جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش پیرامون محکم و متشابه نزد مفسران از علوم پایه در قرآن کریم و علوم قرآنی است و یکی از وجوه علوم جدید در پژوهش‌های قرآنی محسوب می‌شود و تعدد مفسران و نظرات گوناگونشان نیز به همین خاطر است. محکم و متشابه دو کلمه ای که در تقابل یکدیگر قرار دارند که ضرورتا هر یک با وجود دیگری معنا پیدا می‌کند و هنگامی که خداوند متعال قرآن کریم را بر رسول گرامیش محمد (ص) نازل کرد، آن را در دو دسته قرار داد؛ دسته اول محکم و دیگری متشابه است. اما اولی (محکم): مقصود از آن روشن، آشکار و شناخته شده است و خلط شدن و اشتباه در آن نیست و هدفش آشکار است.و اما متشابه: چیزی که مراد و هدفش شناخته شده نبوده، واضح و روشن نیست و علاوه بر توضیح، نیاز به بیان و توضیح دارد; و این بخاطر درست فهمیدن آن است چون در آن اشتباه رخ می‌دهد. محکم و متشابه دو تحقیق مهم و اصلی علوم قرآنی است و تحقیق در محکم و متشابه از جمله تحقیقاتی است که در آن جهات مجادله و بحث و گفتگو بسیار است. با این حال، از طریق عقل، منطق، درک و اندیشه با آن برخورد می شود و متوجه دو پهلو بودن و تفصیلهایی در آن می‌شویم که نیاز به تمرکز درست در آن است؛ چون با وجود نظرها و برداشت‌های گوناگون، باید تحقیق به شکل کامل در جنبه‌های مختلف کامل گردد. پژوهش ما شامل آرا و نظرات مهم ترین علما و مفسران در موضوع محکم و متشابه است؛ چون موضوع محکم و متشابه از بحثهایی جدلی است که تسلط کامل بر بیان اختلاف آراء مفسران در تعیین معنایی که آنها بیان می‌کنند، ضروری است. شاید برجسته ترین این مفسران سید محمد حسین طباطبایی و شیخ محمد رشید رضا از علمای تفسیر قرآن کریم باشند. و ما در پژوهش خود سعی بر آن داشتیم تا مشکلات تفسیری موضوع محکم و متشابه را که یکی از موضوعات بحث برانگیز است، روشن کنیم و بیان نظرات مختلف مفسران را در تعیین موضوع و حمل آن بر معنای محکم و متشابه را روشن و برجسته نماییم . این بدان معنا نیست که ما به قصد برجسته کردن اختلافات بر اساس جدایی و بیان اختلاف و تناقضات را داریم بلکه هدف ما رشد و نگرش علمی و منطقی به هر یک از محکم و متشابه است؛ لذا دو مکتب تفسیری (مکتب امامیه) و مکتب (سنت و جماعت) که هم علامه طباطبایی و هم شیخ محمدرضا رشید را که به آن دو مکتب تعلق دارند، در خصوص محکم و متشابه، انتخاب کردیم. در تحقیق ما، علاوه بر رویکرد توصیفی، بر رویکرد تحلیلی و با مقایسه آرای عالم سید محمد حسین الطباطبایی و نظر شیخ محمد رشید رضا در این زمینه بستنده کردیم و به مقایسه بین آراء محقق سید محمد حسین الطباطبایی و شیخ محمد رشید رضا در دو مدرسه پرداختیم و نتایج خوبی در تحقیق ما نمایان شده است. قرآن کریم در مجموع دقیق بود و این به این معناست که کامل بود، به فصاحت و بلاغتش متمایز بود، علاوه بر آن توانایی تشخیص حق و باطل و حلال یا حتی حرام را داشت. تشخیص حق و باطل و تشخیص خوب از منکر و همه آن را حکم کلی می گوییم که قرآن کریم در مجموع متشابه است و این به معنای شباهت برخی از آن است. دیگر چه در فصاحت و کیفیت و چه در کمال و اعجاز و روشنی و این که همه اینها به شباهت کلی معلوم است آنجا که نظامهای بزرگ و اسلوب مفصل و حقایق آشکار است. قرآن در بعضی جاها گواهی می دهد که در بعضی از آنها اختیاری است نه در همه آن.