جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کیش گنوسی ترکیبی بود از تجلی نور الهی در انسان و بیرون آمدن او از جهان ظلمانی ماده. در گنوسیسم، معرفت، امری الهی و شهودی است که جز در پرتو حقیقت یگانه، پدیدار نمی‌گردد. تاثیر حکمت گنوسی در طول تاریخ، عمیق و گسترده بود. در بیشتر جریان‌های نخست شیعه ما شاهد ظهور مفاهیم عمده گنوسیسیم مانند ثنویت، الهی دانستن بشر در مقام امام معصوم (ع) و وجه تاویلی و رمزی کتب مقدس هستیم. اسماعیلیه یکی از فرق مهم شیعی‌مذهب بود که بیشترین تأثیر را از حکمت گنوسی دریافت کرد. تأثیر گنوسیسم در اسماعیلیه عمدتاً در ساحت امامت و تاویل کلام مقدس نمود پیدا کرد. در واقع وجود همیشگی امام به عنوان تجلی و مظهر بلاواسطه فیض و رحمت و معرفت الهی از تاثیرات بلاواسطه گنوسیسم در مذهب اسماعیلیه است. در گنوسیسم برای فهم معرفت حقیقی و باطنی گنوسیسم، وجود یک منبع الهی لازم و ضروری است که در اسماعیلیه این منبع همان امام است. تاویل و شناخت امور ظاهر از باطن نیز از اصول اساسی مذهب گنوسیسم بود که بر اسماعیلیه تاثیر عمیق نهاد.

تحلیل گفتمان انتقادی شاخه ای از علم زبان شناسی است که به بررسی رابطۀ متن و نحوۀ تولید ایدئولوژی می پردازد. نورمن فرکلاف در الگوی پیشنهادی خود برای تحلیل متن، سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین را درنظر می گیرد. مقالۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی سعی دارد به بررسی دیدگاه مولوی دربارۀ مراحل سیر و سلوک عرفانی بپردازد. این پژوهش در سطح توصیف، کاربرد واژگان هسته ای و روابط معنایی واژگانی و فرآیندها را در مثنوی بررسی کرد. در سطح تفسیر گفتمان های ترک تعلقات، برتری کشف و شهود، انکار عقل جزوی، تدریجی بودن سیر و سلوک و لزوم متابعت از پیر به عنوان گفتمان های غالب مشخص شد. در سطح تبیین نیز این نتیجه به دست آمد که مولوی گفتمان های مسلط عصر خود را در این باره باز تولید کرده و دیدگاه وی در این زمینه با ایدئولوژی غالب روزگار خود همسو است.

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی، عارف و شاعر نامدار قرن ششم، نخستین شاعری است که اندیشه‌ها و دیدگاه‌های مکتب تصوف و تعالیم و اندرزهای صوفیانه و لطایف عرفانی را با شیوه­ای سنجیده و استوار، با ذوقیات شاعری آمیخته و راهی نو را در عالم شعر فارسی گشوده و زمینه‌های گسترش و اوج‌گیری آن را فراهم کرده است. با توجه به این‌که یکی از مباحث عرفانی سیر و سلوک است و حرکت و سیر الى الله دارای مقامات و منازلی است. سالکان برای رسیدن به مقصود راهی جز گذر از این مقامات ندارند. درگذر از این مقامات، حالات تازه­ای برای سالکان رخ می­نماید. این حالات، از سوی محبوب ازلی اشارت‌هایی به همراه دارد، سالکان را جانی تازه می­بخشد، نوید وصل می­دهد و درگذر از مقامات، آنان را یاری می­کند. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوایی و روش کتابخانه‌ای به بررسی عقبات و دشواری­های ‌سلوک عرفانی ‌در ‌قصاید ‌سنایی پرداخته است. ضمن بررسی و تفحص در قصاید حکیم، از منظر وی، دشواری­ها و سختی­های راه سلوک عرفانی بسیار است و سنایی ضمن توصیۀ سالک به تلاش و کوشش در راه عشق، از وی می‌خواهد با جانبازی و قربان ساختن وجود نفسانی خویش در این راه به دنبال مقصود و مطلوب خویش باشد.

ابوالمکارم رکن الدین علاء الدوله احمد بن محمد بن احمد بیابانکی یکی از بزرگترین مشایخ صوفیه و از شاعران و نویسندگان اواخر قرن هم و اوایل قرن هشتم هجری است. زندگی شیخ در یکی از جنگ ها تغییر کرد که علّت آن جذبه ای بود که بوی رسید و متنبه شد و زندگی وی به در مرحله تقسیم شد: مرحله اول از تولد تا بیست و چهار سالگی و مرحله دوم از بیستو چهارسالگی تا زمان وفات اوست. شیخ در تصوّف پیرو اعتدال بود و از فرقه «کبراویّه» پیروی می‌کرد. پیر و مرشد وی شیخ نورالدّین عبدالرحمن اسفراینی کشرقی بود. در سال 697 اجازه ارشاد یافت. چراغ زندگی وی در شب بیست و دوم رجب(736 ه. ق) پس از هفتاد و هفت سال در برج احرار صوفی آباد خاموش شد. از نتایج طبع فیاض وی کتاب مکاشفات مشهور است و آثار متنوع و ارزنده ای به زبان های فارسی و عربی تألیف و تصنیف کرد. از جمله چهل مجلس از ملفوظات شیخ بود و سرگذشتی عبرت آمیز، و سیمایی صادق به عرفان و تصوّف، و جامع شریعت و طریقت است. این رساله نه تنها سرگذشت و آراء و قضاوت های سیاسی و اجتماعی و صوفیانه ی پیر سمنانی است، بلکه ازجهتی می توان آن از کتاب های رجالی صوفیّه به شمار آورد. در واقع مطالبی که باید در یک مجلس مذکور شده، در حلقه و اجتماع مدیران ابراز نشده، بلکه در هرمقامی و در هر وقتی که مناسب می دیده، فواید برای ارشاد سالکان بیان می کرد که به نوعی مقامه گویی است و طریق مقامات و احوال را بیان داشته است. ابواسماعیل عبدالله بن منصور الانصاری الهروی معرو ب پیر هرات و پیر انصار ملّقب به شیخ الاسلام از دانشمندان و عارفان قرن پنجم(هـ. . ق) است وی از اعقاب ابوایوّب انصاری است. آثار خواجه را بیش از بیست و چهار اثر دانسته اند که مهمّ ترین آن ها رساله صد میدان که یکی از دقیق ترین آثار عرفانی است. این کتاب در واق فقه اللغه میادین و منازل سکوک است که از هر منزل، منزل دیگر را به وجود می آورد، و مراحل سیر و سلوک را از توبه شروع و به بقا ختم می‌کند. مقامات را بار اوّل در صد میدان یکجا و برای هر مرتبت آن هر مقام، به ده درجه می رسد،همه هزار مقام می‌شود. خواجه عبدالله در سال (481 هـ . ق) در سن هشتاد و پنج سالگی دذشت و در گازرگاه (ده کیلومتری هرات ) به خاک سپرده شد.

یکی از دانش‌های بلاغی مهم، علم معانی است که به بررسی اغراض ثانوی متکلّم از انتخاب ساخت‌های زبانی، می‌پردازد. وقتی سخنور فصیح و بلیغ باشد، این نوع کاربرد از نظر کمّی و کیفی در کلام او بیشتر دیده می‌شود. از آن‌جا که مولانا یکی از بزرگ‌ترین سخنوران و شعرای فارسی‌گوی است طبعاً نکات بلاغی زیادی در آثار او دیده می‌شود.در این پژوهش که به بحث در ابعاد ادبی و اخلاقی امر و نهی در دفتر اوّل مثنوی مولوی اختصاص دارد، پس از معرّفی شاعر، به تبیین مباحث علم معانی شامل انشا و خبر و خبر و اقسام امر و نهی و نکات اخلاقی آن پرداخته شده است.از بررسی‌های انجام شده در این پایان‌نامه معلوم می‌شود که مولوی آگاهانه به عناصر بلاغی توجّه داشته و با کاربرد متنوّع و گسترده‌ی آن‌ها بر رونق کلام خود و نیز بر تأثیر آن افزوده است. تأثیرپذیری مولانا از قرآن کریم و نگاه خاصّ به جمله‌های خبری و انشایی و آمیختگی خبر و انشا جلوه‌ی ویژه‌ای به اشعار او داده است که خواننده با مطالعه‌ی آن در مسیر عرفان و اخلاق گامی بلند برمی‌دارد.