جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تجزیه و تحلیل مباحث انسان‌شناسی در چارچوب گفتمان ابوریحان، مهم‌ترین مسئله این مقاله را تشکیل می‌دهد. یکی از دانشمندان انسان شناسی، که بیش از هزار سال پیش توانسته این گفتمان را در زمانه خویش براساس مولفه­های مردم­شناسی توسعه دهد، بدون شک ابوریحان است، واکاوی و کنکاش در منابع ایشان و به‌دنبال آن ساختن یک چارچوب جدید بر مبنای مفاهیم و داده‌های ایشان می‌تواند کمک زیادی به این پژوهش در رسیدن به هدفش بکند. در این پژوهش که با روش کتابخانه­ای و تحلیل محتوا صورت گرفته است، ابوریحان بیرونی را دانشمندی با سبک و روش در علوم دریافته است، وی ضمن طبقه‌بندی علوم، سیستماتیک و نظام‌مند بوده است. ابوریحان به فهم و درک دقیقی از روش در علوم رسیده بود و هر علمی را بر اساس روش خودش انجام می‌داد. براین اساس، هدف‌مندی او باعث شکل‌گیری مبانی فکری و نظری ایشان شد. ابوریحان روح حقیقت‌جویی و ذهن خلاقی داشت به­گونه­ای که هر مطلبی را به سادگی نمی‌پذیرفت و نخست آن را مورد آزمایش داده و تا آن را در بوته امتحان قرار نمی‌داد به راحتی نمی‌پذیرفت. او هر علمی را با روش خودش می­سنجید و نتایج حاصل از آن را بیان می­کرد، او در علم مردم­شناسی از روش مشاهده، مشارکت، عدم ارزش­گذاری پیش داوری استفاده می­کرد و هرچه را می­دید بدون دخالت دادن عقاید خود، آن را بیان می­کرد و اهمیت پژوهش حاضر سبک و روش ابوریحان بیرونی را در بحث انسان­شناسی نمایان می­کند.

توصیف و روایت ویتگنشتاین از دین، ایمان و نحوه ارتباط آن با عمل یکی از رویکردهای مهم در فلسفه دین معاصر است که بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین، دیدگاه ویتگنشتاین در این خصوص درخور بررسی دقیق‌تر، ارزیابی مجدد، زمینه‌سازی و کاربرد آن در اجتماع است. روش جستار حاضر به­صورت توصیفی و تحلیل محتوا است. در این مقاله حقیقت و ماهیت ایمان و تلازم آن با عمل بر اساس آثار متأخر ویتگنشتاین، ازجمله پژوهش‌های فلسفی، فرهنگ و ارزش و درس گفتارهایی درباره باور دینی توصیف و تحلیل‌شده است. از آثار و درس گفتارهای پراکنده دینی ویتگنشتاین استنباط می‌شود که او هم در نظر و هم در عمل دل‌مشغول رابطه ایمان و عمل بوده است، البته به روش خاص خود. نظریه کاربردی معنا که جان‌مایه و پایه اصلی تفکر متأخر او است به همین قصد و غایت بوده است. بدین ترتیب ویتگنشتاین با استفاده از اصطلاحات خاص خود، نظریه «کاربردی معنا» و استعاره «بازی‌های زبانی» و «صورت حیات» توضیح می‌دهد که دین نظام به هم پیوسته‌ای است از ایمان و عمل و نمی‌توان این دو را از هم تفکیک کرد و میانشان رابطه تلازم وجود دارد.

