جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظهور از جمله مباحث مهم مهدویت است که دو نوع مسائل درونی و بیرونی دارد. مسائل درونی به بحث ماهیت ظهور مرتبط است و مسائل بیرونی به مباحث پیرامونی ظهور همچون شرایط ظهور، کارکرد ظهور، گسترۀ ظهور و نقش مردم در ظهور می‌پردازد. نویسنده در این نوشتار دو مسئله، یعنی شرایط ظهور و نقش مردم در تحقق آن را با نگرش توصیفی و تحلیلی بررسی می‌کند. شرایط ظهور با تحقق سه اراده یعنی ارادۀ الهی، ارادۀ امام و ارادۀ بشر شکل گرفته و رخداد ظهور، فرع بر تحقق آنها می‌باشد. ارادۀ الهی، علت فاعلی است و دو ارادۀ امام و بشر نقش علت معده را برعهده دارند. ازآنجا که سه ارادۀ فوق به عنوان شرایط ظهور شناخته می‌شوند، تحقق آنها به صورت عام مجموعی، نویدبخش تحقق ظهور است. مشکل اصلی که این تحقیق در پی پاسخ به آن می‌باشد، جداس ساختن ارادۀ بشر از منظومۀ شرایط ظهور و بی‌تأثیر تلقی کردن نقش مردم در فرایند ظهور است. بدون شک اگر این مشکل بدون پاسخ بماند و نقش مردم در رخداد ظهور بی‌تأثیر و بی‌خاصیت برشمرده شود، احساس یأس و نامیدی، ایستائی و خمودی بر مردم چیره می‌گردد.

انقلاب اسلامی در دورانی شکل گرفت که عمده نظریه­پردازان غرب و شرق قائل به افول دین و پایان عصر دین­گرایی شده بودند. به همین جهت پدیده دینی برخواسته از نهاد دینی حوزه همواره برای آنها امری ناشناخته تلقی می­گردد. هدف غایی شکل­گیری انقلاب اسلامی، مقدمه­سازی و ایجاد بسترهای لازم برای ظهور است که امروزه ابعاد این مسئله کمتر مورد بازشناسی و تبیین قرار می­گیرد(مسئله) این اثر با هدف تبیین نقش انقلاب اسلامی در حوزه‌های معرفتی مقدمه­ساز ظهور به نگارش درآمده است(هدف) روش تحقیق در این نوشتار به لحاظ گردآوری داده­ها، کتابخانه­ای و اسنادی و به لحاظ پردازش توصیفی _ تحلیلی است.(روش) یافته­های تحقیق حکایت از آن دارد که امام راحل در مسیر تسهیل­گری ظهور و دست‌یابی به انقلاب اسلامی به عنوان جزء لازم از مسیر مقدمه­سازی فرج جامعه بشری، در ابتدا به ایجاد حلقه­های معرفتی لازم روی آوردند. این عناصر هم در شکل­گیری انقلاب، هم در استمرار آن و همچنین در مسیر تسهیل­گری ظهور، اموری لازم است؛ چراکه ظهور از یک منظر ملزوم شکل­گیری بلوغ بینشی جامعه بشری برای مطالبه امام است(یافته­ها).

آموزه «انتظار» در میان آموزه‌‌های مهدویت از جنبه کارکرد اثر و کاربرد دارای بیش‌‌ترین استفاده در میان مهدی باوران است. در طول تاریخ اسلام، اندیشمندان اسلامی از آموزه انتظار فراوان گفت‌وگو کرده‌‌ و بسیاری از فعالیت‌‌های علمی و فرهنگی خویش را در مسیر ترویج و اشاعه آن سوق داده‌‌اند. آیت‌الله حاج شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی که به مرجع و فقیه مهدوی معروف است، در این خصوص فعالیت‌‌های چشم‌‌گیری داشته و آثار و پژوهش‌‌هایی ارزشمند به یادگار گذاشته است. مقوله انتظار در میان آموزه‌‌های مهدویت، یکی از پر کاربردترین و پر پسامدترین آموزه‌‌ها است. بر این اساس، هر چه بیش‌‌تر مورد بحث و بررسی علمی قرار بگیرد، اثر بخشی و کاربردی شدن آن در میان مردم بیش‌‌تر خواهد شد. این پژوهه با روش توصیفی _ تحلیلی بر اساس داده‌‌های منبعث از آثار آیت الله صافی گلپایگانی و با جمع آوری اطلاعات بر اساس شیوه اسنادی و کتابخانه‌‌ای دنبال می‌‌شود تا اهتمام‌ورزی جدی آیت الله صافی گلپایگانی به اندیشه مهدویت، به‌ویژه آموزه انتظار روشن‌تر گردد.

