جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژهٔ ابتلا یکی از واژگان کلیدی قرآن است. بسامد سی‌وهشت موردیِ مشتقات این ماده نشان از اهمیت آن در دستگاه زبانی قرآن دارد. مطالعهٔ میدان معنایی واژگان قرآن، شیوه‌ای نوین به‌منظور کشف لایه‌های معنایی و دستیابی به مراد خداوند از راه تحلیل نظام‌مند روابط درون‌متنی است؛ تحلیل روابط هم‌نشینی یکی از راه‌های مطالعهٔ میدان معنایی واژگان است. در میان مجموعه کلماتی که با ابتلا هم‌نشین شده است، آن دسته از واژگانی که بیانگر واکنش‌های امتحان‌شونده و امتحان‌گیرنده در طول فرایند ابتلاست از اهمیت مضاعفی برخوردارند؛ چه آنکه شناخت این عکس‌العمل‌ها می‌تواند تغییرات مثبتی در جهت‌گیری انسان در برابر ابتلا ایجاد کند. تحلیل گزاره‌های قرآنی مشتمل بر هم‌نشین‌های واکنشی نشان می‌دهد عکس‌العمل انسان در هنگام مواجهه با امتحان‌های الهی به دو دستهٔ مطلوب و نامطلوب تقسیم‌شدنی است. به هر دسته از واکنش‌های انسان پاسخی از سوی خداوند تعلق می‌گیرد؛ واکنش خداوند در برابر عکس‌العملِ مطلوب انسان‌ها به شکل پاداش و عفو تجلی می‌یابد و واکنش نامطلوب با عذاب پاسخ داده می‌شود.

پژوهش حاضر با هدف ارتقای کیفی پدیده تفسیر و فهم گزاره‌های قرآنی، سعی در تلفیق دو روش «تفسیر قرآن به قرآن» و «نظریه میدان معنایی»، در فهم و تفسیر قرآن دارد. ایده اصلی نوشتار آن است تا هم‌سویی‌های مبنایی آنها را روشن کند و از لابه‌لای مبانی مورد اختلاف، بزنگاه‌های مشترک و متقارب را کشف نماید. یافته‌ها حاکی از آن است که دو روش در برخی مبانی مانند متن‌گرایی، نظام‌وارگی متن و جهان‌بینی زبانی اشتراک دارند؛ اگرچه در پاره‌ای از مبانی تفاوت‌هایی میانشان به چشم می‌خورد که البته در خلال مبانی متفرق نیز می‌توان نقاط هم‌سو و مشترکی را رصد نمود. در نتیجه با تعدیل برخی باورهای افراطی مورد پذیرش نظریه میدان معنایی، می‌توان این روش را با شیوه‌های سنتی تفسیر، همانند روش قرآن به قرآن تلفیق نمود و با گنجاندن برخی مبانی تفسیری در میان مبانی نظریه فوق، موانع استفاده از این روش فهم متن را در مطالعات قرآنی برطرف کرد.

فهم متن و کشف معنا دغدغه مشترک دو روش «تفسیر قرآن به قرآن» و «نظریه میدان معنایی» است. روش نخست داعیه فهم و تفسیر قرآن در پرتو آیات دیگر را دارد و نظریه میدان معنایی، خود را عهده‌دار کشف معنا از خلال روابط درون‎متنی می‌داند. ایده اصلی نوشتار حاضر، پاسخ به این سوالات است که قواعد معنایابی در دو روش فوق، چه مشترکاتی دارند و آیا زمینه تعامل این دو روش در سطح قواعد وجود دارد؟ پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی، نگاهی همدلانه به قواعد معنایابی این دو روش دارد. بنابراین نگارندگان بررسی اشتراکات آن دو را در سطح قواعد مطمح‌نظر قرار داده‌اند تا از این رهگذر زمینه تلفیق قواعد کارآمد دو روش را فراهم آورند. یافته‌ها نشان می‌دهد مهمترین قواعدی که به طور مشترک در هر دو روش مورد استفاده قرار دارد عبارتند از: توجه به مسائل ادبی، توجه به بافت و سیاق، رتبه‌بندی کلمات و گزاره‌ها، تفکیک معنایی واژگان، تفسیر بر اساس آیات نظیر و توجه به نسبت‌های معنایی؛ هرچند دامنه بهره‌برداری از قواعد فوق و میزان اهتمام هر یک از این دو روش نسبت به موارد یادشده یکسان نیست.

زنان به دلیل ظلم هایی که در تاریخ بشر و رژیم های پیشین علیه ایشان روا داشته شده، جایگاه ویژه ای در اندیشه امام خمینی(ره) پیدا نمودند. مجموعه تالیفات و سخنرانی های ایشان در مورد زنان نشان می دهد که مسائل این قشر از مهم ترین دغدغه های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بوده است؛ تا آنجا که می توان «گفتمان امام خمینی(ره) در مورد زنان» را یکی از موضوعات اندیشه امام دانست. امور معنوی زنان در این گفتمان جایگاه ویژه ای دارد.مهم ترین اصل در تعالی معنوی زنان، این است که خود بر اساس معنویت دینی ساخته شوند و آموزه ها و منطق اسلام بر آن استوار است. این آموزه و منطق را می توان در آیینه اندیشه اندیشمند و اسلام شناس راستین، حضرت امام خمینی(ره) نگریست. ایشان بهترین و کامل ترین الگویی است که جایگاه معنوی زنان را در ساختن و پرداختن جامعه بشری تبیین نموده اند. این نوشتار بر آن است که در گفتمان امام(ره) در مورد زنان، بر دیدگاه هایی چون خودباوری زنان، معرفی الگو، حجاب ، تعلیم و تعلم، تهذیب و تقوا و انسان ساز بودن زنان تمرکز کنیم که با معنویت و نقش اجتماعی زنان ارتباط دارد.