جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیاز یا عدم نیاز به استاد همواره یکی از مسائل مهمی است که در سلوک مطرح است، استاد کسی است که به مسائل راه آگاه بوده و بتواند شاگرد را در طی مسیر سلوک پیش ببرد، دانستن علم فقه و شناخت دقیق شریعت الهی، درک علوم ربانی و شهود از شرایط استاد است و سالک در ابتدای راه به استاد عام و تا پایان راه به استاد خاص نیازمند است.. طریقت و رسیدن به حقیقت به جز از راه شریعت امکان پذیر نیست و مرادی که شریعت بداند مسیر طریقت را هموارتر و سرعت رسیدن مرید را بیشتر خواهد کرد.برخی به لزوم تبعیت از استاد در سلوک اعتقادی ندارند. علامه طهرانی بر نظریه بی‌نیازی از استاد در سلوک نقدهایی دارد وی ضرورت استاد سلوکی، فواید و راه‌های شناخت استاد و همچنین مشکلات و مخاطرات عدم حضور استاد را بیان می کند. علامه طهرانی عدم نیاز به راهنما را در حکم عدم سلوک و سرگردانی می داند و در مراحل مختلف سلوک خویش نیز تبعیت کامل از استاد کامل را مد نظر قرار داده است .

علامه طهرانی استعمال لفظ امام در غیر­معصوم را جایز ندانسته و بر حرمت چنین استعمالی حکم نموده است. ایشان قائل است واژه امام با کاربرد اسمی (نه وصفی) در فرهنگ شیعه منحصر در معصوم به‌کار می­رود و در شرع انور استعمال برخی القاب در غیر­معنای اصطلاحی خود، حکم حرمت دارد. هدف پژوهش حاضر واکاوی مستندات فقهی این دیدگاه است. مسئله اصلی پژوهش تبیین مستندات این حکم فقهی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که علامه با استناد به تحقق هتک حرمت فقهی، ترسیم ناحیه استعمال این لفظ را به دلایلی که این استعمال را جایز شمرده­اند، مردود می­داند. دلیل دیگر نیز وجود برخی روایات ناهی برخی واژگان اختصاصی است که در شرع بر غیرمعصومین مورد نهی واقع شده است. ایشان با طرح امکان خطا و عدم عصمت ولی فقیه، و با این مبنا که در زمان غیبت، امامت اختصاص به حضرت مهدی دارد و ولایت فقیه تحت ولایت حضرت مهدی است، معتقد است تنها می‌توان واژه «نائب الامام» را برای ولی فقیه بکار برد.

تحقیق حاضر به صورت توصیفی به بررسی سلوک معنوی شهید مطهّری و ارتباط ایشان با مرحوم سیّد هاشم موسوی حدّاد و مرحوم علامه آیه الله سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی رضوان الله علیهم پرداخته است، استاد شهید مطهّری، که بهره های فراوانی از میراث عرفای اسلامی همچون محیی الدین ابن عربی، مولوی، حافظ و صدرالمتألّهین شیرازی و سایرین برده است. گمشده ای داشتند که آن را در سیر و سلوک الی الله جستجو می‌کردند. این معنای مهمّ، با توجّه به آثارش و دقّت در سعی وافر ایشان در طول سالیان متمادی شاگردی اساتید متعدّد اخلاقی و عرفانی، و مطالعه کلمات مطّلعین در غایت ظهور است. در عرفان عملی مکاتب مختلفی وجود دارد، امّا مکتب عرفانی نجف اشرف که از ملای جولا آغاز شده و تا مرحوم آقای قاضی کبیر و تلامذه واقعی ایشان ادامه یافته، کامل‌ترین مکتب است، به نحوی که می‌توان در آن مکتب تلمّذ کرد، و مشتاقان معرفت الله را بدان دلالت نمود. فیلسوف شهید در خدمت عارف معاصر مرحوم آقا سیّد هاشم حدّاد گمشده خویش را می‌یابد. این معنا از اقرار خود ایشان که «این سیّد حیات بخش است.» کاملا مشهود می‌باشد. ارتباط سلوکی شهید مطهّری با علامه حسینی طهرانی، بعد از سالیان متمادی آشنایی و رفاقت بین این دو عبد الهی شکل می‌گیرد، و تا پایان عمرش ادامه می‌یابد. نحوه آشنایی استاد شهید مطهّری با دو عارف الهی مرحوم حدّاد و مرحوم علامه طهرانی، و دادن دست ارادت به ایشان، آن هم از چنین شخصّیّت ممتازی، و بعد از سالیان متمادی شاگردی در محضر اساتید و آیات متعدّد اخلاقی و عرفانی، در دهه پایانی حیاتش، بسیار عجیب و خاصّ و شاید بی‌نظیر است. استاد شهید مطهّری در ارتباط با مرحوم آقا سیّد هاشم حدّاد در زمان بسیار اندک، بسیار متأثّر شده، و از طرف دیگر مایه علاقمندی شدید مرحوم حدّاد به ایشان گشته تا حدّی که پس از شهادت او تأسّف خوردند تا حدّی که مرحوم علامه طهرانی را خطاب نموده که چرا گذاشتید این طور بشود؟! در مدّت هشت ساله ارتباط سلوکی میان شهید مطهّری و علامه طهرانی، می توان به تأثیرات خاصّی در ابعاد گوناگون زندگی آن شهید والامقام همچون «پختگی آثار و حرارت در قلم و تغییر محتوایی قلم استاد»، «مشورت ایشان با مرحوم علامه در مسائل گوناگون از جمله امور سیاسی و انقلاب»، «شرکت در جلسه خصوصی» و «اخذ دستور ذکر» اشاره نمود.

مسئله قبض روح و فشار قبر از مسائل مهم فلسفی مرتبط با ساحت معاد شناسی است که در این پایان نامه از دیدگاه دو نفر از شارحینِ معاصر حکمت متعالیه علامه حسینی طهرانی و علامه جوادی آملی، ( به جهت شاخص بودن نظرات ایشان در این زمینه) با روش توصیفی_ تحلیلی، استنباطی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نخست ماهیت عالم احتضار و شاخصه های آن را به عنوان دروازه ورود به برزخ و آستانه حادثه قبض روح، با اشاره ای به برخی از مبانی فلسفی و کلامی تبیین گردیده و آن گاه برای تحلیل مسئله قبض روح از دیدگاه این دو اندیشمند به صورت مفصل و به ترتیب، به این سه سؤال پاسخ داده شده است که؛ روح (مقبوض) چیست، و کیفیت و مراحل قبض روح چیست، و قابضین ارواح چه کسانی هستند؟ لذا با تبیین حقیقت نفس و روح و بیان مراتبِ نفوس مقبوضه پرداخته و آن گاه بر اساس مبانی ای فلسفی نظیر نحوه رابطه نفس و بدن، حرکت جوهری، استکمال جوهری نفس، دو ساحتی بودن انسان و ... قبض روح را نوعی مفارق نمودن روح از بدن معرفی نموده و مراتب قابضین ارواح را نیز بر اساس مراتب وجودی مقبوضین تشریح نموده است. و سپس ماهیتِ فشارقبر به مثابه نوعی عذاب روحی_ برزخی که در اوایل مفارقت روح از بدن بر اساس مسئله تجسم اعمال محقق می شود و آثار وضعی ای را که بر جسم باقی می گذارد تبیین و تحلیل نموده است.

دست یابی صحیح و روشمند به آموزه های قرآن کریم،روش شناسی خاص خود را می طلبد و شناخت لغزشگاه ها و پیشگیری از تحریف معنوی و برداشت های سطحی از این کتاب الهی، بستگی کامل به تبیین دقیق مبانی و روش تفسیرآن دارد. مفسران با روش ها و گرایش های خاصی به تفسیر قرآن پرداخته اند.علامه طهرانی نیز همانند سایر مفسران، با روش و گرایش خاصی به تفسیرآیات قرآنی پرداخته است ؛ایشان برای تفسیر و تبیین آیات،ازدیگر آیات و هم چنین روایات معصومین(ع) و ادلّه ی عقلی و فلسفی و... استفاده کرده اند.در این تحقیق می خواهیم روش تفسیری علامه طهرانی را در تفسیر معاد شناسی بررسی کنیم تا بتوانیم هر چه بهتر به شناخت آن دست یابیم؛چرا که برای استفاده ی بهتر،از تفسیر،ابتدا باید به شناخت روش تفسیری آن پرداخت؛و لذا شناخت روش تفسیری علامه طهرانی در تفسیر معاد شناسی ضروری می باشد.

