جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب « انقلاب ایده آلیسم و آزادی انسان» "شلینگ، هولدرلین و هگل و بحران ایده آلیسم آلمانی اولیه" نوشته « فرانتز گابریل نائون» توسط انتشارات « نگاه معاصر» منتشر شده است. به نقل از نویسنده: در این مطالعه من رشد فکری شلینگ، هولدرلین و هگل را در طول سال های شکل گیری آنها ارائه خواهم کرد. به عنوان اعضای نخبگان سیاسی در ویرتمبرگ، مفروضات فکری آنها عمیقا تحت تأثیر بحران ویرتمبرگ و جامعه سیاسی آلمان و رویدادهای انقلاب فرانسه قرار گرفت، به گونه ای که فقط در پرتو میراث سوابی آنها قابل توضیح است. بنابراین، برای مثال، در چارچوب تفکر هولدرلین و شلینگ، به نظر می‌رسد پیدایش اولیه‌ترین مفروضات بالغ فلسفی هگل نه آنقدر که یک رویداد در تاریخ فلسفه باشد، بلکه راه‌حلی خاص برای مشکلات ناشی از بحران جامعه او بود. هم چنین نقش حیاتی هولدرلین در تاریخ ایده آلیسم آلمانی بایستی به عنوان نتیجه این پژوهش آشکار شود. به دلایلی که در ادامه بیان می شود، تفکر هولدرلین نه تنها میان کانت گرایی و فلسفه جدید، که قرار بود در اندیشه بالغ هگل به ثمر برسد، بلکه هم چنین بین جمهوریت و ملی گرایی در تاریخ اندیشه سیاسی آلمان پلی ایجاد کرد و...

پلامناتز در شرح و نقدی بر فلسفه ی اجتماعی و سیاسی هگل بیشتر متأثر از تعابیر جناح چپ مکتب هگل است و با استفاده از همین تعابیر به استدلال پدیدارشناسی روح توجه بیشتری دارد. به نظر او اندیشه ی هگل درباره ی آگاهی و پویش های ذهن انسان اندیشه ای ارزشمند است. یکی از مسائل همیشگی وضع بشری این است که انسان همواره نیاز دارد جایگاه خود را در جهان بیابد و از لحاظ فکری و عاطفی با خود و با جهان به سازش برسد و خرسند شود. به نظر پلامناتز یکی از علایق مهم فلسفه ی هگل همین پویش ذهن انسان به سوی خرسندی است. از سوی دیگر پلامناتز به نقد دستگاه کلی فلسفه ی هگل و اندیشه ها و پیش فرض های آن و انسجام منطقی آن ها می پردازد. هدف او عرضه ی دورنمایی کلی نیست بلکه «وارد خانه می شود و به تجسس می پردازد.» به علاوه هدف نویسنده صرفا یافتن هماهنگی یا ناهماهنگی درونی آن فلسفه یا بهترین و وفادارترین تعبیر آن نیست بلکه می کوشد تا اهمیت آن را از لحاظ مسائل همیشگی انسان روشن سازد.

هگل در تأثیرگذارترین فصل مهم‌ترین اثر فلسفی‌اش، یعنی پدیدارشناسی روح، این ادعاهای محوری و خلع سلاح‌کننده را مطرح می‌کند که «خودآگاهی خود میل است» و این که «ارضاء» خود را تنها در خودآگاهی دیگری به دست می‌آورد. هگل در مورد خودآگاهی، تفسیر جدیدی از این ادعاهای انقلابی ارائه می‌کند که ریشه‌های آن‌ها را در فلسفه کانت جستجو می‌کند و ارتباط مستمر آنها را با تفکر معاصر نشان می‌دهد. همانطور که رابرت پیپین در کتاب «خودآگاهی نزد هگل» نشان می دهد، هگل استدلال می کند که ما باید روایت کانت از ماهیت خودآگاه را به عنوان ادعایی در فلسفه عملی درک کنیم، و بنابراین ما به دیدگاه های کاملا متفاوتی از احساسات انسانی، شرایط شناخت ما از جهان، و ماهیت اجتماعی سوبژکتیویته و هنجاری منتقل میشویم. پیپین توضیح می دهد که چرا این فصل از پدیدارشناسی هگل را باید به عنوان اساس فلسفه قاره ای بسیار متأخر و سنت های مارکسیستی، نئومارکسیستی و نظریه انتقادی دانست. او همچنین تفسیر خود از اظهارات هگل را با تفاسیر تأثیرگذار فصلی که فیلسوفان جان مک داول و رابرت براندوم ارائه کرده‌اند، مقایسه می‌کند.