نمادهایی مثل نماد «بَردِکِل» در فرهنگ بختیاری به عنوان یک نماد معنوی، جایگاه ویژه­ای داشته است که در این جستار به تحلیل و بررسی این نماد براساس دیدگاه­های میرچا الیاده پرداخته می­شود. روش پژوهش نیز میدانی- کتابخانه­ای و به شیوۀ تحلیل محتوای کیفی است. براساس بررسی­های شکل‌گرفته «بَردِکِل» نماد سوگند، باروری، بارش، حاجت، نگهبانی و زندگی دوباره است. با بررسی­ منابع گوناگون و تحلیل نمادهای اساطیری، «بَردِکِل» در قوم بختیاری ریشه­های مذهبی و معنوی در ایران باستان و بعد از باستان دارد. تحقیقات نشان می­دهد مردمان این سرزمین که عمدتاً عشایر هستند، با سنگ­چینی روی تپه­های مشرِف به امام­زاده­ها به دنبال القای معانی هستند که در زندگی آنان بسیار کارایی دارد. الیاده معتقد است وقتی نمادهای امر مقدس در قالب امور دنیایی پدیدار می­شوند، میان امر مقدس و دنیایی رابطه دیالکتیک برقرار می­کنند، و تبدیل امر دنیایی به امر مقدس در ضمیر ناخودآگاه آدمی وجود دارد که کاملاً از آن آگاه است. بنابراین، در این جستار بر پایۀ رابطۀ امر مقدس و دنیایی، به دنبال القای معانی و تأثیرگذاری این نماد در زندگی مردم هستیم.

بیان قوانین ظریف و مفاهیم والا در قالب حکایات و تمثیلات، آن هم باگفتار شعری از مهارت‌های بی­مانند مولاناست. او در نگاه عارفانه خود زوایای زندگی (دنیوی و اخروی)، را چنان در قالب شعر به نگارش می‌آورد، که تنها عقل کلی و رحمانی توان فهم آن را دارد. در این مقاله که با روش تحلیل محتوا و توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است مؤلفه­های معنابخشی به زندگی از دیدگاه مولانا مورد کنکاش قرار گرفته است. مولانا به گردآوری مؤلفه‌هایی فلسفی و عرفانی در باب زندگی می‌پردازد و آن‌ها را از جنبه‌های گونا‌گونِ مادی، معنوی، دنیوی، اخروی، حیوانی و انسانی می‌کاود. این مقاله به دست یازی این مؤلفه‌ها پرداخته و آن‌ها را از میان مثنوی معنوی کنکاش کرده و مورد ارزیابی قرار داده است. در این مقاله به مؤلفه‌هایی هم‌چون غم، شادی، خودشناسی، مرگ­آگاهی و ... از نگاه مولانا پرداخته شده، و به چگونگی نقش آن‌ها در زندگی و معنابخشی آن‌ها به زندگی پرداخته می‌شود. شاید بتوان گفت از مهمترین تعالیم مولانا در نسبت با معنای زندگی خودشناسی است، هدف زندگی ما این است که خود را بشناسیم و خود را مورد واکاوی قرار دهیم. مولانا معتقد است برای اینکه انسان دریافت درستی از معنای زندگی داشته باشد، باید خود را بشناسد، آنگاه خواهد دانست هستی و خدای هستی همه در اوست، گنج و گنجینه ای که انسان به دنبالش می گردد، نفس اوست.

امروزه حفظ محيط‌زيست به يکي از دغدغه‌هاي بشريت تبديل شده است، همه نگران تخريب زيست‌محيطي هستند. اين درحالي است که عصر مدرنيته، زندگي و شيوۀ زيست، جوامع انساني را تحت تأثير قرار داده، که حاصل آن تخريب محيط‌زيست است. هدف اين پژوهش، ارزيابي نگرش و مقايسه تطبيقي سه دين هندو، زرتشت و اسلام در تنوع زيستي، آب، جنگل و حيوانات، با روش اسنادي و کتابخانه‌اي است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد نگاه اديان مختلف در مسائل زيست‌محيطي و منابع ‌طبيعي هماهنگ و هم‌راستاست. در اين پژوهش از آموزه‌هاي سه دين هندو، زرتشت و اسلام، که سفارش اکيدي به حفاظت از طبيعت شده، و آب، درخت و برخي از حيوانات تقدس خاصي داشته، استفاده شده‌ است. بنابراين علي‌رغم اینکه در چند دهه اخير تلاش‌هاي زیادی انجام شده و قوانين و کنوانسيون‌هاي مختلفی توسط دولت‌ها وضع شده‌ است؛ اما هیچ‌کدام چندان بازدارنده و کارآمد نبوده‌اند. لذا ضروری است براي حفظ تنوع زيستي، آب، گياهان و حيوانات و اثربخشي قوانين، از آموزه‌هاي ديني در زمينۀ مسائل زيست‌محيطي و توسعۀ برنامه‌هاي آموزشي و ترويجي بهره گرفت.

براساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، اعتقاد به درختان مقدس کمابیش در سراسر جهان و با دلایل متعدد وجود دارد. در فرهنگ عامۀ ایرانیان نيز برای برخی از گیاهان و درختان نیرو و خواص و تقدس خاصی قائل بوده‌اند. در ایران کمتر محلي است که نمونه‌ای از درختان مورد احترام را نداشته باشد. این درختان گوناگون، در باور عامۀ مردم ویژگی‌هایي کم‌وبیش یکسان دارند؛ از جمله اینکه بریدن آنها و حتی شکستن شاخه‌هايشان سبب نابودی یا زیان‌های مهم برای شکننده دربرخواهد داشت. این درختان برآورندۀ حاجات نیازمندان بوده، در دفع برخی امراض و چشم زخم مؤثرند. نتايج نشان مي‌دهند كه به‌طورکلی، اعتقاد به درختان مقدس در اديان خداباور و غیر خداباور متفاوت است. در میان مسلمانان، تقدس درختان خاص، بیشتر با تجلی خدا و جایگاه ارواح پاک اولیا و عرفا يا با مقبره‌هاي آنان یا با اعمال و وقايع زندگي پيامبران و رهبران مذهبي مرتبط است؛ اما در ادیان خداناباور، تقدس درختان به جایگاه ارواح و الهه‌ها، و در عمل به سطح جادوگری و طلسم تقلیل یافته است. جُستار پیش‌رو با استفاده از منابع مکتوب و با شیوة توصیفی تحلیلی صورت گرفته است.

در طول تاریخ بشری، برخی از گره­ها ارزش قدسی فراوانی داشته­اند. از قرن نوزدهم، این مسأله، مورد توجه مورخان ادیان قرار گرفت. این مطالعات، از فریزر تا الیاده، بیشتر بر مبنای اَعمال و اعتقادات جادویی و به­ویژه با رویکرد نمادگرایی انجام و در سال­های اخیر، در آن­ها بر ارزش نمادین گره­ها و کارکردهای­شان در متن زندگی روزمره تمرکز شده ­است. هدف در این پژوهش، بررسی گره­های مقدّس، از منظر گستردگی جغرافیایی و فرهنگی، از عقاید اسطوره­ای تا دینی و معنی نمادین آن­هاست تا به وجه مشترک و قالب کلی آن­ها در زمینه­های متفاوت دست یافته شود. به نظر می­رسد گره­های مقدّس که حاصل فعالیت انسان­ها برای تأثیرگذاری بر عوامل ماورای­طبیعی هستند، در چارچوب کلی پیوندها و پیمان­های مقدّس درک­شدنی­اند. گره، هم‌چون میثاق در ادیان ابراهیمی، نشانی از یک پیوند به همراه پیمانی رسمی، حیاتی و خطیر که تأثیری تعیین­کننده بر حیات انسان داشته ­است. این تحقیق، از نوع تحقیقات کیفی و با استفاده از منابع مکتوب نگاشته شده ­است.

مدارا به معنای لطف، تساهل، نرمی و در لغت، به معنای دوری از درگیری با فرد به خاطر شر اوست. خداوند متعال، در قرآن کریم، از مدارا، به عنوان برکت و رافت خود یاد کرده است. مدارا جایگاه بسیار مهمی در حیات خانواده و اجتماع آدمی دارد. اگر انسان با دیگران مدرا نکند و در سختی ها و ناگواری ها، با دیگر افراد با عصبانیت و خشم رفتار کند، هم به اعتماد اجتماعی و هم به صحت تربیتی و اخلاقی خود ضربه خواهد زد. مدارا نقش بسیار سازنده ای در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان دارد. زندگی پر از ناگواری هایی است که انسان با آن رو برو می شود. اگر انسان بنا را بر مدارا کردن با مردم نگذارد و در مشکلات و ناهمواری ها، با دیگران به تندی و خشونت رفتار کند، هم به اعتبار اجتماعی و هم به سلامت دینی و اخلاقی خود لطمه خواهد زد. هدف در این پژوهش، بررسی حیطه های مختلف مدارا در سیره امامان (ع) است که برای جمع آوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای استفاده شده و داده ها با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حاصل از این بحث عبارتند از: در فضلیت مدارا، بسیاری از فضایل مانند خضوع و خشوع، نوع دوستی، صبر و خویشتن داری، کظم غیظ، نداشتن کینه توزی، دوری از خشم، دوری از جنگ، دوری از ناسزا گویی و سهل گیری وجود دارد. این فضایل اخلاقی و تربیتی نمونه ای از صفاتی است که انسان را در دنیا و آخرت به رتبه های والا و درجات ارزشمند می رساند.