برای فهم آیات قرآن ابتدا باید روش تفسیری مفسران را بشناسیم تا بتوانیم بهترین بهره برداری را از تفاسیرببریم. از جمله تفاسیری که در دوران معاصر نوشته شده، تفسیر موضوعی «معاد شناسی »علامه طهرانی می باشد ایشان در این کتاب، به تفسیر آیاتی که راجع به عالم صورت، برزخ، عالم حشر و نشر و... پرداخته است. ساختار «معادشناسی» بدین نحو است که علامه ابتدا آیه را می آورد و بعد از ترجمه ی آن، با استفاده از آیات دیگر، روایات معصومین و ادله ی عقلی و فلسفی به تفسیر و توضیح آیات الهی می پردازد. در واقع می توان گفت که تفسیر «معادشناسی »جامع سه روش تفسیری«قرآن به قرآن»،«قرآن به سنت» و «قرآن به عقل »است . و گرایش علامه در این تفسیر، گرایش فلسفی و عرفانی می باشد. و با توجه به اینکه علامه یک عارف بوده است بنابراین ،این امر باعث شده تفسیر «معاد شناسی»بیشتر جنبه ی عرفانی و فلسفی به خود بگیرد. اما علامه در این زمینه قدری فراتر رفته است. و از آنجا که «معاد شناسی»مجموعه سخنرانی های علامه است در نتیجه اصول، قواعد و مراحل تفسیر موضوعی در آن رعایت نشده است و علاوه بر آن علامه، در بیشتر موارد از روایاتی استفاده کرده است که اصلی در متون روایی ندارند.

بهره مندی هرچه بهتروبیشترازکتب تفسیری درابتدانیازمندشناخت انواع روش های مختلف تفسیری موجود ومطالعه آنها می باشد.گرچه درگذشته به«روش شناسی»کمترتوجه شده است، اماامروزه یکی ازمسائل مهم وضروری علوم است. اهمیت آن درارتباط باعلم تفسیر،که باکلام وسخن خداوندسروکاردارد، بیشترنمایان می شود؛ چراکه دستیابی به روش درست تفسیر،جزباجدی گرفتن روش شناسی تفسیرممکن نخواهدبود.ضرورت روش درست تفسیرزمانی آشکارمی شودکه بدانیم پیامبراکرم(ص)تفسیربه رأی راباوجوددستیابی به حق، باطل اعلام کرده است، یعنی مهم روش درست تفسیرسخن خداونداست. هدف رساله حاضرشناخت چارچوب وروش علامه طهرانی درکتاب معادشناسی می باشدکه درراستای نمایان شدن کیفیت ومحتوای فکری ونوع نگرش مفسربه آیات قرآن وکیفیت بهره گیری ایشان ازمنابع است.با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی (توصیف کلمات مرتبط با روش، سبک، گرایش و مبانی و تحلیل متنی و پردازش اطلاعات) در کتاب معاد شناسی علامه سید محمدحسین حسینی طهرانی و بررسی شیوه‌ها، روش‌ها و سبک‌های تفسیری ایشان درمی‌یابیم که از روش‌های تفسیری قرآن به قرآن، تفسیر روایی، عقلی ، اجتهادی واز گرایش‌های تفسیری فلسفی، عرفانی، ذوقی و تربیتی استفاده نموده و از ذکر نکات اخلاقی نیز غفلت ننموده‌اند.مبانی تفسیری ایشان که بیشترازنوع مبانی صدوری می باشندعبارتنداز:الهی بودن الفاظ ومحتوای قرآن، حجیت سنت ائمه (ع)، قرآن باعبارات والفاظش به تواترثابت است، صیانت قرآن ازتحریف،اعتقادبه ظهروبطن قرآن، حجیت خبرواحدو...زبان بیان تفسیر به دو زبان فارسی و عربی می‌باشد؛ شکل و قالب بیان تفسیر به صورت نثر علمی که با استفاده از مطالب دقیق فلسفی، عرفانی، روایی و قرآنی نگاشته شده است و موضوعی بودن تفسیر که در رابطه با معاد و مسائل مرتبط به آن است ازمولفه های سبک تفسیری ایشان می باشد.