قرآن کریم از سرگذشت پیامبران و اقوام پیشین سخن می‌گوید و بعضی از ایشان را به عنوان الگوی مومنان مطرح می‌کند. پیامبران با ایفای دو نقش مهم، کاروان بشر را به سوی آینده موعود سوق داده‌اند؛ نخست، تربیت انسان‌های صالح و دوم، برپایی نمونه‌ای کوچک از تمدن آرمانی به همراه صالحانی که تحت هدایت آنان تربیت شده‌اند. پرسش اساسی این است که یاران تراز حرکت انبیاء، دارای چه ویژگی‌هایی بودند که منتظران ظهور امام زمان؟ع؟ می‌توانند با الگوگیری از آن ویژگی‌ها برای زمینه‌سازی ظهور قدمی بردارند. این نوشتار درصدد بازشناسی ویژگی‌های نیروهای تراز حرکت انبیاء است و در آن سعی شده ضمن بیان این ویژگی‌ها، به منتظران ظهور امام زمان؟ع؟ کمک کند با پرورش ویژگی‌های رفتاری در خود، زمینه یاری آن امام را فراهم آورند. در تحلیل انتظار برای ظهور امام چند نظریه مطرح است. برخی معتقدند هر چه ظلم و فساد بیشتر باشد ظهور زودتر اتفاق می‌افتد گروهی نیز معتقدند با پرورش نیروهای تراز، باید زمینه ظهور آن حضرت را فراهم کنیم. این مقاله درصدد اثبات نظریه دوم است که منتظرین ظهور امام می‌توانند با الگوگیری از ویژگی‌های یاران تراز انبیاء، بهترین زمینه‌سازان برای ظهور امام زمان؟ع؟ باشند. ویژگی‌های تراز را با سه رویکرد معرفتی(اندیشه‌ای)، گرایشی(قلبی)، کنشی(رفتاری) می‌توان مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق تنها به رویکرد کنشی و رفتاری ویژگی‌ها با روش توصیفی و تحلیلی و با فن کتابخانه‌ای و اسنادی پرداخته تا به مهم‌ترین ویژگی‌ها نظیر ولایت‌پذیری، حق‌طلبی، تلاش پیگیر و ثبات‌قدم منتج شود.

وساطت فیض امام از جانب خدای تعالی در عالم هستی، از باورهای قطعی شیعه است. این جایگاه با توجه به منابع عقلی و نقلی در زمان ظهور و غیبت امام محفوظ است. اما برخی با درک ناصحیح از جایگاه امام در هستی، کارکرد وساطت فیض امام را منوط به ظهور دانسته‌اند. چگونگی تحقق وساطت فیض امام در عصر غیبت، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده و از سوی پیشوایان دینی به آن پاسخ داده شده است. تا جایی که نگارنده در منابع نوشتاری تتبع نموده، تاکنون اثری که این مسئله را با رویکرد کارکردگرایانه بررسی کرده باشد، یافت نشد. نوشتار حاضر، به شیوۀ اسنادی و به روش توصیفی_ تحلیلی، وساطت فیض امام را در عصر غیبت در دو قلمرو تکوین و تشریع با چنین رویکردی مورد پژوهش قرار داده است. بر این اساس، نقش فاعلی امام در ایمنی اهل زمین، دفع شر دشمنان و دفاع از مظلومان، هدایت باطنی، صیانت از دین از جمله کارکردهای وساطت فیض امام غایب است.

مقالۀ پیش‌رو به واکاوی تحلیلی و تبیینی عدالت اجتماعی مهدوی در عصر غیبت بر اساس نظریۀ ولایت فقیه می‌پردازد. در این نوشتار، ابتدا به چیستی عدالت مهدوی و شاخصه‌های آن، نظیر «فراگیر و جهانی‌بودن»، «جامع و کامل‌بودن» و «مقبولیت و پذیرش همگانی داشتن» پرداخته می‌شود و سپس به پردازش دو افق پسا‌ظهور و پیشا‌ظهور که یکی تداعی‌گر جامعۀ مطلوب مهدوی و دیگری بیانگر جامعۀ ولی فقیه است، مبادرت می‌شود و در ادامه، چگونگی پیاده‌سازی عدالت مهدوی در عصر غیبت بر اساس نظریۀ ولایت فقیه بررسی می‌شود. بر این اساس، در فرایند کار ابتدا مؤلفه‌های توجیهی ِتحقق اصل عدالت مهدوی نظیر «نیابت ولی فقیه»، «فقاهت ولی فقیه»، «عدالت ولی فقیه» و «معرفت‌بخشی ولی فقیه» بیان می‌گردد و در ادامه، به تبیین مؤلفه‌های توجیهی ِاستمرار عدالت مهدوی نظیر «کاریزمایی‌بودن ولی فقیه»، «عدالت‌پیشگی ولی فقیه و کارگزاران او»، «ترویج عدالت مهدوی توسط ولی فقیه» و «اجرا و مدیریت صحیح عدالت مهدوی توسط ولی فقیه» مبادرت می‌شود.

