جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسبیت گرایی اخلاقی یکی از مهم‌ترین موانع برای اتکای بر اخلاق جهانی به عنوان پیش نیاز همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان دانسته می‌شود، از نگاه نسبیت گرایان، مطلق گرایی اخلاقی بستر مناسبی برای ترویج خشونت و اندیشه عدم مداراست. این مقاله بدنبال واکاوی مدعیات، پیشفرض ها و لوازم و نتایج هر دو قول نسبیت‌گرایی و مطلق‌گرایی اخلاقی و تعیین نسبت میان هر کدام از آنها با اصل مداراست. در این نوشتار ضمن تمییز میان نسبیت فرهنگی و نسبیت اخلاقی، نشان داده شده که نسبیتگرایی فرهنگی مانعی هم برای تحقق اخلاق جهانی ایجاد نخواهد بود؛ چرا که میتوان با به رسمیت شناختنِ آن و در عین حال قائل بودن به مطلقگرایی اخلاقی، بستر لازم برای تحقق اخلاق جهانی، و در پی آن، همزیستی ادیان فراهم می‌آید. با پذیرش اصل نسبیت فرهنگی امکان تأکید بر برخی اصول مشترک میان فرهنگ‌های مختلف - در عین حفظ تنوعات فرهنگی- وجود دارد که از جمله‌ی بارز‌ترین این اصول، «قاعده‌ی زرین» می‌باشد. این پژوهش مدعی است اخلاق جهانی و نیز همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان با ابتنا بر چارچوب مشترکات اخلاقی از جمله «قاعده‌ی زرین» قابل دسترسی است، زیرا قرابت اصحاب ادیان از دریچه‌ی اخلاق -و نه اشتراکات عقیدتی- می‌گذرد. در پایان پیشنهاد شده است تقریب بین مذاهب و ادیان از طریق یافتن اشتراکات اخلاقی- به جای نقاط مشترک عقیدتی -پیگیری شود.

معنای زندگی یکی از مهمترین و اساسی‌ترین دغدغه‌‌های انسان مخصوصا در عصر حاضر است. ویلیام جیمز از فیلسوفانی است که در باب تجربه‌دینی نظرات بدیعی دارد و رساله حاضر با بررسی آثار به جا مانده از جیمز با موضوع تجربه دینی و نظرات فیلسوفان در این زمینه، به پژوهش در کارکرد تجربهدینی در معنادادن به زندگی از منظر ویلیام جیمز پرداخته است. روش تحقیق پژوهش، روش تحلیلی، انتقادی بوده و برپایه مطالعات کتابخانه‌ای به صورت مطالعه مقایسه‌‌ای زنجیره‌‌ای انجام شده است. نتایج حاصله از پژوهش نشانگر این است که از منظر جیمز، تجربه‌‌های عرفانی درونگرا سرشت اصلی تجربهدینی است. ایجاد اتحاد در وجود انسان و ایجاد سرخوشی و آرامش و امید و مواجهه با مرگ از شاخص‌‌های اصلی زندگی معنادار است. جیمز با اتخاذ دو رویکرد دینی سالم‌اندیشی و روح بیمار، دین مورد نظر خود را در پس آگاهی از فقدان معنا توسط جان‌‌های ناخوش معرفی می‌کند و بدین سان، شرط لازم و کافی رسیدن به معناداری زندگی و نیز نجات و آرامش را در گرو تجارب دینی روح‌‌های بیمار می‌داند. وی به این مورد اذعان دارد که در خصوص دین نمی‌توان مانند موضوعات علمی دیگر به نتیجه گیری قطعی و مطلق دست یافت و در مورد مسائل دینی باید از قید«به طور کلی» استفاده کرد. با توجه به عدم قطعیت موضوعات دینی، انحصاری بودن و یا نبودن آن برای معناداری نیز فاقد قطعیت لازم و سالبه به انتفاع موضوع است. در نتیجه، تبیین‌‌های تجربی وی نیز ذاتا قابلیت انحصار تجربهدینی برای معناداری زندگی را ندارد و خود وی نیز صراحتا ادعایی خلاف این عدم قطعیت ندارد. با بررسی نظرات جیمز مبنی بر سوار شدن تجربهدینی بر احساس و اشتراک آن میان همه انسان‌‌ها، در می‌یابیم که تجربهدینی، یک امکان بالقوه برای همه انسان‌‌هاست که حصول آن، کشف معناداری زندگی را به همراه دارد. بدون چنین تجربه‌‌ای امکان کشف معنا وجود ندارد، هر چند همیشه راه برای جعل معنا باز است اما با حصول تجربهدینی مورد نظر جیمز، دیگر نیاز به هیچ فاکتور دیگری در رهیافت به معنا نیست.

جهانِ جهانی‌شده امروزه نیازِ هر چه بیشتر به مدارای فرهنگی میان ملت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون را برجسته‌تر ساخته است. یکی از مدل‌های نوین برای تحقق بخشیدن به این آرمان، مدلی است که توانمندی فرهنگی افراد را متاثر از برخورداری نوع خاصی از هوش می‌داند با عنوان هوش فرهنگی. هوش فرهنگی مفهومی نسبتاً جدید در دانش اجتماعی است، هوش فرهنگی عبارت است از قابلیت شناخت و عکس‌العمل مناسب در برابر فرهنگ‌های متفاوت. به واقع هوش فرهنگی یک توانایی است و از این رو می‌توان آن را به افراد یاد داد و به اصطلاح آن‌ها را در این زمینه توانمند ساخت. بی‌تردید توانمندسازی افراد در این زمینه در سنین کمتر نتیجه بهتری در پی خواهد داشت و احتمال توفیق بیشتری را می‌توان برای آن در نظر گرفت. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که آیا اسلام به عنوان یک دین مترقی به این مساله توجه داشته است؟ با مراجعه به منابع دینی می‌توان دید که چنین توجه و تاکیدی به مقوله هوش فرهنگی سابقه قابل توجهی در سنت دینی دارد، از این رو برگرفتن مؤلفه‌های هوش فرهنگی و الگوبرداری از سیره و سخن پیشوایان دینی برای این مقصود، می‌تواند نقشه راهی برای تعامل بیشتر میان فرهنگ‌های گوناگون ترسیم کند، الگویی که غالبا مورد غفلت واقع شده و توجه کافی به آن مبذول نشده است.

از نظر کر کگور، آگاهی از مرگ حقیقتا حایز اهمیت است، زیرا دلهره ای ضروری می آفریند که ما را در مراتب بودن یا خودآگاهی، از حیاتی حسی و نامتاملانه به حیاتی متاملانه تعالی می بخشد. اما مراد او از مرگ، بیماری به سوی مرگ یا همان نومیدی است. از نگاه کر کگور، این بیماری که در روح و نفس ما پدیدار می شود، مرگی درونی است. نومیدی خود نتیجه ای از آلودگی ما به گناه است. مراد او از بیماری به سوی مرگ، آن بیماری ای نیست که پایانش مرگ معمول و متعارف است. کرکگور، راه رهایی از این مرگ را ایمان می داند. در نظر او، ایمان رابطه ای خصوصی و شخصی با خداست.