جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسش از چیستی و چگونگی عمل اختیاری یکی از مباحث مهم فلسفۀ کنش است. در میان تمامی اندیشمندان اسلامی علامه طباطبایی با طرح نظرات مبسوط و ویژه‎ای درباره فرایند کنشگری انسان، به‌طور متمایزی از سایر صاحبان خرد و حکمت برجسته شده است. این نوشتار دیدگاه ایشان را در مورد این مسئله از سه زاویه بررسی می‌کند: چیستی فعل اختیاری و نسبت آن با فعل ارادی، تقسیم و دسته‌بندی افعال و مبادی صدور فعل. نوشتار حاضر به روش کتابخانه‎ای و تحلیل بنیادین مضامین انجام شده است و روشن می‎سازد علامه طباطبایی فعل اختیاری را با علم و ارادۀ مؤثر تعریف می‌کند و با همین ملاک فواعل بالعنایه، بالجبر و بالقصد را دسته‎های مختلف فعل اختیاری می‎داند که همگی در تصدیق به وجوب و شوق و اراده مشترکند. نقطه‌نظر متمایزکننده علامه در بحث از مبادی شکل‎گیری عمل است که نخست آنکه وی علمی را که مبدأ فعل است، علم مذعنه می‎داند و مبتنی بر تشخیص کمال است، دوم آنکه او شوق و اراده را لازمه‎ ضروری علم مذعنه می‎داند نه آنکه مرحله‎ای مستقل و منحاز باشند و سوم اینکه او علم را مبدأ حقیقی افعال ندانسته بلکه آن را تابعی از نفس و توجه نفسانی انسان خوانده است و علم را تنها شرط متمم و لازم برای صدور فعل می‎داند.