تاریخ فلسفه آلمان در قرن نوزدهم معمولا بر نیمه اول آن متمرکز است - زمانی که هگل، ایده آلیسم و رمانتیسیسم غالب بودند. در مقابل، نیمه ی باقی مانده ی قرن، پس از مرگ هگل، نسبتا نادیده گرفته شده است، زیرا به عنوان دوره ای از رکود و افول دیده می شود. اما فردریک بایزر استدلال می کند که نیمه ی دوم قرن در واقع یکی از انقلابی ترین دوره های فلسفه مدرن بود، زیرا ماهیت خود فلسفه قابل استفاده بود و فقدان قطعیت منجر به خلاقیت و شروع دوره جدیدی شد. در این تاریخ مختصر و مبتکرانه فلسفه آلمان از 1840 تا 1900، بیزر بر موضوعات یا متفکران فردی تمرکز نمی کند، بلکه بر پنج بحث بزرگ آن دوره تمرکز می کند: بحران هویت فلسفه، مناقشه ی ماتریالیسم، روش ها و محدودیت های تاریخ، مناقشه یبدبینی. و.مناقشه ی نخواهم دانست. شوپنهاور و ویلهلم دیلتای نقش مهمی در این مناقشات ایفا می کنند، اما بسیاری از چهره های نادیده گرفته شده از جمله لودویگ بوشنر، یوگن دورینگ، ادوارد فون هارتمان، ژولیوس فراونشتات، هرمان لوتزه، آدولف ترندلنبورگ، و دو زن به نام های آگنس تاوبرت و اولگا پوبرت، نقش مهمی در این نوشته ها و نظریات دارند. کسانی که در تاریخ های فلسفه کاملا فراموش شده هستند. نتیجه ی همه ی این ها یک گزارش جدید گسترده، بدیع و شگفت‌انگیز از فلسفه آلمان در دوره حساس بین هگل و قرن بیستم است.

تئودور آدورنو در ١٤ نوامبر ١٩٥٦، به مناسبت صدوبیستوپنجمین سالمرگ هگل، در دانشگاه آزاد برلین سخنرانی ای ایراد کرد که بنا بود به ابعاد و سویه های فکری هگل اختصاص داشته باشد. در همان ایام همین مباحث و دیگر مسائل و موضوعات را به نحوی مبسوط تر در قالب درسگفتاری رادیوی مطرح کرد. از آن جا که مباحث سخنرانی دانشگاهی و درسگفتار رادیویی عمیقا به هم ارتباط داشتند، آدورنو مضامین این دو را، به علاوه «اضافاتی مهم» در قالب تک نگاری ای با عنوان «سویه های فلسفه هگل» گرد هم آورد. تئودور آدورنو در این کتاب، برحسب قرائت خاص خودش از ایدئالیسم آلمانی به طور کلی و فلسفه هگل به طور خاص، آن هم قرائتی که به اقتضای فشردگی فضای نوشتار هیچ گاه آن قدرها بسط نمی یابد و صرفا به اشاره برگزار می شود، پاره ای از تعیین کننده ترین پروبلماتیک های فلسفه هگل و نیز دیگر فلسفه های ایدئالیسم آلمانی: کانت، فیشته و شلینگ را برجسته می کند، و البته به سرعت از روی آن ها می پرد، تا در نهایت گرهگاه های این فلسفه را به یکدیگر وصل کند و انسجام منطقی آن و در عین حال تنش درونی اش را نشان دهد. در بخشی از مقدمه ی مترجمان آمده است: ...آدورنو زمانی دربارۀ هگل نوشت: «در قلمرو فلسفه [های] بزرگ، هگل بی تردید تنها کسی است که حین مواجهه با آثار او بعضی اوقات آدمی دقیقا نمی داند و نمی تواند قاطعانه حکم کند که سخن بر سر چیست، و تضمینی وجود ندارد که چنین حکمی اصلا ممکن باشد»(Adorno, 1994: 89). بی شک این دعوی در قبال خود آدورنو نیز، همپای هگل، راست می آید. دشواری نثر آدورنو در اغلب مواقع سرگیجه آور است و بعضا خواننده را، حتی خوانندۀ جدی و پیگیری را که با مواضع وی آشناست، مستأصل می کند و به این صرافت می اندازد که شکست اش را بپذیرد و کتاب را ببندد. در اینجا نیز به سیاق دیگر کارهای آدورنو با متنی به غایت فشرده و سهمگین سروکار داریم که اهم مواضع فلسفۀ هگل را، آن هم در نسبت انتقادی اش با کل سنت ایدئالیسم آلمانی، به یک نفس ترین شیوۀ ممکن، بی آنکه در این میان به خواننده مجال نفس کشیدن بدهد، روایت می کند. این روایت اما به هیچ وجه شرح و تفسیری آموزشی برای آشنایی مقدماتی یا پیشرفته با فلسفۀ هگل نیست. با این اوصاف خواننده ای که به قصد آموختن هگل به سراغ جستار حاضر برود احتمالا دست خالی باز خواهد گشت . وی در جستار حاضر برحسب قرائت خاص خودش از ایدئالیسم آلمانی به طور کلی و فلسفۀ هگل به طور خاص، آن هم قرائتی که به اقتضای فشردگی فضای نوشتار هیچگاه آنقدرها بسط نمی یابد و صرفا به اشاره برگزار می شود، پاره ای از تعیین کننده ترین پروبلماتیک های فلسفۀ هگل – و نیز دیگر فلسفه های ایدئالیسم آلمانی: کانت، فیشته و شلینگ – را برجسته می کند، و البته به سرعت از روی آنها می پرد، تا در نهایت گره گاه های این فلسفه را به یکدیگر وصل کند و انسجام منطقی آن و در عین حال تنش درونی اش را نشان دهد. با این تفاصیل با متنی طرفیم که بی رحمانه دیریاب و خصمانه سخت فهم است. این حقیقت اما عوض آنکه در حکم توجیهی برای انصراف از مواجهه با متن باشد اتفاقا ما را به کلنجاررفتن با آن و سروکله زدن با دقایق اش ترغیب می کند؛ دست کم تجربۀ ما چنین بوده است. از همین رو مترجمان خود را در نهایت ناگزیر یافتند که پیچ وتاب ها، ابهام ها و ارجاعات متن را برحسب فهم خود و تا جایی که توان نظری شان اجازه می داد در قالب یادداشتهای مختصر و مفصل، به اقتضای هر مورد، روشن سازند. هر چه باشد با جستاری سروکار داریم که اساسی ترین نکته های آن صرفا در حد اشارات گذرا طرح شده اند و اغلب ارجاعاتش به کانت، فیشته، شلینگ و هگل، لابد به این دلیل که اشراف خواننده بر سنت ایدئالیسم آلمانی را پیش فرض گرفته است، بی مهابا به درون متن پرتاب شده اند.