«ندای آسمانی»، صدایی است که توسط جبرئیل و هنگام ظهور امام مهدی(عج) سر داده می‌شود و همه مردم آن را خواهند شنید و بدین وسیله ظهور حضرت به جهانیان اعلان می‌شود. در این مورد ندای آسمانی صوتی است که به صورت حقیقی و اعجازگونه و توسط جبرئیل به گوش جهانیان می‌رسد یا این‌که به صورتی نمادین و سمبلیک بوده و مراد صدایی مهیب و امری طبیعی است که به واسطه برخی انفجارها رخ می‌دهد؛ و یا نمادی برای هشدار و عذاب الاهی است؛ دیدگاه‌های مختلفی مطرح است. پژوهش حاضر به صورت توصیفی- تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای به تبیین نمادین ندای آسمانی پرداخته و در صدد پاسخ به این سؤال اصلی است که آیا در ندای آسمانی نمادگرایی قابل تبیین و توجیه است؟ دلایلی مانند کیفیت گسترش ندای آسمانی، محتوای ندا و امکان استعمال نمادین ندای آسمانی در معنای هشدار و عذاب الاهی برای نمادگرایی در ندای آسمانی مطرح شده است؛ ولی هیچ‌یک از قوت کافی برخوردار نیست. بنابراین، دیدگاه نمادین در ندای آسمانی مورد پذیرش نیست.

مهدویت‌پژوهی به‌عنوان یک حوزۀ مطالعاتی، موضوع، مبانی، اهداف و مسائل خاص خود را دارد. مسائل مهدویت‌پژوهی، مقولاتی است که از عوارض ذاتی موضوع (مهدویت) بحث می‌کند؛ مانند انتظار، غیبت، ظهور و غیره. حوزۀ مطالعاتی مهدویت‌پژوهی به جهت بهره‌مندی از وسعت موضوعی و کثرت و تنوع مباحث، به روش‌های مختلف برای اثبات و توجیه مسائل نیاز دارد. مسائل مهدویت‌پژوهی مبتنی بر نوع نگرشی که برای تبیین و تفسیر آنها به کار گرفته می‌شود، با استفاده از روش‌های مختلفی توجیه می‌گردند. مسائل مبتنی بر نگرش هستی‌شناختی با روش عقلی توجیه می‌شوند؛ برای اثبات مسائل مبتنی بر دین‌شناختی از روش نقلی ـ روائی بهره گرفته می‌شود؛ توجیه مسائل مبتنی بر نگرش تاریخی به روش نقلی ـ تاریخی نیاز دارد و مسائل مبتنی بر نگرش وجدانی نیز با بهره‌گیری از روش فطری اثبات می‌شوند. به‌طور کلی حوزۀ مهدویت‌پژوهی به جهت تنوع و تکثر مسائل و چند تباری بودن آنها با روش‌های گوناگونی سامان می‌یابد که چنان‌که گفتیم یکی از آن‌ها، روش فطری است. فطری بودن مهدویت با دو رویکرد انسانی و دینی توجیه می‌شود؛ رویکرد انسانی که از گرایش‌ها و خواسته‌های درونی و قلبی بشر بر می‌خیزد و رویکرد دینی، همان گزارش‌هایی است که از آیات و روایات استنباط می‌شود.

سیره و روش زندگی معصومان(علیهم السلام) و نوع تعامل و معاشرت آنان با افراد و گروه‌های مختلف برای همه مسلمانان به‌خصوص شیعیان مهم و قابل توجه است. بر اساس آموزه‌های اسلامی، سامان‌بخشی زندگی مسلمانان اعم از فردی و اجتماعی، و دینی و دنیایی در گرو تبعیت و پیروی‌کردن از سیره و روش معصومان است. الگوگیری و تأسی به زندگی معصومان(علیهم السلام) به‌خصوص امام زمان(علیه السلام) که دوران غیبت، دوران امامت و ولایت ایشان است، متفرع بر شناخت زندگی و نوع تعامل و معاشرت آنان با اقشار مختلف مردم و مذاهب و فرهنگ‌های گوناگون است. این تحقیق که تحقیقی کیفی است در جمع‌آوری اطلاعات به شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای و داده‌پردازی اطلاعات به روش توصیفی و تحلیلی عمل کرده و به دنبال شناخت زندگی امام زمان(علیه السلام) در دوران ظهور و حکومت جهانی و نوع تعامل و برخورد ایشان با گروه‌ها و افراد مختلف در فرهنگ‌ها و باورهای متنوع نظیر باورمندی به ادیان یهودیت و مسیحیت است تا زمینه الگوگیری شیعیان و منتظران واقعی امام زمان(علیه السلام) ، جهت فرهنگ‌سازی و اجرای آن متناسب با الزامات عصر غیبت در فضای حکومت اسلامی به سرپرستی ولی فقیه فراهم شود. در این راستا اندیشمندان اسلامی بر اساس داده‌های قرآنی، روایی و عقلی نوع تعامل و برخورد امام زمان(علیه السلام) با اهل کتاب در دو مقطع ظهور و حکومت جهانی را در قالب نگرش سه‌گانه مطرح کرده‌اند: «نگرش مدارایی و تعاملی مطلق»، «نگرش قهری و حذفی مطلق» و «نگرش تلفیقی و تفصیلی» که درواقع تلفیقی از نگرش اول و دوم، یعنی مدارا و تعامل در عصر ظهور، و قهر و حذف در عصر حکومت جهانی است که نظریه مختار براساس نگرش سوم شکل گرفته است و نوشتار حاضر با ارائه دلایل عقلی و نقلی به تفسیر و توجیه این مدعا می‌پردازد.