جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در عرفان مسیحی برای توصیف سیر روح به‌ سوی خدا از استعاره «شب تاریک» استفاده شده است. یکی از کسانی که از این استعاره برای سیر روح به‌ سوی خدا بهره می‌گیرد، یوحنا صلیبی است. وی مراحل گوناگون سفر روح به ‌سوی خدا را بیان می‌کند و به‌مثابه مقامات عرفانی در نظام‌های عرفانی دیگران به‌ کار برده است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد «شب تاریک» نزد یوحنا صلیبی، استعاره از راهی برای روح به ‌سوی خدا و وسیله‌ای برای توضیح سفر روح در حال تحول و دگرگونی در مسیر تعالی معنوی است که مسیر اتحاد با خداوند را تجربه می‌کند. یوحنا بر دو جنبه از سفر روح متمرکز است: جستجوی انسان برای خدا و جستجوی الهی برای انسانیت. او در هر جنبه‌ای از سفر، دوگانگی فعالیت و انفعال را ارائه می‌دهد. این دگرگونی از ساختاری چهارگانه پیروی می‌کند: اول: شب فعال حواس، صعود به کوه کرمل؛ دوم: شب فعال روح، صعود به کوه کرمل؛ سوم: شب منفعل حواس؛ چهارم: شب منفعل روح و شب تاریک. یوحنا در کتاب اول صعود وضعیت «سلبی» محرومیت را توصیف می‌کند. شب تاریک گامی برای ازبین‌بردن دل‌بستگی‌ها و راهی برای اتحاد الهی است؛ به این معنا که تمام ‌مسیر تاریکی با چیزهای مبهم پوشیده شده است. ارتباط با روح در این شب بدون کمک حواس است و شب با خشکی‌ها و خلأهایش وسیله‌ای برای معرفت خدا و نفس در نظر گرفته‌ شده است.

مراقبه از جمله موضوعات مهم سلوک در سنت­های عرفانی مسیحیت و اسلام است. اینکه مراقبه حال است یا مقام. میان عارفان این دو سنت دینی تفاوت وجوددارد که در عرفان به­وفور از آن یادمی­شود. در میان عارفان این دو سنت می­توان از یوحنا صلیبی و علاءالدوله سمنانی یادکرد که درباره مراقبه سخن­گفته­اند و مقایسه نظرات این دو نتایج بدیعی را به­دنبال آورده­است. هر دو بر این باورند که برای تحقق مراقبه باید عزلت و خلوت درپیش­گرفت که بدون آن­ها نمی­توان به مراقبه دست­یافت. ضمن اینکه هر دو بر امر تمرکز، بی­توجهی به محیط اطراف، از خودبی­خود­شدن، تفکر برای رسیدن به قرب الاهی، توجه عاشقانه به خدا، نفی خواطر و حواس ظاهری، خود شناسی، صبر و استقامت در نیایش در تحقق مراقبه تأکیدکرده و آن­ها را از عوامل مهم مراقبه به­شمارآورده­اند. با وجود اینها از نظر یوحنا صلیبی فرد باید فقط با توجه به خدا، بدون انجام اعمال خاصی، مراحل را پیش­ببرد درحالی­که علاءالدوله سمنانی ذکر زبانی و قلبی را برای سالک در رسیدن به مراقبه ضروری­می­داند. نحوه ورود به مراقبه نیزاز دیدگاه این دو عارف متفاوت است. یوحنا صلیبی انجام مراقبه را به پله­های نردبان تشبیه­کرده و آن را به­صورت­کلی بیان­کرده، ولی شیخ علاءالدوله شرایط و روش­های ورود به مراقبه را با جزئیات بیشتر و واضح­تر بیان­نموده­است. در پردازش شیوه­های مراقبه یوحنا جزئی­نگرتر از سمنانی است و تفصیلات بیشتری را بیان­می­کند.