جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث اساسی در تصوف و عرفان اسلامی، بویژه در حوزۀ عرفان نظری، مفهوم کفر، جایگاه آن در هستی و همچنین نقش آن دربارۀ دین و ایمان است. با جستجو در آثار و مکتوبات به­جامانده از عرفای مسلمان می­توان به دیدگاه­های متنوعی در این خصوص دست­یافت که اگرچه گاه در تضاد آشکاری باهم قراردارند؛ اما پس از بررسی و در کنار هم نهادن این نظرات می­توان به وجود سیر تحولی تدریجی برای این مفهوم در تاریخ تصوف پی­برد. مفهوم کفر از قرن دوم هجری هم­زمان با ترویج سنت کتابت رسائل عرفانی نزد عرفا و درضمن نظرات گوناگون فقهی و حدیثی ایشان، با مضامینی نزدیک به تلقی متکلمان و فقهای مسلمان از آن مطرح­شد و پس از گذشت حدود یک قرن معنای متفاوت و مجزایی یافت که در آثار نامدارانی چون جنید بغدادی و حلاج به­وضوح قابل رؤیت است. کمی بعد این مفهوم در اندیشۀ عین­القضات همدانی به نقطۀ متعالی خود در تصوف و عرفان اسلامی دست­می­یابد، مفهومی که نه­تنها با مفهوم ایمان مانعه­الجمع نیست، بلکه حتی در دست ­یافتن به حق و حقیقت نقشی اصلی ایفامی­کند. در این جستار برآنیم از طریق بازخوانی و ارزیابی آراء صوفیانی که درباب کفر سخن­گفته یا قلم­زده­اند، سرگذشت مفهوم کفر و تحولات معنایی آن در تصوف تا سدۀ پنجم هجری را پیگیری و بررسی­ نماییم.

مقایسه تطبیقی میان شخصیت‌ها و تعالیم بزرگان دین و فلسفه و نیز میان آموزه‌های دینی و فلسفی، همواره مهم و مورد نیاز بوده است. خصوصاً، اگر موضوع مورد مقایسه نیز دارای کاربرد و اهمیّت خاصّی باشد، این ضرورت، بیش‌تر جلوه می‌کند. تحقیق حاضر، به مقایسه «آرمانشهر» و مؤلّفه‌های اصلی آن، در آراء دو حکیم بزرگ تاریخ دین و فلسفه، کنفوسیوس و فارابی پرداخته و نقاط اشتراک و افتراق آن را تا حدّ امکان و با توجّه به برخی از نظریّات پیرامون این مقوله اجتماعی، دینی و فلسفی، روشن ساخته است. در این تحقیق، تلاش شده تا در خلال بیان تعاریف مختلف از مفهوم «آرمانشهر» و تشریح ویژگی‌ها و صفات هریک از انواع آن، به عوامل تاریخی و اجتماعی تأثیرگذار در روند شکل‌گیری اندیشه اتوپیایی در نظام فکری کنفوسیوس و فارابی نیز اشاره شود و برای تبیین بهتر این مسأله، به توضیح مختصری از تعالیم فلسفی این دو حکیم همچون تعالیم هستی‌شناختی و انسان‌شناختی ایشان نیز پرداخته شده است.