جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازنمود سیره حضرت امیر (ع) در منابع تاریخی دارای وجوه ممتاز و ابعاد بی نظیری است که نمایانگر وسعت شخصیت با ثبات و پایدار وی، به‌عنوان الگو و اسوه جوامع مسلمان است. در کنار شخصیت بی بدیل نظامی به‌هنگام غزوه و جهاد با کفار و منافقین شجاع و دلیر, و در صحنه اجتماع و خانواده نرم‌خو، صلح‌جو و مهربان متکی بر عقل و درایت بود. گرچه منابع از منش نظامی امام‌علی (ع) بسیار گفته‌اند، اما آنچه امام را از هم‌عصرانش به‌عنوان یک حاکم و خلیفه‌ی سرآمد، ممتاز می‌کند، برخورداری از کمال عقل در کارویژه‌های سیاسی و دیپلماسی است. چنانکه در سیره سیاسی و فرهنگی حضرت مجموعه‌ای از مذاکرات و همرایزنی های سیاسی و فرهنگی وجود دارد که می‌توان از خلال آنها به شخصیت عقلانی ایشان در اتخاذ راهبردهای حکومتی دست یافت.در طول تاریخ این الگو رفتارها به مثابه راهبردهای اجتماعی سرمشق شیعیان بوده است. بر این اساس خواست مقاله حاضر مطالعه ابعاد همرایزنی های امام‌علی (ع) در خلال خلافت ایشان که علی رغم کوتاهی در زمان، عمقی به وسعت روزگاران داشته‌است. سؤال این مقاله این است که ابعاد مذاکرات امام‌علی به عنوان الکو رفتارهای سیاسی در خلال خلافت ایشان چه بوده‌است؟ گروه‌های هدف همرایزنی های سیاسی از منظر امام‌علی کدامند؟ و نتایج راهبردهای فرهنگی در مناسبات سیاسی ایشان چیست؟ این پژوهش برپایه مطالعات تاریخی، توصیفی و تحلیلی متکی بر منابع تاریخی و با استناد به مکتوبات امام‌علی تدوین و تنظیم شده‌است.

اسلام­هراسی بخشی از هستی گفتمانی در نظام فکری جهان غرب‌ است. بخشی از ذهنیت غلط و خصمانه غربیان از اسلام را باید در نحوه بازنمایی اسلام جست­وجو کرد. ابن­ورّاق یکی از شاخص­ترین نویسندگان معاصر فعال در جهت تصویرسازی مخدوش از اسلام است. آثار او بارها به زبان­های مختلف ترویج شده و بنا­بر ادعای خود، به جهت ترس از دچار شدن به سرنوشتی مشابه سرنوشت سلمان رشدی، به شکلی محتاطانه نام مستعار برگزیده است. پژوهش حاضر، ضمن بررسی اسلام­هراسی در پی­رنگ شخصیت ابن­ورّاق، بازتاب اسلام­هراسی را در انگاره­سازی وی از اسلام، بررسی می­کند. دستاورد پژوهش، نشان می­دهد ابن­ورّاق اسلام را زشت، ناانسانی، خردستیز و مسلمان را ستم­دیده، جنگ­طلب، ناکام و واپس­مانده بازنمایی می­کند. وی کوشیده تا هراس از دین اسلام را در مخاطب غیرمسلمان، القا کند و خواننده مسلمان خود را تشویق نماید تا از اسلام به وادی نفی و انکار دین اسلام پرتاپ شود. او با پیگیری اهداف روشن سیاسی، در پی گسترش ساختارمند اسلام­هراسی است.

