جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با انتقال خلافت از امویان به عباسیان، دیری نپایید علویان که در آرزوهای خود ناکام مانده بودند و فشارهای سیاسی و ظلم و ستم حاکمان جدید آنان را از دستیابی به عدالت نا امید ساخته بود، برای احیای حقوق از دست رفته خویش دست به قیام زدند. اگرچه آنان در همه قیامها اهداف و انگیزه های واحدی را دنبال می کردند؛ اما در شیوه های مدیریت و رهبری قیام با یکدیگر متفاوت بودند. هدف از این پژوهش آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و به صورت توصیفی و تحلیلی به مقایسه تطبیقی مدیریت و رهبری دو جنبش شیعی یعنی شریک بن شیخ المهری و یحیی بن عبدالله حسنی پرداخته و به این سوال اساسی پاسخ دهد که این جنبشها از لحاظ نوع مدیریت و رهبری در قیام چه تفاوتهایی با یکدیگر داشته و کدام یک از مولفه ها در شدت و یا ضعف مدیریتی رهبران قیام اثر گذار بوده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که خصوصیات شخصیتی و راهبردها و رویکردهای منحصر به فرد شریک بن شیخ از عوامل تقویت قیام او بودند، در حالی که ویژگی ها و رویکردهای نسبتا ضعیف و نامناسب یحیی قدرت رهبری او را در قیام تضعیف ساخته بود.

علاقه فراوان پیروان مذاهب اسلامی به اهل بیت (ع) مانع از بروز اختلاف درباره تعیین مصادیق و جایگاه ایشان در بین عالمان مسلمان نشده است. این اختلافات که مبنای عقیدتی و سیاسی دارد در حوزه تاریخ‌نگاری اسلامی نیز مؤثر بوده است. با وجود پرداختن عموم مورخان مسلمان به موضوع اهل بیت، متون متقدم تاریخی از لحاظ تعریف و تحدید مصادیق، سبقت در تدوین آثار، تعداد آثار و نیز از منظر شیوه و اهداف مطرح‌کردن این موضوع با یکدیگر اختلاف دارند. ما معتقدیم مورخان شیعه علاوه بر پیشگام‌بودن در نگارش درباره این موضوع، تعداد آثار بیشتری نیز به وجود آورده‌اند. در حالی که پیروان مذاهب اهل سنت بیشتر به فضایل فردی و اخلاقی اهل بیت توجه کرده‌اند، مورخان شیعه، به‌ویژه امامیه، در متون تاریخی‌شان علاوه بر مطرح‌کردن فضایل فردی و اخلاقی، بیشتر جایگاه اجتماعی و مسئله امامت و رهبری ایشان را برجسته کرده‌اند. استفاده مورخان شیعه از مبانی کلامی در تاریخ‌نگاری اهل بیت و تمرکز اهل سنت بر گزاره‌های تاریخی از دیگر تمایزات در این باره است که نشانگر تأثیرپذیری تدوین این موضوع از اوضاع و احوال عقیدتی و سیاسی مناطق مختلف جغرافیایی در جامعه اسلامی است.

هدف: این پژوهش به بررسی مرجعیت علمی امام سجّاد(ع) در میان اهل سنّت پرداخته است تا علاوه بر اثبات شایستگی علمی امام و حقانیت شیعه در پیروی از ائمه(ع)، نقطة مشترک دیگری را بین دو مذهب بزرگ اسلامی(شیعه و سنی) برای تحکیم وحدت معرفی کند. روش: این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی جایگاه علمی و فقهی امام سجّاد(ع) از دیدگاه اهل سنّت با استفاده از داده‌های تاریخی و حدیثی پرداخته است. یافته‌ها: اگر چه اهل سنّت در سالهای آغازین امامت امام سجّاد(ع) چندان با این جایگاه آشنا نبودند، اما مقام علمی و فقهی ایشان در سالهای بعد، بارها ستوده شد و او را فردی ثقه، فاضل، فقیه و امین دانسته‌اند؛ تا جایی که ایشان به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت، محل رجوع اهل سنّت نیز بودند. نتیجه‌گیری: مرجعیت امام در وادی عمل در مصادیقی چون: اعتبار سندی روایات حضرت، تلمذ علمای اهل سنّت در محضر امام و نقل روایات امام از سوی آنان، شرکت در مجالس علمی، مشاوره و مذاکرة علمی علما با امام و تأثیرپذیری از مواعظ ایشان و... توسط اهل سنّت به اثبات رسیده است.

