جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جاهلیت از مفاهیم اصیل و منصوص قرآنی و روایی می‌باشد، که در باب گستره معنایی و تطبیق آن بر مصادیق، تفاسیر مختلفی ارائه شده است. این مفهوم یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار در آثار افرادی مانند محمد بن عبدالوهاب و سید ‌قطب می‌باشد. بررسی تطبیقی دیدگاه محمد بن عبدالوهاب و سید ‌قطب درباره مفهوم جاهلیت و آثارش این نتیجه را به دست می دهد که اشتراکات ظاهری و اختلافات معنوی مهمی میان این دو دیدگاه وجود دارد. محمد بن عبدالوهاب و سید قطب، مفهوم جاهلیت را اعم و اسع از اعمال کفری و غیرکفری می‌دانند و جاهلیت در سه حوزه عقیده، قول و عمل تبلور می‌یابد؛ اما به­لحاظ تفسیر و تطبیق آن بر مصادیق خارجی، اختلافات اساسی با یکدیگر دارند؛ محمد بن عبدالوهاب با برداشتی که از مفهوم عبادت دارد، جاهلیت را بر اعمال صحیحی مانند توسل، استغاثة، استشفاع و تبرک به قبور بار کرده و با شرکی و بدعی قلمداد کردن آنها، مسلمانان را متهم به جاهلیت، شرک و ابتداع کرده است. او حتی شرک مسلمانان اهل استغاثه و استشفاع به ارواح اولیاء الهی را از شرک مشرکین عصر رسالت شدیدتر خوانده است؛ در مقابل، سید قطب نه­تنها متذکر بروز جاهلیت در این موارد نشده، بلکه بروز و ظهور آن را در مواردی مانند حکم "بغیر ما انزل­الله،" پذیرش حاکمیت طواغیت و حکومت­های سکولار و غیره می‌داند که سایر مسلمین نیز، معتقد به بروز و ظهور جاهلیت در آن حوزه‌ها می‌باشند. خلاصه اینکه در منظومه فکری محمد بن عبدالوهاب، اموری ذیل جاهلیت قرار گرفته‌اند که جزء مسائل مسلّم شریعت اسلام هستند؛ اما سید قطب، نه­تنها یک مسئله جزئی اسلامی را، ذیل جاهلیت وارد نکرده است، بلکه اموری را که او جاهلی خوانده است، از نگاه هر اندیشمند مسلمانی، امور جاهلی هستند

مورخان وهابی، تاریخ نجد را به دو برهه قبل و بعد از قدرت یافتن محمد بن عبدالوهاب تقسیم کرده­اند. آنان همواره از نجدِ پیش از وهابیت، تصویری آکنده از شرک و کفر ترسیم می­کنند و نجدِ پس از وهابیت را تابناک و توحیدی جلوه می­دهند. این پژوهش، تبیین ماهیت روایت وهابیان از نجد است؛ این روایت به ظاهر تاریخی است، اما در حقیقت، مقوله­ای برآمده از خوانش و باورهای منحصربه­فرد آنان در باب توحید و شرک است؛ از این­رو برای وارسی آن باید، روش اعتقادی را برگزید. اثبات اعتقادی بودن این موضوع با گردآوری داده­های کتابخانه­ای به­روش توصیفیـ تحلیلی، در دو محور امکان­پذیر است؛ دقت در قرائن زمانی و مکانی، تامل در علل و معیارهای حاکم بر روایت وهابیان از نجد، نشانگر اعتقادی بودن این مسئله است.

تفسیر وهابیان از خصائص خداوند، محوری‌ترین بخش از انگاره وهابیان در مباحث توحید و شرک ربوبی است. پیروان محمد بن عبدالوهاب، تفسیر خود از این مفهوم را در قالب تقسیم امور به "ما لا یقدر علیه الا الله" و "ما یقدر علیه غیرالله" عرضه کرده‌اند. اندکی تامل درباره تفسیر وهابیان از مفهوم خصائص خداوند، این نتیجه را به‌دست می‌دهد که این ایده، نه‌تنها منطبق با قرآن و سنت نیست، بلکه پیامدهای مصیبت‌بار و غیرقابل تجویزی مانند، نادیده گرفتن قدرت مطلقه خداوند بر امور ممکن، رواداری شریک برای خداوند در دامنه امور عادیه، متهم شدن وهابیت به التقاط و میل مادی‌گری و انکار کرامات خواهد داشت.

فاقد چکیده

روایت مالک الدار از جمله روایاتی است که به وقوع توسل به پیامبر در زمان خلیفه دوم و جواز این عمل نزد صحابه و تابعین دلالت دارد. از سوی دیگر وهابیان معتقدند توسل به پیامبر پس از وفات ایشان امری نامشروع و بدعت است. این عقیده آنان را به شبهه افکنی در سند و متن این روایت وا داشته است. نقل و نقد شبهات وهابیان در این باره، موضوع پژوهش این مقاله است.

عثمان بن حنیف از جمله اصحاب پیامبر اکرم (ص) است که دو روایت با موضوع توسل را نقل نموده است. این دو روایت از جهت رجالی خالی از اشکال است. از جهت درایی و دلالی نیز بر جواز و وقوع سه نوع توسل دلالت می کند: توسل به دعای پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات حضرتش، توسل به ذات پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات آن حضرت و توسل به جاه و مقام پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات ایشان. وهابیان در میان موارد مذکور تنها توسل به دعای آن حضرت در زمان حیات ایشان را جایز دانسته، سایر موارد را نامشروع و بدعت می دانند. بر این اساس آنها تلاش کرده اند با طرح شبهات رجالی و دلالی درباره این دو روایت، آنها مخدوش نموده و راه استفاده را بر مخالفان عقیده خود ببندند. مقاله حاضر در صدد است با نقد و بررسی این شبهات، صحت سند و دلالت این هر دو روایت را اثبات نماید.