تنهایی قادر به درک کامل این راه‌حل‌ها نیستندبر اساس دیدگاه شیخ صدوق، وی عقل را به‌عنوان یک منبع مستقل برای معرفت و شناخت می‌پذیرد، اما با توجه به روایات منقول از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که درباره ممنوعیت ورود غیرمتخصصان به عرصه علم کلام آمده است، با ورود افراد غیرمتخصص به این علم مخالفت می‌کند. بنابراین، بدون وجود غلو یا مخالفت، می‌توان بیان کرد که به‌کارگیری عقل در دیدگاه‌ها متنوع است. آنچه در مدرسه کلامی قم مطرح می‌شود، عقل تعاملی است. در این مدرسه، همه افراد بر استفاده از عقل به‌عنوان سومین منبع و کتاب و سنت به‌عنوان اولین و دومین منبع استنباط احکام و معارف اسلامی توافق دارند.

در پژوهش پیش رو در تلاش برای بررسی مبانی کلامی شیخ صدوق, که در اخلاق تأثیر دارد، هستیم. برای نیل به این منظور، با استفاده از روش پژوهشی عقلی ـ نقلی و بهره بردن از اسناد نوشتاری، کتابخانه‌ای و نرم افزاری، به جمع‌آوری و بررسی داده‌ها و گزاره‌ها با شیوه توصیفی تحلیلی پرداخته شده است. به این واسطه گزاره‌های کلامی شیخ صدوق, درمحورهای معرفت‌شناسی، خداشناسی، فرجام‌شناسی، راهنماشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی با رویکرد اخلاقی، بررسی و مبانی آن استخراج گردید. در کنکاش آثار وی دریافتیم که شیخ صدوق, نظریّه واحدی در اخلاق هنجاری ندارد. و در هر حیطه در اخلاق هنجاری قائل یه نظریّه‌ای هست. برخی از مبانی شیخ صدوق, که تأثیر در اخلاق دارند به این شرح است: ایشان با تکیه بر نقش عقل و وحی در معرفت اخلاقی، یک مبناگرایِ شهودگرا معرفی شده، که عقل و حس را به عنوان راه‌های معرفتی می‌داند، که در کنار راهنمایی وحی به احکام دست پیدا می‌کنند. در اندیشه ایشان سعادت به عنوان غایت در اخلاق با درکنار هم قرا گرفتن فضیلت، محبت و وظیفه، حاصل می‌شود. همچنین وظیفه همان عمل صالح است که با همراهی فضیلت ایمان و حبّ اهل بیت باعث سعادت فرد می‌شود. می‌توان گفت ایشان در حوزه اخلاق هنجاری، به محور بودن واقع‌گرایی و شناخت‌گرایی و نفی ذهنیّت‌گرایی قائل است و در حوزه فرا اخلاق، به مسئولیت داشتن فاعل اخلاقی و قرب الهی به عنوان سعادت اخلاقی قائل است.

نبوت یکی از مهمترین اصول ادیان الهی می باشد که از شرایط ضروری آن، عصمت است. عصمت در لغت به معنای منع کردن، بازداشتن و در اصطلاح به معنای محفوظ ماندن شخص معصوم از گناه و خطا می باشد. اجمالا شیعه و سنی، انبیاء را در دریافت، حفظ و ابلاغ وحی، هم چنین در تبیین احکام دینی معصوم میدانند؛ اما گاهی در دامنه ی عصمت انبیاء میان فرق اسلامی اعم از شیعه و سنی اختلاف وجود دارد. امامیه و سلفیه دو فرقه عمده از مسلمین هستند و هر کدام به شاخه های متعددی تقسیم می شوند. در میان سلفیان ابن تیمیه نقش محوری دارد به صورتی که تبیین باورهای او می تواند بخش عمده ای از اهل حدیث و نص گرایان اهل سنت را نمایندگی بکند. شیخ صدوق نیز از نام آورین، موسسین یا تاثیرگذارترین شخص در جریان نص گرا (اهل حدیث) می باشد که تالیفات زیاد و عمیق جای مانده از او ، در ذهن اهل علم نقش بسته است. بنابر آنچه گفته شد سوال این پژوهش این است که نگاه نص گرایان شیعه به رهبری شیخ صدوق با نگاه نص گرایان اهل سنت (سلفیه) به رهبری ابن تیمیه در رابطه با عصمت انبیاء چه ابعاد اشتراکی و اختلافی دارد؟ آیا دیدگاه هر دو جریان نص گرا البته با دو مبنای کاملا مختلف، در مورد عصمت انبیاء یکسان است یا تفاوت دارد؟ و اگر متفاوت است، کدام یک قابل پذیرش است؟ مطالعات اجمالی نگارنده بیانگر این است که، علی رغم پژوهش هایی که در مورد عصمت انبیاء از دیدگاه شیخ صدوق، یا عصمت انبیاء از دیدگاه ابن تیمیه صورت گرفته است ولی تا کنون پژوهشی که این دو جریان نص گرا را در روش شناسی با تمرکز بر عصمت انبیاء کار کرده باشد، یافت نشد. همچنین هرچند هر دو جریان در روش شناسی و معرفت شناسی شباهت هایی با یکدیگر دارند، ولی در مسِئله عصمت انبیاء تفاوت هایی وجود دارد. برای مثال: با وجود آنکه شیخ صدوق قائل به سهوالنبی است ولی این نظر متفاوت تر از دیدگاه ابن تیمیه مبنی بر خطای انبیاء می باشد؛ لذا این پژوهش از این حیث دارای جنبه ی نوآوری می باشد. همچنین از دیگر جنبه های نوآوری این پژوهش میتوان به مرزبندی نص گرایی شیعه با نص گرایی اهل سنت اشاره کرد. بنظر میرسد نص گرایی شیخ صدوق تفاوت های عمده ای با نص گرایی سلفیان داشته باشد. از جمله: نص گرایی شیعیان، اعتدالی تر از نص گرایی حداکثری اهل سنت می باشد، یا تقدم نقل به عقل در میان سلفیان به مراتب بیشتر از تقدم نقل به عقل در دیدگاه شیخ صدوق است. و دیگر اینکه در دیدگاه شیخ صدوق فقط روایات معصومین حجت می باشد ولی از نگاه نص گرایان سلفی، گستره ی حجت از پیامبر به صحابه و تابعین و تابع تابعین نیز سرایت می یابد. لذا نوع نگاه نص گرایان شیعه به عصمت انبیاء و پیامبر اسلام، تفاوت های عمده ای با نگاه نص گرایان سلفی دارد. بنابر مطالب گفته شده، این پژوهش با روش تحلیلی تطبیقی در پی پاسخ به سوالات مطرح شده می باشد.

