جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه با توجه به گسترش مباحث عرفانی در سراسر جهان، نقد و بررسی مکاتب عرفانی نوظهور اهمیت بسیاری می‌یابد. اکنکار یا همان مکتب نور و صوت الهی، یکی از مکتب‌های عرفانی نوظهور و البته پرطرفدار است. در این نوشتار سعی شده است مباحث و عقاید این مکتب به‌اختصار بیان گردد، سپس به نقد و بررسی منصفانه آن پرداخته شده است تا مزیت‌ها و عیب‌های آن بررسی شود؛ درنتیجه مشخص می‌شود آیا راهی که اکنکار معرفی می‌کند، می‌تواند انسان را به مقصد برساند؟ و بررسی می‌شود طریقت عرفانی اکنکار چه تفاوت‌هایی با طریقت عرفانی اسلام در رساندن انسان به کمال دارد؟ برای این کار از روش کتابخانه‌ای و مطالعه منابع معتبر اکنکار و عرفان اسلامی بهره گرفته شده است. درنهایت این نتیجه به دست آمده است که هرچند عرفان نوظهور اکنکار جذابیت‌هایی دارد، صداقت‌نداشتن رهبران آن و تناقض‌های گفتار و اشتباه‌های عقیدتی آن نمی‌تواند راهی درست در مسیر کمال به انسان ارائه کند؛ اما عرفان اسلامی با رهبری ائمه اطهار که معصوم بودند و عقاید حکمی و عقلانی آن می‌تواند هر انسان مستعدی را در این مسیر راهنمایی کند.

در تعالیم دینی ما شناخت انسان از خود، پرفایده­ترین شناخت­ها تلقی می­شود.این است که انسان‌شناسی یکی از مهم‌ترین دانش‌های الهی و بشری که در حوزه معارف بشری و دینی تأثیر به­سزایی دارد ،از اهمیت خاصی برخوردار است.انسان‌شناسی دارای انواع فلسفی، دینی، علمی، عرفانی و اخلاقی است . انسان‌شناسی عرفانی کسب شناخت درمورد حقیقت انسان از طریق تجربه‌های درونی است که در آن از راه شهود و علم حضوری به مطالعه و بحث و بررسی در مورد انسان پرداخته­می‌شود. انسان کامل از مباحث مهم انسان‌شناسی است که موردتوجه عرفا و اندیشمندان بزرگ اسلامی و بعضاً غیراسلامی قرارگرفته است و منظور از آن،انسانی است که جامع اسماء و صفات خداوند است. این مقاله به­روش توصیفی تحلیلی از منابع کتابخانه­ای واسنادی ، بررسی تطبیقی آراء امام خمینی و شاه نعمت­الله ولی در مورد انسان کامل را به کاوش نشسته­است و قصددارد مولفه­های مختلف انسان کامل از دیدگاه امام خمینی و شاه نعمت­الله ولی، مقایسه و بررسی­شود . یافته­ها حاکی از آن است که این دو اندیشمند با استفاده از آیات قرآن، روایات وتحلیل های عرفانی معتقدند که تمام کمالات هنگامی که از خداوند به عالم هستی افاضه­می­شوند، لزوماً از طریق واسطه­هایی صورت می­گیرد که دارای مرتبه وجودی برتری نسبت به سایرین هستند.

بحث « رقیقه عشق» که در این مقاله مجال سخن­یافته­است یکی از موضوعات مهم عرفان وادبیات فارسی را تشکیل­می­دهد این مقاله به روش توصیفی،تحلیلی از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، قصددارد به این سؤال اساسی پاسخ­دهد که معنا و مفهوم عشق از دیدگاه سعدی چیست؟ داده­ها حاکی از آن است که مصلح­الدین سعدی شیرازی از جمله شاعران حکیم، جهانگرد، فرزانه و فرهیخته و یکی از قله­های بلند زبان فارسی است که با زبان فصیح وبلیغ خود و با صراحت و طنز به موضوع عشق پرداخته­است.آثار او از نظم و نثر مشحون از طنازی­های عاشقانه است. ماهیت عشق سعدی هم روحانی وعرفانی و آسمانی و هم زمینی است. جهان­بینی محبانه و نگاه نازنین­بینی او باعث­شده که کل هستی را زیبا و دوست­داشتنی بدانیم. درعین­حال سعدی به­اقتفای عرفا و شعرای دیگر، عشق رابالاتر از عقل دانسته و یای عقل را در مصاف با عشق سست و لنگان می­داند. و به فناشدن عاشق در معشوق می­اندیشد. او در پشت پردۀ زیبائی­ها وعشق­های مجازی سیمای حقیقی پدیدآورنده آن را مطمح­نظر دارد. به­طور خلاصه می­توان­گفت که تفکر سعدی در عشق از افراط و تفریط فاصله دارد و زبان اعتدال و میانه­ای را در پیش گرفته­است.