تئودور آدورنو در ١٤ نوامبر ١٩٥٦، به مناسبت صدوبیستوپنجمین سالمرگ هگل، در دانشگاه آزاد برلین سخنرانی ای ایراد کرد که بنا بود به ابعاد و سویه های فکری هگل اختصاص داشته باشد. در همان ایام همین مباحث و دیگر مسائل و موضوعات را به نحوی مبسوط تر در قالب درسگفتاری رادیوی مطرح کرد. از آن جا که مباحث سخنرانی دانشگاهی و درسگفتار رادیویی عمیقا به هم ارتباط داشتند، آدورنو مضامین این دو را، به علاوه «اضافاتی مهم» در قالب تک نگاری ای با عنوان «سویه های فلسفه هگل» گرد هم آورد. تئودور آدورنو در این کتاب، برحسب قرائت خاص خودش از ایدئالیسم آلمانی به طور کلی و فلسفه هگل به طور خاص، آن هم قرائتی که به اقتضای فشردگی فضای نوشتار هیچ گاه آن قدرها بسط نمی یابد و صرفا به اشاره برگزار می شود، پاره ای از تعیین کننده ترین پروبلماتیک های فلسفه هگل و نیز دیگر فلسفه های ایدئالیسم آلمانی: کانت، فیشته و شلینگ را برجسته می کند، و البته به سرعت از روی آن ها می پرد، تا در نهایت گرهگاه های این فلسفه را به یکدیگر وصل کند و انسجام منطقی آن و در عین حال تنش درونی اش را نشان دهد. در بخشی از مقدمه ی مترجمان آمده است: ...آدورنو زمانی دربارۀ هگل نوشت: «در قلمرو فلسفه [های] بزرگ، هگل بی تردید تنها کسی است که حین مواجهه با آثار او بعضی اوقات آدمی دقیقا نمی داند و نمی تواند قاطعانه حکم کند که سخن بر سر چیست، و تضمینی وجود ندارد که چنین حکمی اصلا ممکن باشد»(Adorno, 1994: 89). بی شک این دعوی در قبال خود آدورنو نیز، همپای هگل، راست می آید. دشواری نثر آدورنو در اغلب مواقع سرگیجه آور است و بعضا خواننده را، حتی خوانندۀ جدی و پیگیری را که با مواضع وی آشناست، مستأصل می کند و به این صرافت می اندازد که شکست اش را بپذیرد و کتاب را ببندد. در اینجا نیز به سیاق دیگر کارهای آدورنو با متنی به غایت فشرده و سهمگین سروکار داریم که اهم مواضع فلسفۀ هگل را، آن هم در نسبت انتقادی اش با کل سنت ایدئالیسم آلمانی، به یک نفس ترین شیوۀ ممکن، بی آنکه در این میان به خواننده مجال نفس کشیدن بدهد، روایت می کند. این روایت اما به هیچ وجه شرح و تفسیری آموزشی برای آشنایی مقدماتی یا پیشرفته با فلسفۀ هگل نیست. با این اوصاف خواننده ای که به قصد آموختن هگل به سراغ جستار حاضر برود احتمالا دست خالی باز خواهد گشت . وی در جستار حاضر برحسب قرائت خاص خودش از ایدئالیسم آلمانی به طور کلی و فلسفۀ هگل به طور خاص، آن هم قرائتی که به اقتضای فشردگی فضای نوشتار هیچگاه آنقدرها بسط نمی یابد و صرفا به اشاره برگزار می شود، پاره ای از تعیین کننده ترین پروبلماتیک های فلسفۀ هگل – و نیز دیگر فلسفه های ایدئالیسم آلمانی: کانت، فیشته و شلینگ – را برجسته می کند، و البته به سرعت از روی آنها می پرد، تا در نهایت گره گاه های این فلسفه را به یکدیگر وصل کند و انسجام منطقی آن و در عین حال تنش درونی اش را نشان دهد. با این تفاصیل با متنی طرفیم که بی رحمانه دیریاب و خصمانه سخت فهم است. این حقیقت اما عوض آنکه در حکم توجیهی برای انصراف از مواجهه با متن باشد اتفاقا ما را به کلنجاررفتن با آن و سروکله زدن با دقایق اش ترغیب می کند؛ دست کم تجربۀ ما چنین بوده است. از همین رو مترجمان خود را در نهایت ناگزیر یافتند که پیچ وتاب ها، ابهام ها و ارجاعات متن را برحسب فهم خود و تا جایی که توان نظری شان اجازه می داد در قالب یادداشتهای مختصر و مفصل، به اقتضای هر مورد، روشن سازند. هر چه باشد با جستاری سروکار داریم که اساسی ترین نکته های آن صرفا در حد اشارات گذرا طرح شده اند و اغلب ارجاعاتش به کانت، فیشته، شلینگ و هگل، لابد به این دلیل که اشراف خواننده بر سنت ایدئالیسم آلمانی را پیش فرض گرفته است، بی مهابا به درون متن پرتاب شده اند.