تأویل از جمله مسائل مهم علوم قرآنی، تفسیر و علم کلام است که در فهم بهتر آیات و روایات به ویژه مواردی که مربوط به اسماء و صفات الهی می‌شود، نقشی به سزا ایفا می‌کند. شناخت معنای تفسیر و تأویل در آثار گذشتگان، در فهم بهتر آثار ایشان و هم‌چنین گره‌گشایی از روش و سبک آثار ایشان تاثیر مهمی دارد. با غور در آثار و مصادر موجود، مشخص می‌گردد معنای تفسیر جدا از تأویل است و از همین منظر طرح هر کدام از این موارد در آثار گذشتگان زاویه‌ای دیگر از اهمیت کار است. در مقالۀ حاضر سعی شده است دیدگاه شیخ صدوق دربارۀ تفسیر، تأویل و نمونه‌هایی از تأویل‌های وی در آثار به جا مانده از او تحلیل شود. شیخ صدوق در عمدۀ آثارش از تأویل بهره برده است و روش غالب او در این خصوص روش کلامی است. تأویل نزد شیخ صدوق معنایی از علت، فلسفه و چرایی دارد؛ ضمن اینکه در برخی از موارد تأویل را در معنای توضیح لغوی واژه یا واژگان در تفسیر و تبیین روایات به کار گرفته است. مقاله به صورت توصیفی-تحلیلی گزارشی از بازتاب تفسیر و تأویل در آثار شیخ صدوق است.

قرآن کریم مفاهیم متعالی را با ارائه‌ی تصویری محسوس بیان می‌کند؛ اسماء و صفات الهی از جمله این مفاهیم است که در حوزه آیات متشابه قرار گرفته و در سخنان ائمه (ع) به تبیین، تفسیر و تشریح آن‌ها پرداخته شده است. شیخ صدوق با تألیف کتاب «التوحید» بخش قابل توجهی از این روایات را جمع‌آوری نموده است. این پژوهش درصدد یافتن روش شیخ صدوق در گزینش روایات «التوحید» و مشخص نمودن کارکرد این روایات در تبیین آیات متشابه، برآمده است. از این رو، جهت تبیین رابطه آیات و روایات و نیز نوع کارکرد و اثر آن در متن از گونه‌شناسی کارکردگرای مبتنی بر روش بریمو استفاده شده و ضمن توصیف و تحلیل 245 روایت تفسیری موجود در کتاب التوحید با تمرکز بر گونه‌شناسی کارکردگرا آن‌ها را در بخش‌های معناشناسی، زبان‌شناسی، تبیینی ـ تفسیری، تأویلی و تشریعی دسته‌بندی نموده است. در این میان روایات تفسیری با کارکرد تبیینی بیشترین بسامد را دارد و کارکردهای شناختی، تأسیسی و تشریعی به ترتیب بسامدهای کمتری دارند؛ بر این اساس می‌توان روش‌های تفسیری اجتهادی، ادبی، قرآن به قرآن و تفسیر بطنی با گرایش روایی ـ کلامی را از رویکردهای شیخ صدوق در کتاب «التوحید» برشمرد.

شیخ صدوق (ره)، یکی از برجسته‌ترین محدثین شیعه، به دلیل تسلط بر علم رجال و حدیث و تألیف قریب به 300 کتاب، جایگاه والایی در تاریخ حدیث شیعه دارد. وی با دعای امام زمان (عج) در سال 305 هجری متولد شد. وجود عوامل آسیب احادیث در زمان وی که نزدیک به عصر ائمه اطهار (ع) نیز هست، شناخت معیارهای وی در گزینش احادیث به ویژه در مورد احادیث متفرد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار ‌است. متقدمان حدیثی شیعه همچون شیخ صدوق با توجه به قرائن صحت حدیثی یعنی «نظام قرائن» به گزینش احادیث صحیح می‌پرداختند. یکی از اقسام روایات، روایت متفرد است که به علت انفراد طریق آن روایت از راوی واحد، بیشتر از احادیث دیگر، صحت آن مورد تردید می‌باشد اما لزوما ضعیف نیست و نیاز به بررسی دقیقتری دارد. به نظر برخی عالمان، سیره قدما همچون شیخ صدوق بر عمل نکردن به متفردات حدیثی است. اما بررسی آثار شیخ صدوق، به‌ویژه کتاب فقیه نشان می‌دهد که وی روایات متفرد را تنها به دلیل انفراد آن‌ها رد نمی‌کرد. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی با بررسی نگرگاه شیخ صدوق در شیوه برخورد با متفردات حدیثی، نشان می‌دهد که وی با تکیه بر «نظام قرائن» برخی روایات متفرد را پذیرفته و برخی دیگر را رد کرده است.