وجه غالب وجود امام خمینی، سلوک و بندگی ایشان و به تبع آن، شأن هدایتگری امام از منظر عشق به مخلوق و بندگی خالق است. امام خمینی در کسب معرفت و گام زدن در عرصة سیاست و تلاش برای تشکیل حکومت و برپایی دولت با اتکال به قدرت الهی و اخلاص و قیام لله و با تأسی جستن به قرآن و مکتب حضرت رسول اکرم(ص) و اهل بیت ایشان(ع) بر این وجه حرکت کردند و وقتی هدف معرفت الله باشد بی شک اندیشة عرفانی امام در حوزه سیاست و رهبری ایشان بیشترین نقش را می تواند ایفا کند. چرا که ایشان معتقد بودند حقیقت ما نیز عین سیاست ماست. لذا با توجه به تألیفات و تقریرات و شخصیت عرفانی امام خمینی و نقش بی بدیل ایشان در رهبری انقلاب اسلامی در این مقاله نیم نگاهی به عرفان سیاسی و سیاست عرفانی در آفاق اندیشه و عمل و بینش و گرایش امام خمینی که« انقلابی معنوی» به معنای جامع کلمه را در عصر جدید و دنیای نوین پدید آوردند داشته و به بررسی نقش و جایگاه عرفان امام خمینی در اندیشه سیاسی ایشان می پردازیم.

انسان کامل، حقیقت الهی، نقاوه آفرینش؛ جام گیتی‌نما و مظهر عنایت رحمانی است. شناخت وی، آشنایی با ناخدای کشتی عالم وجود، در مسیر حیات ابدیت و صمدیت است(بیان وضرورت). پژوهش و درک ویژگی‌های او، از فراز و نشیب آرای عارفان، و تطبیق و قضاوت در آن‌ها تفرقه‌زدگان دیار فرقانی را، به کوثر قرآنی سوق خواهد داد(هدف). در این تتبع، مسئله و فرض آن است که: آیا با بررسی آرای مولانا ازشرق ولایت انسانی، و ابن‌عربی از غرب آفاق عقلانی اسلامی، می‌توان تأثیرپذیری مولانا را از نظریه انسان کامل محی الدین اثبات کرد؟ یا خیر؟ درحالی‌که، مدت مدیدی بین آن دو، برزخی لایبغیان حائل بوده است؛ و در اواخر عمر، در حد دیار عاشقان، (ایران)، باهم برخورد کرده‌اند! دراین‌باره گرچه بخردان و عاشقان بسیاری در مکتوبات خود چراغ‌داری راه سالکان کرده‌اند؛ و مشترک و مختلف سخن رانده‌اند(پیشینه)؛ ولی یک نکته اینکه؛ مفهوم انسان کامل تبادر وجدان هر دو بوده است؛ و صرف مشاهده برخی تشابهات در مفهوم انسان کامل در آرای آن دو، نمی‌تواند مؤید اثرپذیری کامل مولوی از ابن‌عربی باشد. زیرا در صورتی می‌توانیم به وجود اقتباس صرف و تأثیر، یقین پیدا کنیم که خصوصیات کامل یک نظریه، در نظریه مقتبس مشاهده گردد.

