جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آموزه های مشترک قرآن کریم و عهد جدید، بحث ملکوت خداوند است که از ادیان ابراهیمی به ویژه تورات آغاز و در قرآن کریم تکمیل می گردد. منشا ملکوت در قرآن کریم آیات (183 اعراف – 75 انعام – 83 یس – 88 مومنون) است و دراناجیل اربعه نیز در موارد متعددی به ملکوت اشاره شده است. این مقاله که به شیوه توصیفی– تحلیلی تدوین گشته درصدد آن است که تطبیقی در معناشناسی ملکوت در قرآن کریم وکتاب مقدس انجام دهد. بر اساس نتایج پژوهش، یکی از مفاهیم ملکوت در عرف قرآن کریم عبارت است از «باطن» و «آن سوی هر چیز که رو به پروردگار متعالی» است. معنا و مفهوم دیگر ملکوت «ملک» می‏باشد، یعنی سلطنت و حکومت است. همچنین ملکوت در قرآن کریم به شکل سیرخطی از زمان نزول، به معنای انذار قیامت، باطن هر چیزی، حقیقت واحد خدایی و تسلط خداوند بر همه امور است که این نشانگر تغییر معنا و مفهوم ملکوت در مرور زمان است. در متون عهد عتیق دو نوع از ملکوت می‏توان برشمرد: اول پادشاهی و ملکوتی که همیشگی است و از ازل تا ابد ادامه دارد. دوم ملکوت خداوند در آخرالزمان که مسیح ظهور می‏کند و حکومتی سیاسی به راه می‏ اندازد. در عهد جدید هم بنابر بیانات حضرت عیسی (ع) دو‌ نوع ‌ملکوت می توان ‌تصور‌ نمود: ‌ملکوتی که در تاریخ آغاز ‌شده‌ است ‌و‌ در‌ نهایت تاریخ تکمیل خواهد ‌شد؛ ‌ملکوتی که‌ موجود‌ و ‌ماورایی است.

سید قطب از شخصیت‌های برجسته و نامدار در تفسیر قرآن و از نظریه‌پردازان توانا در زمینه ایدئولوژی اسلامی است. تحلیل اندیشه‌های وی درباره مسائل حکومت و اجتماع، موضوع این مقاله است. هدف این پژوهش پاسخ به این سؤال است: مهم‌ترین شاخص‌های حکومتی و اجتماعی از نظر سید قطب چیست؟ در این پژوهش با روش کیفی و رویکردی تحلیلی، اندیشه­های اجتماعی این مفسر در مسائل حکومتی و اجتماعی بررسی شده و نتایج زیر حاصل شده است: سید قطب برای فرد و جامعه اهمیت ویژه قائل است و عقیده را دلیل پیدایش جامعه می‌داند. جامعه مطلوب از نظر او، جامعه‌ای دینی است. وی وجود حکومت و عدالت را برای جامعه ضروری می‌داند و بین عدالت و برابری مطلق تفاوت قائل است. سید قطب، در رویارویی تمدن اسلامی با تمدن غربی، جریان‌های سیاسی اسلام سکولار و اصول‌گرایی اسلامی شکل گرفت که عمده‌ترین چالش‌های جهان اسلام است.

این نوشتار، به مقایسه نظریّات دو فیلسوف بزرگ اسلامی و غربی، استاد مطهری و روسو درباره جبراجتماعی پرداخته، مسئله تحقیق این است که چه رابطه‌ای بین دیدگاه‌های استاد مطهری و روسو درباره جبر اجتماعی وجود دارد؟ هدف این جستار روشن کردن افتراقات و یا اشتراکات احتمالی موجود دردیدگاه‌های ایشان درخصوص جبر اجتماعی است. لذا این پژوهش به روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی آثار این دو فیلسوف، به بررسی ادلّه و مبانی آنان پرداخته و فرضیّه تحقیق این است که هرچند هر دو متفکّربه جبراجتماعی معتقدند، اما درمواجهه با جبراجتماعی، دیدگاه‌های کاملاً متفاوتی دارند. یافته‌های پژوهش، مبانی روسو را به صورت مثلّثی که قاعده آن اصالت جامعه است، نشان می‌دهد. درمقابل، مبانی استاد مطهری در نفی جبر اجتماعی، به صورت مخمّس بیان شده که اصل فطرت درآن نقش بنیادین و اساسی دارد.

