جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عاشورا از روزگار نخست تا کنون، موضوع پرکششی برای پژوهشگران مختلف بوده است. مقاله پیش‌رو با رویکرد کیفی و تحلیل گفتمانی، زمانه 1340 تا 1390 جامعه ایرانی را کاویده، و گفتمان‌های عاشوراپژوهی این دوره تاریخی را بررسی و تحلیل کرده است. مسئله اصلی این پژوهش، کشف گفتمان‌های مهم در عاشوراپژوهی در مقطع تاریخی یادشده است. روش تحقیق در این مقاله، کیفی است و در آن از روش، تحلیل گفتمان لاکلا و موفه استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، سه گفتمان برتر این دوره‌ پنجاه‌ساله که یا در طول هم، یا هم‌زمان با هم جریان داشته‌اند، عبارت‌اند از: گفتمان انقلابی، اصلاحی و احساسی ـ عاطفی. بررسی ادبیات عاشوراپژوهی، نشانگر تأثیر اوضاع اجتماعی ـ سیاسی و چالش سنت و تجدد بر این رویکردها و گفتمان‌هاست. همچنین برآیند پژوهش، نشان از یک گفتمان فعال، ولی پنهان دارد. یعنی گفتمان اخلاقی که از دید مورخین و پژوهشگران مغفول مانده؛ ولی این پژوهش به آن پرداخته است.

وصایت و جانشینی از مباحث مهم پس از رحلت پیامبرص بود که به دلیل برداشت‌های متفاوت از آن زمینه‌های اختلاف در میان مسلمانان را پدید آورد در حالی که بر اساس گزارش منابع کهن تاریخی شیعه، وصایت علی (ع) و یازده فرزند او بارها مورد تاکید پیامبرص وبرهمگان روشن بوده است. پس از انتخاب مردمی خلیفه، تلاش امام علی ع، جهت یاد آوری برای بازگشت به فرامین پیامبرص، سودی نبخشید و امام علی ع پس از عثمان به خلافت رسید. حضرت در دوران خلافت در مناشدات خویش مجددا به این مساله پرداختند. مساله وصایت پس از امام علی ع در زمان حسنین علیهم السلام همچنان مورد توجه بود وبه مردم یاد آوری می شد. پس از واقعه عاشورا، در زمان امام سجاد ع جریان سیاسی و فکری زیدیه، در فضای تقیه امام شکل گرفت. زیدیه با تاکید بروصایت، برنصوص دال برامامت تاکید کردند و امامت امام علی ع را از باب نص خفی وامامت حسنین علیهم السلام را از باب نص جلی پذیرفتند. در عصر امام باقرو امام صادق علیهم السلام تلاش های زیادی برای بسط مساله وصایت صورت پذیرفت. توجه ویژه امام صادق ع برمساله وصایت، برخی را به اشتباه انداخت و با انتخاب اسماعیل به عنوان وصی امام ع جریان تازه ای در شیعه رقم خورد. پس از صادقین علیهم السلام به دلیل اهمیت این مساله واهتمام ویژه شیعیان نسبت به تعیین مصداق آن، باور مندی به وصایت در شیعه رواج گسترش یافت. پژوهش حاضر با تاکید بر نقش تعیین کننده وصایت در تحولات سیاسی و فکری شیعه، در صدد است اندیشه وصایت را در عصر حضور امامان علیهم السلام واکاوی نموده و سیر تحولات آن را در منابع تاریخی و فرقه نگاری بررسی و به دلالت ها و چگونگی گسترش آن بپردازد.

صلح یکی از موضوعات مهمی است که همه فرق و ادیان نسبت به آن توجه جدی دارند و تلاش می کنند تا تصویر روشنی از آن ارائه نمایند. بهائیت از جمله فرقه هائی است که تلاش زیادی دارد تا خود را پیشتاز ارائه صلح و همزیستی مسالمت آمیز در جهان نشان دهد. پرسش اصلی در این مقاله این است که مفهوم و مراتب و انواع صلح در متون بهائیان چیست؟ هدف از انجام این پژوهش نشان دادن مراتب و ویژگی های صلح با استفاده از منابع مکتوب بهائیان است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در متون بهائیان چهار اصطلاح صلح مطرح شده است که عبارتند از صلح عمومی، صلح اصغر، صلح اکبر و صلح اعظم. این اصطلاحات ویژگی های دقیقی ندارند و برای سه اصطلاح نخست، ویژگی همسانی ذکر شده و صلح اعظم نیز زمانی است که تمام انسان ها تعالیم بهائی را پذیرفته و بهائی شوند. تصویر صلح از سوی بهائیان عمق علمی ندارد و صرفا چند توصیه ساده است و نمی توان برخلاف آنچه آنها معتقدند آن را به عنوان نجات دهنده بشر و معارفی از سوی خداوند دانست.

نگرش به عاشوراعاشورا، به مثابه یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ شیعه در دوران معاصر، گونه‌های مختلفی به خود دیده است. در این میان، دوران مشروطه و پهلوی پربسامدترین گفتمان‌های درون‌امامی را در حوزه مطالعات عاشورایی عرضه کرده‌اند. جستار پیش رو با توجه به بررسی مقاتل و منابع مطالعات عاشورایی این دوران در پی پاسخ به چرایی شکل‌گیری گونه‌های مختلف قرائت‌ها و رویکردها از عاشورا بر اساس روش توصیفی مطالعات آیینی و تحلیل قرائات جامعه‌شناسیِ متون است. بر مبنای فرضیه این تحقیق شیعیان در حفظ پیام‌ها و پیامدهای این واقعه پس از یک دوره واقعه‌نگاری، به‌تدریج با فاصله‌گرفتن از سبک تاریخ‌نگاری و متأثر از جریان‌های فکری، تأثیر شگرفی در نوع نگارش مقتل با قرائت‌ها و رویکردهای خاص در ادوار بعدی داشته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد تطور گفتمان آیینی در میان جامعه شیعه متأثر از تحولات عصری و جریان‌های نوظهور، از عهد مشروطه تا عصر پهلوی و به‌تدریج تا انقلاب اسلامی، پایه‌های شکل‌گیری قرائت‌ها و رویکردهای جدیدی را فراهم آورده است. رویکردهای چندگانه برگرفته از این عناصر نویافته در مدل‌های گوناگونی همچون شهادت‌طلبی، گرایش سیاسی‌انقلابی و ... در این تحقیق بررسی شده‌اند.

بازنمایی واقعه عاشورا در تاریخ معاصر ایران (1305-1357) در شمار موضوعاتی است که با وجود اهمیتی که در شناساندن سیر تحول رویکردهای مطالعاتی عاشورایی دارد، کمتر به آن توجه شده است. مقاله حاضر می‌کوشد با بررسی جریان­های دگراندیش و مبانی آنان به نقش آنان در بازنمایی واقعه عاشورا در این دوره بپردازد. نتایج این بررسی نشان می­دهند که انگیزه خرافه‌ستیزی و پندارستیزی جریان‌های دگراندیش در تاریخ معاصر ایران که ریشه در دوران پیش از پهلوی دارد، زمینه‌ساز شکل جدیدی از مطالعات و تحلیل‌های مبتنی بر عقل­مداری و علم­گرایی شده است که تفسیرهایی سیاسی و اجتماعی از عاشورا را به دنبال داشته است.