مفهوم خرابات از بعد لغوی و سپس جایگاه خاص آن در آئین مهرپرستی به دلایل متعددی آن گونه که می بایست مورد بررسی واقع نشده و معنای مستقلی که جامع و مانع باشد برآن مترتب نگردیده است. سیر تاریخی و تطور لغوی و مشربی این واژه نشان می دهد، خرابات در اصل همان «خورآبه» در آیین میترائیسم بوده که با طی مراحلی دشوار، سالک طریق آن مشرب به آنجا ره می یافته است. بعد از اسلام و ظهور مشرب عرفان و تصوف این واژه و مفهوم، با بسامدی فراوان در آثار عرفانی و ادبی متجلی گردید و در ادبیات قلندرانه چنان راه یافت که هر کس به ظن خود از آن تعبیری نمودو متاسفانه نقب انحرافی از این واژه به وجود آمد که با اصل جایگاه خاصی که در آیین میترائیسم داشت؛ تفاوت کلی دارد و متاسفانه در مفهوم عام، به عشرتکده و شرابخانه، نقل به معنی گردید. نگارنده در این مقاله بر آن است تبیین نماید که اصل مفهوم خرابات بر خاسته و برگرفته از چه آیینی است و سیر تاریخی آن چگونه است؟

منطقه خراسان دیرباز از لحاظ عرفان حائز اهمیت شایانی بوده است و برخی از پایه گذاران اصلی مسلک تصوف از آن دیار برخاسته اند و سهم این منطقه در تصوف، بیش از سایر مناطق اسلامی است و برخی از بزرگان تصوف بغداد و مراکز دیگر نیز زاده و پرورده این سرزمین بوده اند. یکی از مهمترین ویژگی تاثیرپذیری مکتب خراسان از آیین های رایج در هندوستان بویژه بودئیسم و هندوئیسم می باشد و خانقاه سازی و دنبال کردن مباحث عرفانی در شهر نیشابور بیش از دیگر شهرهای منطقه خراسان بوده است به وجود آمدن اولین فرقه های این مکتب، مانند قلندریه، ملامتی گری از نمادهای این مکتب می باشد. در مقابل این مکتب مکتب عراق قد علم کرد ولی تصوف نظری در خراسان نسبت به عراق رشد بیشتری کرد و تفکرات عرفانی شکل گرفت. و شباهت های موجود در دو مکتب عرفانی بودائی و خراسانی از شاخصه های این مقاله است که در قالب موضوعاتی چون سیر و سفر، مراتب رشد، فنا و نیروانا، مراقبه، ترک دنیا، عدم اعتقاد به شریعت و ساختن خانقاه، دیگر تاثیراتی که این مکتب بر ادبیات و فلسفه گذاشته است مورد بررسی قرار می گیرد.

زهد در لغت به معنای بی اعتنایی و چشم پوشی است و در تعریف حضرت علی (ع) کوتاهی آرزو و سپاسگزاری هنگام نعمت و پارسایی نسبت به معصیت هاست. رهبانیت نیز واژه ای است عربی و اغلب لغت نویسان عرب این واژه را معادل «رهب» به معنای خوف و ترس دانسته اند. رهبانیت مسیحی زمانی به وجود آمد که پیروان حضرت مسیح علاقمند به داشتن یک زندگی کامل روحانی مجزای از جامعه مادی شدند. زهد اسلامی و رهبانیت مسیحی با هم تفاوت دارند چرا که در اسلام بین این جهان و آن جهان و کارهای آن تفاوتی وجود ندارد و آن ها نسبت به یکدیگر رابطه ای جداگانه ندارند. در حالی که رهبانیت مسیحی جدایی از این جهان را توصیه می کند و خواهان پشت کردن به این دنیاست. در اثر نفوذ مسیحیان در دوران بنی امیه و بنی عباس و حضور آنان در امور حکومتی و وجود فرقه های بسیار راهبان مسیحی مسیحیت رواج یافت و بر مسلمان تاثیر گذاشت. این تاثیرگذاری به گونه ای بود که زاهدان چون راهبان از خوردن غذاهای حیوانی خودداری می کردند، پشمینه می پوشیدند، در صومعه و خانقاه ها به سر می بردند و به عمل اختصا دست می زدند تا پایبند زن و فرزند نباشند. بنابراین می توان گفت حضور گسترده مسیحیان در بین مسلمانان و رواج تعالیم آنان بر تعالیم اسلامی و همچنین زهد زاهدان مسلمان اثر گذاشته است.