جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیدل در زمانه‌ی عسرت به چه کار می‌آید؟ شعر و تفکر بیدل سخن قدسی است که آدمی را به سوی تفکّر معنوی راه می‌برد؛ همچنین طرز و طراز زندگی انسانی را یادآوری و پاسبانی می‌کند. در عصر بدترین بدی‌ها، ره‌بردن به تفکّر معنوی و کسب هدایت از آن آسان نیست اما باید یاد آن را زنده نگه داشت و از آن آموخت. زیباییِ دلکش و جذبه‌ی شعر همواره خواننده را در قبضه‌ی خود می‌گیرد و به خلوت خود فرامی‌خواند. در دعوت شعر بیدل، خواننده با محاکات انکشاف هستی مواجه می‌شود که با اعتماد و اعتصام به آن می‌تواند از چنگ استیلای عصر بدی دوری گزیند. رهروان هستی با پیکربندی مجدد امکان‌های شعری بیدل می‌توانند آفرینش رهیافتی نو را تجربه و دنبال کنند. تحلیل مطالب فوق در دو بخش کلی ساماندهی شده است: در بخش اول، پرسش امکان‌های شعری در عصر عسرت بر مدار گفت‌وگو با نظرات فلسفی تقریر یافته است. سپس در بخش دوم، تحلیل امکان‌های تفکّر معنوی بیدل بر محور سه گوهر انسانی ارایه شده، که عبارت اند از: دل و خرد و سخن. پرورش و انکشاف سه گوهر ذاتی مذکور اهمیت کانونی دارد؛ چون بنیان انکشاف حقایق به شمار می‌آیند و امکان محاکات و پیکربندی مجدد را تمهید می‌نهند.

دانش عرفان از توحید و موحد، و به عبارتی، از خداوند متعال و نسبت انسان با حق تعالی بحث می‌کند اما دانش سیاست از نسبت انسان با انسان پرسش به عمل می‌آورد. پس، بحث از نسبت و بنیاد سیاست در تفکّر عرفانی مستلزم بحث از این دو موضوع یا دست‌کم عنایت بدان است. در عرفان، مفهوم «ولایت» هر دو نسبت مذکور را در خود گرد آورده و لذا یک مفهوم دو وجهی (الاهیاتی-سیاسی) است. تحقیق حاضر می‌کوشد فرضیه‌ی ولایت به مثابه بنیاد سیاست در عرفان را مورد پژوهش قرار دهد. البته، قبل از پرداختن به ولایت، اشاره‌ی اجمالی به اصول بنیادین عرفان صورت می‌گیرد، تا جایگاه ولایت در عرفان بهتر روشن شود.

آنچه بیش از همه در مسأله‌ی همگرایی جهان اسلام نیازمند ترمیم است، همانا «الاهیات همگرایی» است. زیرا جهان اسلام بنیان‌های الاهیاتی قدرتمندی دارد و جوامع اسلامی زیست‌جهان خود را طبق الگوی الاهیاتی برمی‌سازند و ازآنجاکه الاهیات رایج بیشتر واگرایانه است، لذا جهان اسلام به ورطه‌ی واگرایی افتاده است. بر این اساس، مسأله همانا بازنگری در الاهیات واگرایی رایج و تبدیل آن به «الاهیات همگرایی» است. بنابراین پژوهش حاضر در گام نخست با معضل امکان همگرایی روبرو است. بحث امکان همگرایی از خلال بررسی حقیقت همگرایی و امکان تفاهم قابل‌طرح است. چون ماهیت همگرایی قسمی تدبیر وحدت در کثرت است. قرینه‌ی این وضعیت در ساحت زبان برقرار است که طبق اقتضای حقیقت زبان و منطق تفاهم، کثرت گفتارها به وحدت درونی آن‌ها بازگردانده می‌شوند. بدین‌سان، امکان تفاهم با امکان همگرایی نسبت مستقیم دارد و با آن ملازم است. بخش منطق همگرایی می‌کوشد دامنه‌ی عام الاهیات همگرایی را روشن نماید و بحث الاهیات همگرایی به‌نحو خاص بر پایه‌ی سه اصل بنیادین اسلام پیش می‌رود: توحید، نبوت و معاد. لذا کوشش شد مهم‌ترین دلالت‌ها و الزاماتِ این اصول در نسبت با همگرایی به تحلیل درآید. در پایان، در پاسخ به دشواری‌های ممکنی که فرارویِ امکان تفاهم و الاهیات همگرایی قرار دارد، تلاش شد از خلال طرحِ «اخلاق همگرایی» پاسخ عملی بدان‌ها فراهم آید. اخلاق همگرایی معطوف به پرورش مهارت‌های شهروندان جهان اسلام، به‌ویژه مهارت‌های فکری، عقلانی و معنوی در راستای پذیرش مسئولیت همگرایی است.