مصر در آستانه ورود فاطمیان، دچار آشفتگی اجتماعی گسترده‌ای بود و جوهر صقلی، نماینده خلیفه فاطمی در مصر، تلاش نمود تا با راهبرد یک امان‌نامه، نوید امنیت و آرامش را دهد و در سایه آن، مذهب اسماعیلیه و جایگاه خلیفه فاطمی را نهادینه نماید. این نوشتار، به تبیین شاخص­های امنیت اجتماعی از دیدگاه جوهر صقلی و راهبردهای وی در برپایی اقتدار سیاسی و نظامی، امنیت اجتماعی، نهادینه‌سازی مذهب اسماعیلیه و تحکیم جایگاه خلیفه فاطمی، پرداخته است. دستاورد پژوهش، نشانگر آن است که جوهر با راهبرد شاخص­های امنیت اجتماعی، مانند: آزادی اندیشه و رفتار، اقتدار و توان سیاسی نظامی، توانمندی و فرصت­سازی، عدالت، همزیستی و همبستگی، امید به آینده، آرامش اجتماعی و روانی، امید به وجود منجی نجات­بخش، مبارزه با محتکران، و نیز شاخص­های امنیت نظامی، همچون: اقتدار نظامی در برابر تهدیدها، مبارزه با ناامنی اجتماعی، مبارزه با مخالفان و برهم‌زنندگان نظم و امنیت و نیز برپایی دیوان مظالم، به نهادینه‌سازی مذهب اسماعیلیه در مصر پرداخت.

در سخن از چگونگی شکل‌گیری و استواری فرهنگ و تمدن اسلامی، علل و اسبابی چند حائز اهمیت است. در گونه‌شناسی این علل و اسباب، نقش شیعیان بطور عام و برخی خاندان های شیعی بطور خاص حائز اهمیت بیشتر است. خاندان طباطبا که به امام حسن مجتبی(ع) نسبت می‌رسانند یکی از خاندان‌های ریشه‌دار تشیع است که با قریب به سیزده قرن حیات شرافتمندانه، پرتکاپو و بالنده در گستره وسیعی از تمدن اسلامی حضور داشته است.آنچه مقرر است در این رساله بدان پرداخته شود، بررسی نقش تمدنی طباطباییان زیدی در عصر عباسیان و معرفی خدمات علمی و فرهنگی راهبران سیاسی و دولتمردان فرهنگی ایشان است. در خلال این بررسی به این پرسش اصلی نیز پاسخ داده شده است که جایگاه و نقش خاندان طباطبایی در فرهنگ و تمدن اسلامی چه بوده است؟بررسی‌های تاریخی و بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی متکی بر منابع تاریخی نشان داده است که این خاندان با مشارکت سیاسی و تشکیل دولت و یا حضور فعال در عرصه‌های اجتماعی موفق شدند میراثی علمی-فرهنگی در حوزه فقه و کلام و ادبیات از خود به جای نهند و در کنار این فعالیت‌های فرهنگی، مظاهر تمدنی چون دولت سیاسی معارض با دربار عباسیان، تاسیس نهادها و تاسیسات تمدنی و یا خدمات فرهنگی در عرصه تولید کتاب را هم از خود برجای گذاشتند و فقها و متکلمان و شعرا و نویسندگان بسیاری را در خدمت معارف اسلام و قرآن پروریدند. در این رساله با پاره‌ای از آثار و افکار آنان آشنا خواهیم شد. آراء و آثار این جمع از دانشمندان شیعی نه تنها بسهم خود در نشر فرهنگ اسلام بلکه در ارتقا اندیشه دیگر فرق اسلامی و شیعی موثر بوده است.

حکومت فاطمیان(297_ 567ق.) در مصر و شام با برهه ای از امارت دیرپای شرفای حسنی (358 تا 1343ق. ) در مکه مکرمه و شرفای حسینی(حک: 360_ 1100ق.) در مدینه منوره، هم زمان بود. اشراف حجاز به رغم استقلال معنوی و وجاهت سیاسی، پیوسته ازسیاست های دولت های قدرتمند همجوارمتأثر بودند. در میان این دولت ها، فاطمیان شیعه مذهب که به عنوان دشمن و رقیب خلافت عباسی و در زمرة رقبای دولت های آل بویه و سلجوقیان در ایران شناخته شده اند، با برخورداری از اقتدار نظامی، تلاش خود را برای سیادت برحرمین شریفین و همراه ساختن امرای آن با سیاست های خود به کار بستند. بررسی تاریخی این برهه، سؤالات پرشماری را در بر داشت که این پژوهش در صدد پاسخگویی به دو پرسش اصلی آن است: مناسبات فاطمیان با شرفای حاکم بر حجاز چگونه بود؟ عوامل مؤثر بر ایجاد استمرار روابط فاطمیان چه بود؟ دستآمد این تحقیق نشان داد که روابط فاطمیان با شرفای حجاز دو سویه، بود چنان که فاطمیان از برقراری روابط سیاسی با شرفا ، به دنبال کسب مشروعیت و احراز وجاهت برای دولت خود از طریق سیطره بر حجاز بودند و علاوه براین به کوتاه کردن دست عباسیان و دولت های حامی آنان از حرمین شریفین هم می اندیشیدند. شرفا نیز به دلیل ضعف اقتصادی و ضعف اقتدار سیاسی- نظامی به دنبال تقویت بنیه مالی و حفظ موجودیت سیاسی و تداوم امارت خود از طریق روابط با فاطمیان بودند. علل تداوم روابط میان شرفا و فاطمیان را هم می توان در عملکرد دولت های آل بویه و سلجوقیان دانست. در این پژوهش، روش پاسخ گویی به سؤالات و آزمون فرضیات مطرح، روش توصیفی - تحلیلی و استنباطی مبتنی بر داده های کتابخانه ای است.

