جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

راهیابی احادیث پرشمار راویان ضعیف یا متهم به غلو و دروغگویی به نگاشته‌های حدیثی شیعه و حتی معتبرترین آنها، پیامدهایی چون انکار آموزه‌های نهفته در احادیث این گروه و تردید در درستی برخی از آنها را به دنبال داشته است. چاره‌اندیشی در چگونگی رویارویی با این راویان و احادیث آنها، به‌ویژه آن دسته از احادیث که به‌گونه‌ای با باورهای پیوسته با امامت گره خورده‌اند، ازجمله بایسته‌های حدیث­پژوهی به شمار می‌رود. در این مختصر کوشیده­­ایم با بازخوانی بخشی از میراث امامتی سه تن از راویان متهم به غلو: سهل بن زیاد، محمد بن سنان زاهری و محمد بن علی ابوسُمَینة، و تطبیق آنها با دیگر احادیث هم­مضمون و روایت­شده از سوی راویان ثقه، همسویی این دو مجموعه و بالتّبَع، باورپذیر بودن دستۀ نخست را نشان دهیم.

‫محمد بن سنان از اصحاب امامان کاظم، رضا و جواد:بود. از او 975 روایت در کتب اربعه نقل شده¬ است که وی را در زمرۀ روایان پر حدیث شیعه قرار می¬دهد. دربارۀ او نظرات متضادی وجود دارد؛ به گونه¬ای که برخی دانشمندان تضعیفش کرده و به مجرد حضور نامش در سند حدیث، آن را ضعیف و غیر قابل استناد می¬دانند. در مقابل، دانشمندان دیگر با بیان ادله و شواهدی، تضعیف او را نادرست و وی را از اصحاب ویژۀ ائمه:به شمار می¬آورند؛ از این رو بایسته است جایگاه و شخصیت رجالی او را روشن کنیم. با بیان دیدگاه¬های دانشمندان رجال دربارۀ محمد بن سنان و تحلیل دلائل تضعیف و توثیق او و ارائه دلائل و شواهدی تازه، نادرستی اتهام¬ها و توثیق وی را به نظاره می¬نشینیم. آن¬گاه با ارائه دلائلی مشخص می¬کنیم که روایات هر راوی بیانگر دیدگاه¬های اوست، و می-توان از راه روایت¬ها به اندیشه¬ها و اعتقادات هر راوی پی برد؛ بنابراین با مراجعه به روایت-های محمد بن سنان از دیدگاه¬ها و اندیشه¬های او آگاهی می¬یابیم. به این منظور، به روایات اخلاقی و فقهی ابن سنان در کتب اربعه مراجعه کرده، نشان می-دهیم که او انسانی پای¬بند به احکام و دستورات عملی دین و فردی شریعت مدار بوده است. با بررسی روایت¬های اعتقادی محمد بن سنان در منابع و جوامع متقدم حدیثی شیعه که روشن شدن دیدگاهش در موضوعات گوناگون کلامی و اعتقادی را در پی دارد، نادرستی اتهام غلو به وی ـ که اصلی¬ترین دلیل تضعیف اوست ـ آشکار می¬شود. آن¬گاه با جستاری در این آموزه¬های اعتقادی، مشخص می¬کنیم که دیدگاه سایر اصحاب جلیل القدر و ثقه، با نظرات او هم¬سو بوده و در یک راستا قرار می¬گیرد. در پایان نیز با جمع بندی نتایج به دست آمده در این پژوهش، در کنار نشان دادن جایگاه ممتاز محمد بن سنان نزد امامان و اصحاب خاص ایشان، توثیق و جلالت قدر او و دیدگاه¬های درست او را نتیجه می¬گیریم. کلید واژه¬ها: محمد بن سنان، غلو، تضعیف، توثیق، آموزه¬های اعتقادی