ورزش در روحیه و خُلق انسان تأثیر مثبت و سازنده­ای دارد و می­تواند روح پهلوانی را در ورزشکار تزریق و آن را شکوفا کند. مهم­ترین جنبۀ این تأثیرها، رشد شخصیت و تقویت روحیات و فضایل اخلاقی فرد در خانواده است. علاوه بر رشد شخصیت و فضایل اخلاقی، ورزش به طور مؤثّری در تحوّل «جنبۀ اجتماعی شخصیت» یا «صلاحیت و شایستگی اجتماعی» فرد و خانواده اثر داشته است. یافته­ها نشان می­دهد که غلبه کردن بر کشمکش­ها و مشکلات در ورزش، امکان دارد احساس شخصی فرد را در مورد شایستگی و کنترل خویش قرار دهد، انگیزۀ درونی او را برای بروز رفتار شایسته بیشتر کند و شخصیت او را به شکلی بسیار مثبت، تحت تأثیر قرار ­دهد. در این مقاله داده ها به روش کتابخانه ای گردآوری شده سپس با روش تحلیل محتوا، رابطه فضیلت اخلاقی و ورزش و تأثیر آن بر سبک زندگی خانواده اسلامی با تأکید بر آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته است. این نتیجه به دست آمد که اخلاق فضلیت علاوه بر این­که باعث بوجود آمدن روحیه پهلوانی، تواضع، نظم و انضباط، علم و معرفت و کنترل خشم می­شود، هم­چنین شخصیت و صلاحیت اجتماعی فرد و خانواده را ارتقا می­دهد.

«مدارا» به معناي لطف، تساهل، نرمي و دوري از درگيري با فرد به خاطر شّر اوست. در قرآن کريم، مدارا به‌عنوان برکت و رأفت ياد شده است. در خانواده و اجتماع، اگر انسان با ديگران مدرا نکند و در سختي‌ها و ناگواري‌ها با عصبانيت و خشم رفتار کند، به اعتماد اجتماعى، صحت تربيتي و اخلاقى خود ضربه خواهد زد. هدف اين پژوهش، بررسي قلمروهاي مختلف مدارا در سيرۀ امام علي عليه السلام است که براي جمع‌آوري اطلاعات، از روش کتابخانه‌اي استفاده شده و داده‌ها با استفاده از روش توصيفي و تحليل محتوا مورد بررسي قرار گرفته است. يافته‌هاي پژوهشي حاکي از اين است که در فضليت مدارا، بسياري از فضايل مانند خضوع و خشوع، نوع‌دوستي، صبر و خويشتن‌داري، کظم غيظ، نداشتن کينه‌توزي، دوري از خشم، دوري از جنگ، دوري از ناسزا‌گويي و سهل‌گيري وجود دارد. امام علي‌ عليه السلام، متناسب با شريعت اسلام نگاهش بر آسان‌گيري بوده است، اما در بعضي مسائل مانند اموال عمومي، اجراي حدود الهي و برخورد با منکران دين به شدت برخورد کرده و هرگز اجازه نمي‌دادند کساني به اموال عمومي و حدود الهي و دين خدشه وارد کنند. سيرة عملي آن حضرت نيز، اجراي دقيق حدود الهي و تقسيم مساوي بيت‌المال بوده است.