جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دایره‌المعارف قرآن (EQ)، در سال‌های 2001 تا 2006 در لیدن هلند در شش جلد به چاپ رسید. این پژوهش در راستای کشف رویکرد کلی این دایره‌المعارف، به دو سوال پاسخ می‌دهد؛ اول اینکه نمای کلی موضوعات مندرج در دایره‌المعارف قرآن چه مواردی را نشان می‌دهد و دیگر اینکه گستره‌ دینی و ملیتی نویسندگان چه تاثیری بر رویکرد نظری کلی دایره‌المعارف داشته است و برای حصول نتیجه از روش تحلیل محتوا و نرم‌افزارهای آماری ایکس‌مایند و اکسل بهره برده است. موضوع مدخل‌ها در تقسیم‌بندی اولیه به دو بخش معارف قرآن و علوم قرآن و سپس هر یک به شاخه‌های جزئی‌تری تقسیم شدند. اکثر مدخل‌های بخش معارف قرآن مربوط به علوم انسانی است، که در این حوزه، 24% به مسائل اعتقادی، اعم از اسلامی و ادیان دیگر، 22% به تاریخ، 14% به احکام عبادی و 14% به غیر احکام عبادی اختصاص دارند. در بخش شخصیت‌شناسی، مشخص شد که ملیت بیشتر نویسندگان، آمریکایی بوده و از نظر مذهب تنها 20% مسلمان هستند. همه نویسندگان اعم از اقلیتِ مسلمان و اکثریتِ غیرمسلمان دارای مبانی و پیش‌فرض‌های مشترکی هستند و حاصل تولیدات علمی آن‌ها در قالب علمِ سکولار انجام ‌می‌شود و در یک نظامِ طراحی شده واحد از سوی مدیران این اثر، به ایفای نقش می‌پردازند.

هر سوره دارای غرض واحدی است که کشف آن، در به هم پیوستگی آیات نقش مهمی دارد. این پژوهش به دنبال پاسخی تحلیلی برای این پرسش است که غرض محوری سورۀ ذاریات، با وجود اسلوب­های مختلفِ هشدار، بشارت، توصیه، ذکر نمونه و داستان در آن، چیست؟ برای پاسخ از تحلیل محتوا استفاده شده است. تفاسیر، با توجه به معنای یوم­ الدین جزای انسان‌ها در قیامت را، غرض محوری این سوره دانسته‌اند، اما این پژوهش، با بهره­ گیری از فرایند تفسیر ساختاری سوره­ها و با توجه به قرائن درون‌ متنی و برون ­متنی موجود، "برپایی دین الهی در برهه ای از زمان و در قالب ایجاد تحول حداکثری در شخصیت­ سازی" را به عنوان غرض محوری آن به اثبات رسانده ‌است. طبق تحلیل کمی، موضوع حتمی بودن وعدۀ تحقق دین در جامعه %32، نمونه‌‌هایی از زمینه چینی های صورت‌گرفته برای رسیدن به جامعۀ ایده ­آل %53 و هشدار به منکران وعدۀ برپایی دین در جامعه %15 موضوعات سوره را به خود اختصاص داد، که نشان می دهد به لحاظ آماری، سوره به موضوع برپایی دین در جامعه اشاره داشته و گویای محوریت این موضوع در آن است. این برداشت با توجه به قرائن درون­متنی و برون‌متنی تأیید شده است.

گابرییِل سعید رِینولدز (Gabriel Said Reynolds) در مقاله ‌«دوتایی‌های قرآنی: تحقیقی مقدّماتی» به تجزیه و تحلیل عبارت‌های تکرارشونده یا «دوتایی‌ها» در قرآن پرداخته است. او بر مبنای ملاکی که تعیین می‌کند، ۲۹ دوتایی (یا سه‌تایی) در قرآن شناسایی می‌کند که تنها سه دوتایی‌ مکی ـ مدنی است و بقیه همه مکی ـ مکی یا مدنی ـ مدنی هستند. او با توجه به بسیار‌ اندک بودن دوتایی‌های مکی ـ مدنی و با استفاده از تجربه‌ پژوهش‌های مشابه در اناجیل، نتیجه می‌گیرد که دوتایی‌های بیست‌ونه‌گانه به فرآیند تدوین نوشتاری قرآن اشاره می‌کنند و حاصل ویرایش‌های انجام‌شده در متن قرآن پس از دوران پیامبرa و پیش از توافق بر متن رسمی قرآن، بر اساس یک منبعِ مکی و یک منبع مدنیِ مستقل هستند. این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای و اسنادی انجام شده است، به دنبال یافتن پاسخی مستدل و مستند برای رفع شبهه‌ مذکور در خصوص تکرار آیات قرآن است. نگارندگان پس از بررسی آرا و ادله رینولدز در هفده محور، با بهره‌گیری از منابع معتبر به نقد منصفانه آنها از سه منظر روشی، تاریخی و ادبی پرداخته‌اند که مهمترین آنها نقد تاریخی است. این پژوهش درنهایت اثبات می‌کند که دوتایی‌های قرآنی، ما را به آنچه رینولدز مدعی است، رهنمون نمی‌کنند؛ بلکه هر یک از آنها در مقام بیان مطلبی خاص، با هدف هدایت انسان، مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند