جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهج‌البلاغه شامل قالب‌های متفاوت گفتگو با خداوند است. توجه امام علی(علیهالسلام) به این مسئله، در بافت‌های گوناگون سخن، سبب شد تا عبارت تحمیدی امام در مواجهه با قاسطین به‌عنوان جامعة آماری برگزیده شود. عبارات تحمیدی نهجالبلاغه کنش‌هایگفتاری است که با روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای به بررسی آن پرداخته شد. در پژوهش مشخص شد که این کارگفتها نه تنها دربردارندة تعبیر یا خوانش عاطفی است، که با گذر از ساختار صوری عبارات، هریک از کارگفتها دارای تعابیر و خوانشهای متعدد است که گوینده از ساختارهای نهفته و پیچیدة عبارات برای تبیین معانی و اقناع مخاطب بهره برده است. چارچوب نظری این مقاله نظریة کنش‌گفتاری جان سرل انتخاب شد. با کاربست این نظریه مشاهده شد کنشهـای عاطفی، ترغیبـی، اظهـاری پربسامدترین کنشها در عبارات تحمیدی نهج‌البلاغه است.

در بخشی از خطبه 197 نهج‌البلاغه، علی علیه السلام به توصیف لحظات آخر عمر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرداخته‌اند: «لقد قُبضَ رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلمو اِنّ رأسه لَعلی صدری و لقد سالَت نفسه فی کفّی، فَاَمْرَرْتُها علی وجهی» وجود ابهامات متنی و سندی در عبارات مذکور، موجبات نیاز به اعتبارسنجی و بررسی روشمندِ آن را فراهم ساخته است. روش کار ما در این مقاله، تاریخ‌گذاری یا کرونولوژی با رویکرد اِسناد - متن است. بر اساس این روش با پردازش متون مشابه و دسته بندی آنها در جداول مجزّا، رسم شبکه عنکبوتی، تعیین حلقه مشترک، خاستگاه و سیر تطّور روایت را کشف و پی‌جویی نموده‌ایم. برای پی بردن به صحت و سقم روایت، توجه به اولین منبعی که حاوی مضمون سیلان نفس نبی صلی الله علیه و آله و سلم بوده و اینکه چگونه و چطور به منابع دیگر راه یافته است از اهمّ مباحث این مقاله است. در مرحله بعد تفقّه در متن، احوال راویان و ارتباط آن ها با یکدیگر و انگیزه ها و علل تحریف، مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با دلایل کافی، ضمن اشاره به مسبّب این امر و منشأ اختلاف (صدقه بن سعید) ، رای به شدت استبعاد این جمله به معنای خاص داده‌ایم.

این پژوهش، بر اساس روش تاریخ‌گذاری، چگونگی پیدایش و سیر تطوّر اصطلاح «اقالیم سبعه» در میان روایات و دیگر منابع کهن را با دو رویکرد منبع و متن، مورد بررسی قرار داده و در باب خاستگاه تاریخی آن، نظر متفاوتی نسبت به دیدگاه دکتر پاکتچی دارد. با توجه به منفرد بودن حدیث، رویکرد اِسنادی کمک شایانی در حل مساله به ما نکرده و با تاکید بیشتر بر رویکرد متن محور، به بررسی منابعی که به موضوع هفت‌اقلیم به دو نحو عمومی و تخصصیِ علم جغرافیا پرداخته بودند، پرداخته شد. اساساً دو منشأ و سرچشمه‌ی اصلی برای تقسیم زمین به هفت بخش وجود دارد: اول هفت کشور پارسی که ترجمه‌ی آن به عربی با اصطلاح سبعه الاقالیم رواج یافت و دوم هفت کلیمای یونانی که اواخر قرن دوم و اوایل قرن سه هجری به عربی ترجمه شد و به متون اسلامی راه یافت. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد، اصطلاح اقالیم سبعه سال‌ها پیش از ترجمه‌ی آثار بطلمیوس و دیگر حکمای یونانی، به‌واسطه ارتباطات فرهنگی-سیاسی- تجاری ایران و اسلام، از طریق کوفه-مرکز حکومت امام علی (ع)- و در لابلای نگاشته‌هایی همچون زیج‌های پارسی، و خصوصاً آشنایی افرادی مثل ابن مقفع به زبان عربی، از مشرق‌زمین وارد فرهنگ عامه مسلمانان شده است و برای مخاطب کلام امیرالمومنین (ع) به نوعی تلقی و گفتمان پارسی را به ذهن متبادر می‌کند.

این مقاله در مورد ضرورت روزآمدسازی روش­های فهم متون راهبر (متون دینی) است که باید به مقتضای پیشرفت علوم، برداشت ما از متون مقدس هم متناسب و همگام با آن مطرح شود. در این مسیر، می­توان با کمک ابزارهای مختلف و با ارائۀ مبانی فهم و سیر منطقی فهم سخن، به مقصود اصلی گوینده نزدیک شد و از شاخه­های علوم مرتبط با آن مانند زبان و ادبیات، سبک­شناسی، هرمنوتیک، اصول فقه نیز به شکلی منسجم یاری بگیریم تا برای یافتن سرشت متنی احادیث که یکی از محورهای اصلی فرهنگ ماست، کوششی دوباره نماییم. پژوهش حاضر سعی دارد با مرور روش­های سنتی حدیث­پژوهی و استمداد از علوم یاری­گر آن که برخی قدیمی و برخی امروزی است، به نظامی در بررسی حدیث دست یابد که ما را در فهم روزآمد حدیث و برداشت از آن به روش بینارشته­ای یاری رساند.