در این مقاله برآنیم گفتمان ائمه¬(ع) در مسأله تقیّه را با تکیه بر نظریه¬ی کنش گفتاري جان سرل که در حوزه¬ی تحلیل گفتمان قرار دارد، بررسی کنیم. تقیّه از معتقدات کلامی- فقهی شیعه و رویکردی تاریخی برای حفظ موجودیّت اقلیت در برابر اکثریت محسوب می‌شود. یکی از شیوه¬های مبارزاتی ائمه(ع) در عصر اموی و عباسی، روش «تقیّه» است. ائمه(ع) بر حسب مقتضیات زمان و مکان، از تقیّه در مبارزه با دشمن و پیشبرد هدف بهره می¬‌بردند. جان سرل رابطه¬ی میان زبان و جامعه را از منظر فلسفی واکاوی کرده است. نظریه¬ی کنش گفتاری سرل کارکردهای متفاوتی دارد و در فهم پاره گفتارها باید به معنای ثانوی آن¬ها توجه داشت. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ گویی به این سؤال است که چگونه ائمه¬(ع) با روش تقیّه، از گفتارهایی استفاده کرده-اندکه معنای ثانوی آن¬ها مورد نظر بوده است و بیشتر از چه کنش¬های گفتاری بهره برده-اند؟ بررسی داده¬های تحقیق نشان می¬دهد ائمه(ع) بنا بر نظریه¬ی «افعال گفتاری» سرل برای پیشبرد اهداف خویش از عباراتی استفاده کرده¬اند که معنای ثانوی آن¬ها مد نظر بوده و کنش¬های گفتاری اظهاری، عاطفی و ترغیبی بیشترین کاربرد را داشته است، در حالی که از کنش¬های اعلامی و تعهدی بهره نگرفته‌اند.

مناظرات امام رضا(ع) در ادبیات دینی شیعۀ امامیه از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. با وجود آنکه برخی در اعتبار و اصالت آن‌ها تردید روا داشته‌اند اما مورد استفاده و استناد بسیاری از محدثان و پژوهشگران قرار گرفته و می‌گیرد. از این رو شایسته است مناظرات حضرت رضا(ع) در عراق و خراسان از نظر سندی و متنی مورد ارزیابی علمی قرار گیرد تا اعتبار و اصالت آن به روشن گردد. در این پژوهش، سند این مناظرات از نظر رجالی مورد بررسی قرار گرفته است. محمد بن فضل هاشمی، راوی مناظرات عراق و غالب رجال سند مناظرات خراسان مانند حسن بن محمد نوفلی، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز الانصاری الکجی (حدود) و أبومحمد جعفر بن علی بن أحمد القمّی الایلاقی معروف به ابن الرازی، از نظر برخی علمای رجال به دلیل متحد شمرده شدن با راویان موثق، افرادی ثقه و قابل اعتماد هستند. الخرائج و الجرائح راوندی و عیون اخبار الرضا(ع) صدوق نیز، قدیمی‌ترین منابع این مناظرات هستند.

از هنگامى که نیروى نظامى مسلمانان از مرزهاى جزیره العرب خارج شده و در صدد گسترش اسلام به مناطق مجاور برآمدند, در مراحل مختلف عملیاتى و فتوح خویش با پدیده اى جدید در جنگ ها روبرو گردیدند که مقابله با آن نیازمند تکنیک, ابزار و تاکتیک هاى جنگى جدید و ویژه بود. بر اساس شرایط جدید, دیگر جنگ هاى زمینى تنها جنگ هایى نبودند که مسلمانان با آن روبرو باشند. مسلمانان در این راه با تلاش و کوشش بى نظیر به پیشرفت ها و تکامل چشمگیرى دست یافتند. دیرى نپایید که استفاده از کشتى ها و ملوانان و متخصصان جنگ در دریا, ایجاد کارخانجات کشتى سازى در سواحل کشورهاى فتح شده و ساخت سلاح ها و ابزارهاى جنگى مخصوص کشتى ها باعث به وجود آمدن ناوگان هاى عظیم جنگى گشت که مسلمانان به وسیله آن توانستند جزایر مختلف و نیز سواحل شمالى آفریقا, اندلس, سواحل دریاى مدیترانه را فتح کرده و اسلام را تا دورترین نقاط گسترش دهند, در این مقاله برآنیم تا سیر تحول و تطور نیروى دریایى مسلمانان از آغاز تا پایان عصر عباسى را به اجمال مورد بررسى قرار دهیم.

