آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اهل «اردکان» است، شاید دلیل ناگزیرش از اندیشیدن به سیاست، خاصیت زادگاهش باشد. همواره از سیاسی بودن پرهیز دارد اما در عین حال معتقد است که هر سخنی باید نسبتش را با سیاست روشن کند. در جشن تولد هشتادسالگی‌اش، او خود نسبت اش را با سیاست چنین تبیین می‌کند: «من سیاست می‌نویسم اما سیاسی نیستم. همیشه با سیاست سروکار داشته‌ام اما سروکارم، سروکاری فکری بوده است». دغدغه‌مندی او در خصوص سیاست را می‌توان در آثارش هم ردیابی کرد؛ «خرد سیاسی در زمان توسعه‌نیافتگی»، «علم، اخلاق و سیاست»، «سیاست و فرهنگ»، «فلسفه، سیاست و خشونت»، «سیاست، تاریخ، تفکر» و... گویی هر موضوعی برای او در نهایت با سیاست گره می‌خورد. اما او به ما متذکر می‌شود: «اینها سیاست و حرف سیاسی نیست بلکه حاصل اندیشیدن به سیاست است». وقتی از رضا داوری‌اردکانی، چهره ممتاز فلسفه و رئیس فرهنگستان علوم، درباره «حال ما ایرانیان از نگاه یک فیلسوف» پرسیدیم باز به حال و روز سیاسی اکنون جامعه و مردم ارجاع داد و نقش «خرد سیاسی» در شادی ایرانیان را متذکر شد: «ما که گرفتار قحط دانش و خرد و تدبیر نیستیم اما شاید خردی که باید منتشر و ساری در جامعه و حلال مشکلات و مسائل سیاست و زندگی مردم باشد از ما رو نهان کرده باشد و به این جهت اشخاص و جناح‌ها و احزابی که در عمل با سیاست سر و کار دارند بیشتر حرف‌های رؤیایی عجیب می‌زنند و گاهی مقصدی را که در سیاست دنبال می‌کنند مقصد سیاست نیست و اگر هم باشد کسی راهش را نمی‌داند. در این شرایط، داشتن حال خوب و خوش، قدری دشوار است.» اما با این حال، نمی‌توان او را «فیلسوف ناامید» توصیف کرد؛ «گرچه کارها دشوار شده است اما من نومید نیستم و فکر می‌کنم اگر سیاست بتواند به مردم اعتماد کند و راهی برای گفت‌‌وگو با آنان بیابد و عزم اصلاح داشته باشد، در رفع بسیاری از مشکلات موفق می‌شود.»

کتاب «درباره علوم انسانی» اثر جدیدی از رضا داوری اردکانی است که به تازگی از سوی انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی روانه بازار نشر شده است. آنچه که به عنوان سخن آغازین و مقدمه اثر آورده شده مرتبط با گفت‌وگویی است که حامد زارع و مالک شجاعی جشوقانی درباره چالش‌های پیش روی علوم انسانی با رضا داوری اردکانی داشته‌اند. در این گفت‌وگو می‌خوانیم:«در روز 28 فروردین سال 1398 در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، توفیق درک محضر استاد بزرگوار، جناب آقای دکتر داوری اردکانی را داشتیم. در این دیدار، مجموعه‌ای از پرسش‎هایی را مطرح ساختیم که برای درج در بخش اولِ کتاب مجموعه مقالات استاد طراحی شده است. این کتاب در قالب مجموعه «تأملات صاحب‌نظران ایرانی در باب علم»، از سوی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم منتشر خواهد شد. این سؤال‌ها، درباره آراء و آثار دکتر داوری اردکانی در حوزه علم‌‌شناسیِ فلسفی و علوم‌انسانی است. بخشی از این پرسش‌ها برای خودِ ما مطرح بوده است و بخشی دیگر را از میان نقدها، نظرها و بررسی‌هایی که پیشتر منتشر شده، استخراج کرده‌ایم.

از آغاز دهه ۴۰ جنبشی در ترجمه و تألیف و آموزش و پژوهش علوم انسانی به وجود آمد که مخصوصاً کوششی برای آزادشدن از ادبیات حزب توده بود. (در طی مدتی قریب به بیست سال حزب توده خود را متصدی درک و حل مسائل فرهنگی و اجتماعی کشور می‌دانست) و مهمتر اینکه «مؤسسه تحقیقات اجتماعی» تأسیس شد، گروه‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناسی و مردم‌شناسی و جمعیت‌شناسی پدید آمدند و طولی نکشید که گروه‌های متناسب در یک دانشکده جمع شدند: دانشکده علوم اجتماعی، دانشکده علوم اداری و دانشکده علوم تربیتی و… امروز هیچ‌یک از رشته‌های فلسفه و علوم اجتماعی دستشان از حیث کتاب خالی نیست. پژوهش هم که از شصت سال پیش آغاز شده بود، اکنون رونقی پیدا کرده است؛ اما علوم اجتماعی مشکلی خاص دارد که کارش را از علوم دیگر دشوارتر می‌کند و آن این است که با سیاست ارتباط مستقیم دارد و یکی از این علوم نیز علم سیاست است.

۱ـ یکی از مسائل مهم در همه جهان و مخصوصاً در کشوری مثل کشور ما این است که علم در چه وضع است و چه می‌کند و به کجا می‌رود؟ رأی و نظر شایع و غالب این است که علم مشکلی ندارد و آموزش و پژوهش توسعه کافی یافته و بعضی شئون آن شاید بیش از حد انتظار پیشرفت داشته است.

دکتر رضا داوری اردکانی، استاد فلسفه و رئیس فرهنگستان علوم، در پاسخ به این پرسش که همواره تأکید داشتید که فلسفه نباید به اغراض سیاسی آلوده شود، اما به هر حال طی تاریخ بارها شاهد سیاست‌زده شدن فلسفه بودیم. این سیاست‌زدگی چه پیامدهایی را برای مسیری که فلسفه در ایران پیموده داشته است؟گفت: اهل ایدئولوژی فلسفه را به استخدام سیاست درمی‌آورند. در این که سیاست باید متکی به فلسفه یا به طور کلی به تفکر باشد، تردید نمی‌توان کرد اما خلط میان فلسفه و سیاست و بهره‌برداری از فلسفه برای مقاصد سیاسی حرف دیگری است. این قبیل سوءاستفاده‌ها نشانه ضعف فلسفه است و از درآمیختن سیاست با فلسفه نه سودی به سیاست می‌رسد و نه فلسفه قوت می‌گیرد. تا آنجا که من می‌توانم دریابم تفسیر فلسفه با سیاست و تلقی آن به عنوان وسیله‌ای در خدمت قدرت، مایه اغتشاش در فهم و سوءتفاهم در باب آزادی و قانون و اخلاق می‌شود. می‌توان به سیاست و در سیاست فکر کرد اما درآمیختن فکر با مقاصد و اغراض سیاسی در بهترین صورت کاری تبلیغاتی است.‌