یکی از ارزش‌ها و مفاهیم اجتماعی که در طول تاریخ بسیاری از صاحب نظران و منتقدان به آن توجّه نشان داده‌اند، مفهوم عدل‌پروری و عدل‌گستری است. با مشاهده پژوهش‌های پیشین به نظر می‌رسد با گسترش عدالت در جوامع گونا‌گون بسیاری از مشکلات فردی و جمعی کاسته شده و انسان به آرمان‌شهر خود نزدیک‌تر می‌شود. در بسیاری از متون به این مساله، چه از دیدگاه فردی و چه از جهان بینی جمعی، توجه نشان داده شده و زوایا و ابعاد مختلف آن از جمله عدالت الهی، عدالت اقتصادی، اجتماعی، قضایی و ... مورد اشاره و بررسی قرار گرفته است. از جمله این آثار می توان به نهج‌البلاغه و شاهنامه فردوسی اشاره کرد. با توجه به پژوهش‌های پژوهشگران این مقاله تحلیلی و توصیفی در نهج البلاغه و شاهنامه فردوسی به اصل قدرت اشاره بیشتری شده که امکان سودخواهی و بی‌عدالتی حاکم را فراهم می­‌سازد که یکی از اصول مهم توجه به عدالت است. تعاریفی که در هر دو اثر بیان گردیده، مبین این مساله می‌تواند باشد که بینش حاکم بر نهج البلاغه و شاهنامه درمورد جامعه شناسی عدالت و چهارچوب مفهومی آن یکسان است. در این پژوهش سعی بر این گردیده با توجه به شواهد و مصادیق یافت شده مقوله عدالت و ابعاد آن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

تقطیع نهج‌البلاغه همواره زمینه‌ای را فراهم کرد تا برخی بدون توجه به سایر اجزاء، نظریه‌هایی تقریر کرده و به نهج‌البلاغه نسبت دهند. حکمت 467 نهج‌البلاغه که برخی آن را در مدح خلیفه دوم ذکر کرده‌اند، در حوزه فضای صدور، سند و دلالت دارای چالش‌های متعددی است، هم‌چنان‌که کلامی دیگر منسوب به علی (ع) در منابع اهل‌سنت و با معنای مشابه کلامی، نیازمند بررسی صحت و سقم این دیدگاه است؛ مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه‌ها درباره هر دو کلام و بررسی آراء متعدد، این دو بیان را در راستای هم مورد ارزیابی قرار داده است و نتایج به‌دست‌آمده بیانگر این مطلب هستند که منبع نقل سیدرضی در این دوره موجود نیست و کلام ذکر شده در مصادر اهل‌سنت، دارای اشکالات متعدد ضعف سندی و محتوایی است و نمی‌تواند مستندی برای نهج‌البلاغه باشد و آنچه برخی در باب استناد کلام مذکور به نامه حضرت در جریان شهادت محمدبن ابی‌بکر پنداشته‌اند، قابلیت استناد ندارد. از سوی دیگر کلام منسوب به عایشه با مضمون دو کلام و با توجه به دیدگاه عده‌ای از پژوهشگران شیعی، انتساب این سخن به علی (ع) را به‌شدت دچار تردید می‌کند.

امام علی علیه‌السلام، تحت تربیت و آموزش نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم، از راسخان در علم و آگاه به علم تأویل گردید و نهج‌البلاغه، نازله روح مطهری است که وجودش با قرآن یکی بوده و از همین وجه این کتاب را «اخ القرآن» نامیده‌اند. در متن نهج‌البلاغه، گزاره‌های متعددی دلالت بر تأویلات امام علی علیه‌السلام، در حوزه‌های مختلف دارد. با توجه به اینکه تأویل عبارت از بیان حقیقت و نزدیک شدن به مراد گوینده و ارجاع بیانی کلام او به حقیقتی که به واقعیت عینی رسیده است، می‌باشد، امام علی علیه‌‌السلام، در نهج‌البلاغه با‌ رویکردهای متعددی به تأویل امور پرداخته است. از جمله این رویکردها می‌توان به تأویل برخی از آیات قرآن کریم، تأویل حقیقت صفات الهی از طریق وصف و مقایسه با صفات انسانی و بیان مصداق خارجی و تجسم عینی وعد و وعیدهای قرآن در مورد روز قیامت اشاره نمود. در این مقاله با روش ‌توصیفی، عوامل مذکور در کلام امام علیه‌السلام با تأکید بر شرح ابن ابی الحدید مورد بررسی قرار گرفته است.