علم عرفان نظری یکی از مورد نیاز ترین علوم روز است، زیرا این علم یک جهان بینی کامل ارائه می هد. در این جهان بینی قلب و معنویت در کنار عقل و دین قرار دارند. سید محمد حسین تهرانی - رضوان الله تعالی علیه - یکی از عرفایی است که دارای جهان بینی معرفتی کامل بر اساس عرفان نظری است. وی در مسئله وجود شخصی از مفسران به شمار می رود و بر اساس آن تمام منظومه فکری وی بنا شده است. در این بحث سعی شده است تا به مسئله عرفان نظری از منظر این شخصیت پرداخته شود. وی اهمیت خاصی به بحث های عقلانی، عرفانی و قرآنی می هد. از دیدگاه وی سه زاویه قرآن، عرفان و عقل اعضای یک مثلث هستند که یکی بدون دیگری ناقص است. به نظر وی معیار عرفان نظری چیزی جز مجموعه ای از این اعضای مثلث نیست. در این پایان نامه نظریه وحدت شخصی وجود از منظر سید محمد حسین تهرانی تبیین شده است. از منظر او وحدت شخصی وجود یعنی توحید صرف و چیزی غیر از آن وجود ندارد. توحید امری یقینی است و سر منشا آن عقل، قرآن و عرفان است. ذات خداوند متعال سرچشمه تمام کثرت ها است و به همه چیز احاطه دارد. سایر عوالم چیزی جز آینه ای نیست که تجلی جمال و جلال خداوند است. عوالم خلقیه مرحله دیگری از عالم خلقت است که پس از عالم اسماء و صفات است. یکی دیگر از موارد بحث شده در این تحقیق بحث انسان کامل است که به نظر تهرانی این بحث قلب عالم بوده و اگر انسان کامل در این عالم نباشد، دیگر اثری از این جهان نیز نخواهد بود.

به اعتقاد اکثر عرفا در عرفان اسلامی، هدف از خلقت عالم و آدم معرفت و عرفان خداوند متعال است. در این راستا در این پایان‌نامه، به شناخت عرفان عملی و عرفان نظری از منظر یکی از عرفای کامل و واصل معاصر، به نام علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی پرداخته‌ایم. در این پایان‌نامه، ابتدا زندگی شخصی علامه‌ طهرانی و فراز و نشیب‌های آن را بیان کرده‌ام، سپس جنبه‌های مذهبی، علمی، اجتماعی و عرفانی و آثار و تألیفات ایشان بررسی کرده‌ام. پژوهشگر در این تحقیق به تعاریف عرفانی بودنِ آراء و اندیشه‌های ایشان، توجه کرده و در ادامه بحث شریعت از دیدگاه علامه طهرانی را مطرح کرده و به عرفان عملی و مواردی مانند؛ استاد، اخوّت، توبه، بیداری سحر، ریاضت و...، از دیدگاه ایشان پرداخته‌ است و از سویی عرفان نظری و موضوعات مربوط به آن مثل، ولایت، عقل، عشق و... و همچنین علم‌ و عقل و رابطه عقل ‌و عشق از منظر ایشان بررسی ‌نموده است. علاوه بر آن، دیدگاه مکتب عرفانی ایشان، نسبت به مقام عرفانی اهل‌بیت علیهم‌السلام، مورد بررسی قرارگرفته است. در آخر به نتایجی که از بررسی شریعت، طریقت، حقیقت، عقل، عشق و مقام عرفانی اهل‌بیت علیهم‌السلام، از منظر علامه طهرانی حاصل ‌شده، بیان گردیده است، که به نتایجی مانند؛ عدم تخطی از شریعت در عین رعایت تمام موازین طریقت و عرفان، حضور عقل در تمامی مراحل عرفانی و همراهی عقل و عشق در تمام مقامات عرفانی وامام علیه السلام را، عنایت کننده تما‌می مقامات عرفانی به همه عرفا و اولیاء می‌دانند. روش انجام این تحقیق روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا است که و مراجعه به آثار ایشان و کتب مربوطه، پژوهش حاضر را انجام دادم.