جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیچیدگی بحث صفات خبری فعلی خداوند باعث بروز دیدگاه‌ها و اندیشه‌های متفاوت میان متکلمان مسلمان شده است. در این مقاله کوشیده‌ایم به روش کتاب‌خانه‌ای و شیوه توصیفی‌تحلیلی اندیشه ابومنصور ماتریدی را با استفاده از دو اثر قطعی به‌جامانده از وی و نیز تفکر پیروان مکتب ماتریدیه درباره معناشناسی این مسئله بکاویم. ماتریدی و پیروانش تمسک به ظاهر صفات خبری فعلی را به ضرورت عقلی منتفی دانسته و تفسیر جسمانی از این ‌گونه صفات را مستلزم نقص و حاجت برای خدا، محدودیت در ذات الاهی، مکانمندی برای خدا، و ناسازگاری با وجود مطلق و صرف‌الوجود و بساطت خدا برمی‌شمرند. ایشان صفات خبری فعلی را از متشابهات و دارای کاربرد مجازی می‌دانند و برای اثبات اندیشه تأویل به دلایلی همچون دوری کتاب الاهی از تناقض، وجود مجاز در قرآن، نفی تفسیر جسمانی از آیات مشتمل بر صفات خبری فعلی استناد می‌کنند. احادیث وارد در این باب نیز از لحاظ سندی و متنی ضعف و اضطراب دارد و بر فرض صحت جزء روایات آحاد دانسته می‌شود که در اثبات مباحث اعتقادی حجیت ندارد و در صورت خبر واحد نبودن آن را به تأویل می‌برند.

از مباحث چالشی میان متکلمان مسلمان بحث صفات خبری ذاتی خداوند و اندیشه‌های متفاوت آنان در این مسأله است. نوشتار حاضر می‌کوشد با روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی تحلیلی اندیشه‌‌ی ابومنصور ماتریدی را با استفاده از دو اثر قطعی به جای مانده از وی و نیز تفکر پیروان مکتب ماتریدیه پیرامون معناشناسی این مسأله بررسی و تحلیل نماید. ابومنصور ماتریدی و سایر ماتریدیان صفات خبری ذاتی خداوند را از متشابهات و یا دارای کاربرد مجازی دانسته، تمسک به ظاهر این دسته از الفاظ و عبارات را، به دلیل اینکه، منجر به تشبیه و تجسیم خداوند می‌شود جایز نمی‌دانند. ماتریدی گرچه در التوحید به جهت فضای فکری فرهنگی ماوراءالنهر که متأثر از جریان حدیث‌گرایی بود از اندیشه تفویض جانبداری کرده‌، اما در تأویلات اهل‌السنة به سبب رویکرد عقل‌گرایی و تمایل حنفیان به رأی و قیاس ، ظواهر الفاظ حاوی صفات خبری ذاتی خداوند را، بر اساس داده‌های عقلی، آیات محکم قرآنی و نظریات اهل لغت، تأویل نموده و از هر صفتی معنایی متناسب با توحید و یگانگی خداوند، اراده کرده‌ است. ضمن آن‌که با تضعیف دقت نظر ماتریدی در التوحید، رویکرد تأویل نزد وی تقویت می‌شود.