جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و به کمک اسناد نوشتاری و تحقیق کاربردی نقاط قوت اندیشه‌ها و کارکردهای تصوّف و عرفان مورد کاوش و تحلیل قرارگرف­ه­است. هر مسلک و آیینی امکان دارد صاحب نقاط قوت یا منفی باشد. عرفان و تصوّف نیز از این قانون استثنا نیست. بررسی شاخص‌های عرفان و تصوّف مثبت، از دیدگاه دین اسلام و آموزه‌های اسلامی است. در این نوشتار به بررسی و واکاویِ چهار محور اخلاقی و تربیتی، اجتماعی و سیاسی، فرهنگی و هنری و مذهبی و فکری، به مثابه محورهای اصلیِ نقاط قوت و میراث مثبت تصوّف و عرفان پرداخته­شده­است؛ سپس دنباله‌ هر محور، ارزیابی و تحلیل مهم‌ترین ویژگی‌های مثبت عرفان آورده­شده­است. بی‌توجهی به ظاهر و رویگردانی از عادات گذشته، تطهیر و پاکسازی نفس، توسعه‌ آموزش و تربیت دینی، ریاضت مشروع و معقول، زهد و پارسایی، تسامح، سازش و رواداری مذهبی، خردورزی و عقلانیت، روش میانه‌روی و اعتدال، گسترش نیکوکاری و احسان اجتماعی، ایجاد شادی و نشاط، ادبیات و شعر، خطاطی و خوشنویسی، غنی‌سازی فرهنگی و گسترش هنر، موسیقی، پایبندی به آداب طریقت، شریعت‌محوری و ولایت‌پذیری از مهم‌ترین میراث مثبت محورهای یادشده هستند. نگارنده تأکیددارد به­دلیل وجود بعضی از آسیب‌ها و آفت‌های تصوّف و عرفان، نباید به­طور کلی تصوّف و عرفان را ناپسند دانست و نباید مانعِ انتشار نقاط قوت و مقبول آن شد.

در بستر جامعه و فعالیت‌های اجتماعی و عمومی، از اخلاق فردی نمی‌توان انتظار داشت در حوزة حرفه‌ای کارایی کافی داشته باشد؛ هرچند می‌تواند هم‌افزایی ایجاد کند. اخلاق حرفه‌ای از نگاه قرآن و سیرة معصومان (علیهم‌السلام) به طور کلی مبتنی بر چند اصل عمده است که احترام به شأن و آزادی انسان‌ها، توجه به ارزش‌های جامعه، سودمندی و عدم آسیب رسانی، عدالت و مسؤولیت‌پذیری از جملة آن‌ها است. بر اساس آموزه‌های غنی اسلام رعایت این اصول بر عموم جامعه واجب است. عواملی همچون تقویت ایمان، تعلق سازمانی، تعهد، خودداری از تعارض منافع، صداقت و امانتداری، نوعی ضمانت اجرایی برای آیین‌نامه‌ها و کدهای اخلاقی محسوب می‌شوند. بسته به نوع تفکرات و پایبندی یک مهندس به ارزش‌ها و مبانی اخلاقی، عملکرد او متفاوت است؛ در واقع، نمی‌توان منکر باورهای عقیدتی و اجتماعی یک مهندس در عملکرد حرفه‌ای او بود؛ بنابراین، در عرصة اخلاق مهندسی ناگزیر از مطالعة تجربیات موفق اندیشمندان جهان، بومی‌سازی آیین‌نامه‌ها متناسب با فرهنگ و ظرفیت‌ جامعه، تربیت اساتید مجرب و آموزش در دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی هستیم.

تفکر سیاسی همواره در حوزة فقه حکومتی اسلام مطرح بوده و فقهای اسلام از جمله کاشف الغطا در بخش‌های مختلف فقه، به آن پرداخته‌اند. افزون بر جایگاه علمی و موقعیت اجتماعی، عصر کاشف الغطا در شکل‌گیری و نفوذ اندیشة سیاسی وی مؤثر بوده است. ازجمله اختیارات و شؤون فقیه در عصر غیبت از نگاه کاشف ‌الغطا، تصدی امر جهاد، اقامه و اجرای حدود، مقام افتا، نصب قاضی و شیخ الإسلام و تولیت خمس و زکات می‌باشد. ایشان بر اساس همین شؤون، در عرصة سیاست داخلی به دفع خطر اخباریان، و در عرصة سیاست خارجی حکم جهاد و اذن تشکیل سپاه به فتحعلی شاه قاجار داد و او را نائب خود ساخت. وی بنابر اصل عدم ولایت معتقد است مخلوقات در عبودیت با هم برابرند و کسی جز خداوند دارای سلطة حقیقی نیست؛ پس اوامر و نواهی نیز تنها از جانب خداوند یا کسی که منصوب از ناحیة او است، باید صادر شود. مبانی نظری او در کتاب کشف ‌الغطا و سیرة عملى ایشان در اجراى قوانین اجتماعى اسلام، حکایت از پذیرش ولایت عامه فقیه برای نائب عام امام یعنی مجتهد جامع الشرایط دارد. این اثر، علاوه بر بررسی برخی جریان‌های تاریخی و سیرة عملی کاشف ‌الغطا، مبتنی بر توصیف و تحلیل آرای سیاسی ایشان، با استفاده از آثار مکتوب وی است.