روش هرمنوتیک منحصر به فرد گادامر تأثیری ماندگار بر مطالعات هگل خواهد داشت. دیالکتیک هگل گادامر (1976) مطالعه ای مختصر درباره استدلال های کلیدی فلسفی هگل است. چرا آن را بخوانید؟ درک فلسفه دانشگاهی معاصر اروپا مستلزم شروع با شاهکار هگل در سال 1807، پدیدارشناسی روح («Geistes») است که اغلب به عنوان پدیدارشناسی ذهن ترجمه می شود. و نفوذ در کار هگل بدون داشتن یک اثر «همراه» برای کمک به باز کردن بحث متراکم هگلی بسیار دشوار است. گوهر کوچک گادامر چنین اثر همراهی است. در پنج مقاله آکادمیک، گادامر مستقیما به قلب جهان هگل می رود و بر پیوندهای عمیق هگل با استادان یونان باستان، از طریق هزاره های نوافلاطونی، به درون و فراتر از انقلاب «سوبژکتیویته» دکارتی، و سرانجام بر کشف هگل تأکید می کند.

روش هرمنوتیک منحصر به فرد گادامر تأثیری ماندگار بر مطالعات هگل خواهد داشت. دیالکتیک هگل گادامر (1976) مطالعه ای مختصر درباره استدلال های کلیدی فلسفی هگل است. چرا آن را بخوانید؟ درک فلسفه دانشگاهی معاصر اروپا مستلزم شروع با شاهکار هگل در سال 1807، پدیدارشناسی روح («Geistes») است که اغلب به عنوان پدیدارشناسی ذهن ترجمه می شود. و نفوذ در کار هگل بدون داشتن یک اثر «همراه» برای کمک به باز کردن بحث متراکم هگلی بسیار دشوار است. گوهر کوچک گادامر چنین اثر همراهی است. در پنج مقاله آکادمیک، گادامر مستقیما به قلب جهان هگل می رود و بر پیوندهای عمیق هگل با استادان یونان باستان، از طریق هزاره های نوافلاطونی، به درون و فراتر از انقلاب «سوبژکتیویته» دکارتی، و سرانجام بر کشف هگل تأکید می کند.