جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تاریخ ایران اسلامی فرهیختگانی ظهور کرده و در زمینه مهدویت آثاری ارزشمند بر جای گذاشتند. یکی از این چهره‌های فروزان، آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی بودند که علاوه بر رسیدن به قله‌های فقاهت، تحقیقاتی گسترده و تخصصی در عرصه مهدویت و اهمیت باور به آن انجام دادند که ثمرات آن در قالب کتاب‌ها، مقالات و سخنرانی‌هایی انعکاس یافته است. این پژوهش با هدف آشنایی با اهمیت و ضرورت باورداشت مهدویت در اندیشه آیت‌الله صافی به دنبال پاسخگویی به این سوال است که این باور در بین افکار و اندیشه‌های مهدوی ایشان چه جایگاهی داشته است؟ در این پژوهش سعی شده با استناد به آثار علمی آیت‌الله صافی گلپایگانی و با رویکردی تحلیلی، در مورد نوع و کیفیت اندیشه‌ورزی ایشان در باب اهمیت و ضرورت مهدویت مباحثی مطرح گردد. نوشتار حاضر دستاوردهای متعددی داشته است که از جمله مهم­ترین آنها می‌توان به شناخت آثار مهم باور به مهدویت در زندگی فردی و اجتماعی بشر اشاره کرد.

در آستانه ظهور صفویان افکار غالیانه گسترش زیادی یافته بودند. به موازات این شرایط، انتشار اخبار آخرالزمانی مبنی بر وقوع یک رستاخیز شیعی، زمینه را برای ادعاهای مهدوی مساعد می‌ساخت. با به قدرت رسیدن صفویان به نظر می‌رسد در بخش موعودگرایی، گفتمان شیعی به یک ثبات قابل قبول رسیده و کمتر مهدی دروغینی پا به عرصه نهاد. اما در این بین، نظریه‌ای مطرح شده که خودِ مؤسس سلسله صفوی را به عنوان مدعی مهدویت معرفی می‌کند. این پژوهش با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای این موضوع را مورد بررسی بیشتری قرار داده و سعی خواهد داشت در مورد اصل وجود یا عدم وجود چنین ادعایی از سوی شاه اسماعیل و چرایی مطرح شدن این نظریه توسط محققان به نتیجه برسد. به نظر می‌رسد صادرکنندگان این نظریه، صفویه‌شناسان غربی باشند که از روی عدم شناخت کافی نسبت به مذهب تشیع، تصوف و ظرافت‌های موجود در اشعار و ادبیات فارسی و ترکی در این زمینه ابراز عقیده کرده‌اند.

در اوایل حکومت صفوی، زمینه مساعدی در زمینه ادعای نیابت امام زمان4 برای پادشاهان صفوی وجود داشته است. برخی از صفویه شناسان غربی، با اطلاع از این شرایط و آرمان‌های پادشاهان صفوی برای تحقق استقرار مذهب تشیع، نظریه‌ای مطرح کرده‌اند که طبق آن، پادشاهان صفوی برای حکومت خود، ادعای نیابت از جانب حضرت خواهند کرد. با بررسی عوامل مختلفی که بر استدلال‌های این پژوهشگران تأثیرگذار بوده‌اند، نادرستی این نظریه به اثبات می‌رسد. در این پژوهش تلاش شده است، تصویری مناسب و صحیح از اعتقادات و ادعاهای پادشاهان صفوی در رابطه با موضوع مهدویت و نوع ارتباط حکومت صفوی و حکومت مهدوی ترسیم گردد.

سیاست‌های مذهبی شاه طهماسب اول صفوی، نقش مهمی در فرآیند گسترش مذهب تشیع اثنی‌عشری در ایران عصر صفوی داشته است. بدون آگاهی از انگیزه‌های درونی شاه طهماسب برای به کار بستن این سیاست‌های مذهبی، نمی‌توان به درک صحیحی از وضعیت فرهنگی و مذهبی ایران در دوران حکومت او رسید. ریشه‌یابی منشأ اتخاذ سیاست‌های مذهبی و چگونگی بروز اعتقادات و علائق شاه طهماسب در اقدامات فرهنگی او، مسئله اصلی این پژوهش است. متغیرهایی نظیر شرایط سیاسی و مذهبی زمان و پیشینه اعتقادی شاه طهماسب در این مورد تأثیرگذار بوده‌اند و به نظر می‌رسد اولویت اصلی شاه طهماسب در بخش سیاست فرهنگی و مذهبی، اعتلای جایگاه خاندان پیامبر (ص) در جامعه بوده است که نشئت‌گرفته از اعتقادات و تمایلات درونی او است.