تاریخ سیاسی- اجتماعی سده‌های نخستین اسلامی در تبرستان با نام سادات علوی پیوندی دیرینه دارد.انتساب به آل محمد(ص) و امامان شیعه و تاثیرپذیری از سیاست تقابلی دربرابر دستگاه خلافت زمینه های اولیه مقبولیت علویان را بوجود آورد و به فرایندمهاجرت آنان به صفحات شمالی ایران دامن زد. از نتایج حضور اثربخش این سادات دارای وجاهت کاریزماتیک، تسهیل عزیمت جماعت علوی و ماندگاری آنان در تبرستان بود. این پژوهش به‌دنبال یافت پاسخ این پرسش است که: بستر، دلایل و عوامل مقبولیت سادات در تبرستان پیش از تشکیل حکومت و احراز مشروعیت چه بوده است؟مطالعات تاریخی نشان می‌دهد مهمترین عامل، مقبولیت اجتماعی شده‌ی سادات علوی در تبرستان علاوه بر دارا بودن بن مایه های ایدئولوژیک مذهبی و رویکردهای شیعی مقبول راهبران مذهبی-سیاسی آنان می توانست در مدعای ایشان و رفتارهای تعاملی آنان با دو گروه سیاسی – اجتماعیِ اسپهبدان محلی و توده مردم متجلی شود.واکاوی این مظاهر مقبولیت آفرین و مشروعیت زا خواست مقاله حاضر است. پژوهش پیش رو ضمن دسته بندی منابع و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای و توصیفی بر آن است زمینه ها و عوامل مقبولیت اجتماعی-سیاسی سادات علوی در تبرستان را بازشناسی نماید.

سرزمین مغرب اسلامی از آغاز گسترش اسلام تا قرن چهارم هجری، پذیرای دولت­های اسلامی از جمله ادریسیان (372-172ﻫ.ق) بوده است. بنا به اقتضای همجواری سرزمینی، همسودی و همچنین حفظ منافع از جمله در عرصه اقتصادی، گاه میان دولت­های مغرب‌نشین و دولت امویان اندلس (422-138ﻫ.ق) نیز پیوندی سیاسی به وجود آمده است که به دلیل جدا بودن اندلس از مغرب، آنان را در حاشیه مناسبات با مغرب قرار داده است و زمینه دخالت دوجانبه امویان و دولت­های مغرب‌نشین همچون ادریسیان را در امور سرزمین­های همدیگر فراهم کرده است. تقارن میان دولت­های مذکور، به نزدیکی در روابط میان آنها انجامیده است. این روابط و تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر و به­ویژه در رفتار سیاسی ادریسیان با امویان اندلس، شکل‌دهنده سؤالاتی شده است که عبارت‌اند از اینکه: علل مؤثر بر رفتار سیاسی دولت شیعی ادریسیان با دولت امویان اندلس چه بود؟ و چه نتایجی برای این دولت داشته است؟ پاسخ دادن به این پرسش­ها، برای رسیدن به تبیین رفتار سیاسی شکل گرفته است و دولت ادریسیان غالباً برای رسیدن به قدرت، حفظ آن، تثبیت مشروعیت خود و به طور کلی، چگونگی کسب و حفظ قدرت، نوعی از رفتار سیاسی را که غالباً مسالمت‌آمیز بود، در پیش گرفت. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد است تا با روش تاریخی متکی بر توصیف و تحلیلی، رفتار سیاسی دولت­ ادریسیان را با دولت امویان اندلس بر مبنای ساختار قدرت در مکتب کثرت­گرایان، مورد بررسی قرار دهد.