در قرآن کریم آیات بیشماری درباره صفات بهشت و بهشتیان و نعمت های مختلف بهشت و لذات روحانی آمده است که بخش عظیمی از آیات مربوط به معاد را تشکیل می دهند. ولی با این حال می توان با مطالعه آیات و روایات مربوطه، یک ترسیم اجمالی از آنها در دست داشت که هر انسانی را که دارای هر گونه انگیزه معنوی یا مادی باشد به سوی خود جذب و جلب خواهد کرد. این نوشتار از لحاظ محتوایی مشتمل بر بررسی آن نعمات جذاب مادی نظیر باغها ،نهر ها ،لباسها و فرشها ، انواع میوه ها و گوشتها انواع جامها و شرابهای بهشتی و حورالعین ونعمات معنوی چون امنیت و سلامت ، شادی و نشاط معنوی ،صلح و سلامتی ،دوستان جلیل القدر ،یکرنگی و برادری، حمد و ثنای الهی، فضل کبیر ، دوری از هرگونه تهمت و دروغ و حسد و مهمتر از همه ی اینها خشنودی خداوند، با هدف بررسی نوع و جنس نعمات مادی بهشتی و تفاوت آنها با نعمات دنیوی و بررسی نعمات اخروی می باشد که در سایه آیات و روایات با استفاده از کتب و تفاسیر معتبر همراه با تحلیل نعمات و ترسیمی از چهره گشاده، شاداب، باطراوت، نورانی و سفید، بهشتیان و عوامل کسب این ویژگی ها که بر نورانیت باطنی و معنوی آنان نیز افزوده شده است، با الهام از روش کتابخانه ای و فیش برداری در سه فصل مجزا به توصیف وتبیین ونتیجه گیری بحث پرداخته است. امید است مورد رضایت طالبان علم و دانش قرار گیرد.

انسان شناسی، با توجه به ابعاد مختلف آن، انسان را از جنبه های گوناگون(فلسفی، زیست شناسی، اجتماعی، فرهنگی و...) مورد مطالعه قرار می دهد؛ و درهر باب، اختلاف نظرهایی وجود دارد و معرکه آراء اندیشمندان ومکاتب مختلف شده است.ازاین رو، دراین پژوهش سعی می شود دیدگاه های انسان شناسی مکتب اومانیسم درکناردیدگاه های انسان شناسی اسلام گذاشته شود و با استفاده ازمنابع غنیّ اسلامی(قرآن و روایات) و کتب ومقالات مرتبط ؛ ودرصورت لزوم با استفاده ازمنابع خارجی(اعم ازکتب ومقالات)، یک تحقیق تطبیقی و مقایسه ای به عمل آید تا در سایه سار منابع وحیانی و غنیّ دین اسلام، انحراف اومانیسم (که برگرفته از فلسفه و تمدّن غرب است)، نمایانده شود وپدیده نوظهوری که به نام «اومانیسم اسلامی» خوانده می شود، مورد نقد وبرّرسی قرارگیرد. درتحقیق حاضربه مسئله مابعدالطّبیعه یا متافیزیک و نیزانسان کامل به عنوان دومشخّصه بارز انسان شناسی اسلام وتفاوتهای آن با مکتب اومانیسم اشاره می شود. هرمکتبی با توجه به جهان بینی خود، نگرش خاصّی به انسان دارد که چهارچوب های انسان شناسی وایدئولوژی آن مکتب را تشکیل می دهد. از این رو، آشنایی با ابعاد و ویژگی های انسان شناسی اسلام و مکتب اومانیسم و بیان تفاوت های بنیادین آن دو و شناخت مزیّت های انسان شناسی اسلام نسبت به انسان شناسی اومانیسم، اهداف کلّی این تحقیق را تشکیل می دهد و سؤالها و فرضیه های تحقیق نیز حول این اهداف کلّی سامان یافته است.

نزاع بر سر اصالت جامعه یا اصالت فرد از مباحث مهم علوم اجتماعی است؛ به صورتی که این معیار متفکران علوم اجتماعی را به دو دسته عمده فردگرا و جامعه‌گرا تقسیم می‌کند. البته گرایش معاصری نیز در تلفیق این دو پارادایم پدید آمده که از آن با عنوان پارادایم تلفیقی یاد می‌شود. در ایران نیز این گرایش‌ها همواره مورد بحث و بررسی بوده است. یکی از بزرگترین مفسران اجتماعی قرآن یعنی علامه محمدحسین طباطبائی از پیشروان این بحث به حساب می‌آید. غالبا و با توجه به تفسیر شریف المیزان، شارحان ایشان را در دسته حامیان اصالت جامعه قرار می‌دهند؛ در حالیکه با توجه به مبانی قرآنی دین مبین اسلام، این نظر مردود است و علامه نیز بدین موضوع متفطن بوده‌اند. ایشان را می‌توان از پیشگامان پارادایم تلفیقی در این موضوع دانست که در عین توجه و اهمیت به جامعه و قدرت آن، از اصالت فرد و مسئولیت فرد چشم‌پوشی نمی‌نمایند. در مبنای کلامی قرآنی، انسان نه مجبور است و نه امور بدو تفویض گردیده، بلکه امری میان این دو امر برای انسان حاصل شده است. همچنین علیرغم نسبت دادن موت و حیاتی مستقل برای امم و جوامع در آیات قرآن، مسئولیت انسان‌ها برای مقابله با فاسدترین جوامع نیز نادیده گرفته نشده است و قطرت الهی ودیعه‌ای برای انسان است که حتی در بدترین شرایط اجتماعی راهنمون او به سوی خیر و هدایت الهی است. بدین صورت علامه با توجه به این آیات به اصالتی طرفینی میان فرد و جامعه قائل شده‌اند که سهم هیچ یک به دیگری تقلیل نمی‌یابد.