نوشتار پیش­رو، ترجمة رسالة التذکرة الهرویة فی فنون الحربیةاست که علی بن ابوبکر هروی احتمالاً در قرن ششم هجری آن را تحریر کرده است. این کتاب در بیست و چهار فصل تنظیم شده که ده فصل اول آن به آیین ملکداری و چهارده فصل آن به آیین جنگ اختصاص دارد. مؤلف در ده فصل اول تذکارها، اندرزها و راهکارهایی در امور کشورداری به سلطان ارائه می‌دهد. ویژگی‌ها و شرایط وزیران، حاجبان و پرده‌داران، والیان، قاضیان، صاحبان دیوان و رسولان و نمایندگان اعزامی حکومت از مسائلی است که در فصول کوتاهی بدان پرداخته شده است. دومین بحث کتاب به هنر و آیین جنگ و مکاید و ترفندهای جنگی اختصاص دارد و مسائلی چون، ویژگی جاسوسان، ارسال نیروهای اطلاعاتی برای کسب خبر از دشمن، هشیاری، انضباط و آمادگی در برابر تهاجم دشمن، تحریص و تشویق مردم برای جنگ، انواع جنگ‌ها از جمله جنگ قلعه‌ها و محاصره شهرها و ترفندهایی که می‌توان برای فتح شهرها به کار برد و سایر اموری که یک سلطان و یا خلیفه در امور جنگ و آداب آن باید بداند، تشریح و بررسی شده‌اند.

سال هاست که محققان پیرامون محل دفن زینب کبری (س) نظراتی ارائه کرده اند و هر یک کوشیده اند تا به اثبات یا رد یکی از مکان های مورد نظر بپردازند و نهایتا با دلائلی که همه آن ها قابل تحلیل و بررسی و نقد است به نتیجه ای قطعی و روشن دست یابند، اما هنوز این امر در هاله ای از ابهام و تردید است. ذهن نگارنده نیز سال هاست که به این نکته مشغول است و این که با توجه به اختلاف و تشتت آرا و نظرات مطروحه، به راستی مکان واقعی دفن ایشان کجاست و کدام یک از این مکان ها که امروزه هزاران نفر به زیارتش می روند و حتی در کنار آن ها شاهد کرامات و برآورده شدن حاجات خود هستند مکان واقعی قبر ایشان است؟ قرن هاست که پنج مکان به عنوان محل دفن زینب کبری (س) گفته شده است که دو مکان اشتهار بیش تری دارند و دو مکان دیگر هم یکی از معروفیت کمی برخوردار و دیگری نیز قولی شاذ است. دو مکان معروف یکی راویه دمشق در سوریه و دیگری قنطره السباع در مصر است و سه مکان دیگر یکی قبرستان بقیع در مدینه و دیگری قبرستان باب الصغیر در دمشق و مکان سوم که قول شاذی است، سنجار در موصل عراق است. در این تحقیق به این نتیجه رسیده ایم که این 5 قول هیچ یک جز قاهره مصر اعتباری ندارد و به زینب کبری (س) متعلق نیست، بلکه به سایر دختران امام علی (ع) تعلق دارد و این اشتباه از آن روست که آن حضرت چهار دختر به نام های زینب و لقب ام کلثوم داشته است ازجمله زینب کبری و صغری و ام کلثوم کبری و صغری. در این تحقیق به بررسی مکان دفن ایشان در قنطره السباع قاهره که از میان اقوال یادشده قوی ترین و درست ترین است پرداخته ایم. گفتنی است در مقاله ای که در مجله بین المللی علوم انسانی به شماره 19 به چاپ رساندیم اثبات کردیم که مدفن زینب (س) در راویه دمشق متعلق به زینب صغری ملقب به ام کلثوم دختر امام علی (ع) از ام سعید مخزومی است و انتساب آن به زینب کبری اصل و اعتباری ندارد.

روایاتی که افعال خارق عادت امامان (ع) را گزارش می‌کنند بخشی از مواد تاریخی را درباره سیره ائمه‌ (ع) تشکیل می‌دهند. این روایات مانند دیگر احادیث حاکی از قول و فعل امامان (ع) باید از نظر متن و سند مورد نقد و بررسی قرار گیرند. با توجه به اینکه نقل روایات دلائل و نسبت دادن افعال خارق عادت به امامان (ع) مورد توجه و علاقه غالیان بوده و احتمال وجود روایات ضعیف در آن بیشتر است، نقد و پالایش این دسته از روایات ضرورت بیشتری می‌یابد. در این پژوهش اسناد 680 روایت از روایات دلائل و کرامات امامان (ع)، شامل روایات دلائل امام ششم تا امام یازدهم بر اساس قواعد علم درایه الحدیث مورد بررسی قرار گرفته و علاوه بر تعیین صحت سند هر یک از روایات، مهم-ترین آسیب‌های روایات ضعیف شناسایی و دسته‌بندی شده است. نتایج به دست آمده نشان‌گر ضعف سند 87 درصد از مجموع روایات مورد بررسی است. پر تکرارترین آسیب-های اسناد روایات دلائل امامان (ع) مرسل بودن سند و مجهول و ضعیف بودن راویان این روایات از نظر علم رجال است.