آن چه فرا رو دارید مقاله اى است با عنوان: ((بررسى تاریخ ترجمه در دوره اول خلافت عباسیان)) در این مقاله نگارنده تلاش دارد تا ضمن معرفى هرچه بهتر و دقیق تر نهضت بزرگ علمى جهان اسلام ـ نهضت ترجمه ـ تلاش هاى راستین محققان طراز اول و دانشوران سازنده آن دوره را بیان نماید. در این عرصه به برخى ویژگى هاى فرهنگى عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامى نیز اشاره خواهد شد. در این مقاله به بررسى موارد ذیل خواهیم پرداخت: 1ـ آغاز نخستین حرکت علمى مسلمانان و معرفى اولین بنیان گذاران آن در عصر اموى. 2ـ نهضت ترجمه در عصر طلایى عباسیان. 3ـ نهضت ترجمه در اندلس و دلایل توجه مسلمانان به ترجمه آثار پیشینیان. 4ـ روش هاى مترجمان در ترجمه نصوص و متون کهن. در پایان, نتایج و پىآمدهاى نهضت ترجمه را مورد بررسى قرار مى دهیم.

فتح مصر در سال 358 قمرى به رهبرى المعزلدین اللَّه چهارمین امام خلیفه فاطمى و با همت و تلاش جوهر صقلى سردار وفادار وى به بار نشست. به دنبال انتقال مرکز خلافت فاطمیان از مغرب به مصر و تأسیس نهادهاى علمى و مذهبى جهت ترویج کیش اسماعیلیه این مذهب در مصر رسمیت یافت و مدت 209 سال سایه‏هاى اقتدار سیاسى و مذهبى خلافت فاطمیان بر مصر و مناطق تحت سلطه گسترانیده شد. دیرپایى و استمرار خلافت فاطمیان و تثبیت ارکان قدرت سیاسى و نظامى ایشان که ارتباط تنگاتنگى با رسمیت یافتن مذهب اسماعیلیه داشته است، این سوال اساسى را پیش مى‏آورد که رسمیت یافتن کیش اسماعیلیه چه تأثیرى بر ساختار قدرت خلافت فاطمیان داشته است؟ در این مقاله تلاش شده است که در دو حوزه نظر و عمل ضمن پرداختن به تأثیرات سیاسى و اجتماعى و فرهنگى مذهب اسماعیلیه، نتایج و پیامدهاى رسمى شدن این کیش در مصر بررسى گردد.

حاصل بیست سال دعوت علنی و تبلیغات مستمر پیامبر(ص)؛ فرو پاشی نظام جاهلی بود. این تلاش بی وقفه از یک سو باورهای ریشه­دار و عادت­های انعطاف ناپذیر حیات قبیله­ای را ویران نمود و از سوی دیگر بر ویرانه های آن، هنجارها، الگوها و ارزش­هایی همنوا با ساخت جامعه اسلامی ایجاد کرد. در این مسیر دشوار آموزه­های قرآنی و تعالیم وحیانی و فعالیت­های فرهنگی پیامبر اکرم(ص)، در دگرگونی اجتماعی نظام جاهلی مؤثر افتاد. وی با ابزارهای اخلاقی مبتنی بر اعتماد سازی عمومی، انگاره­های فرهنگ اسلامی را ترویج و تقویت نمود و با تصحیح ارتباطات فردی و تغییر رفتار جمعی، ظرفیت­های اجتماعی را برای تحقق درونی­سازی ارزش­ها توسعه بخشید. در این میان، عامل مؤثر در تسریع این روند و هنجارهای اسلامی، مجموعة احکام قرآنی شامل وظایف،تکالیف و حقوق فردی و اجتماعی بود که با تأکیدها و نظارت پیامبر اکرم(ص)فرایند فرهنگ پذیری و اجتماعی شدن نیز محقق شد. نوشتار حاضر چگونگی دگرگونی فرهنگی و درونی­سازی ارزشی در عصر نبوی(ص) را مورد بررسی قرار می­دهد.