جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تقیه یکی از مهمترین موضوعات در تاریخ حدیث، فقه و کلام شیعه است که همواره مورد توجه عالمان بزرگ اسلامی قرار گرفته است. در تراث حدیثی شیعه روایات متعددی درباره تقیه و ضرورت آن به ویژه از امام صادق (ع) نقل شده است. این قبیل روایات، از نظر دلالت متنوع و دارای ابهاماتی است که به نظر می‌رسد فهم مدلول صحیح آنها، نیازمند واکاوی دقیق تر بستر و شرایطی است که این روایات در آن صادر شده است. آنچه در این پژوهش به جهت تبیین صحیح عناصر مؤثر در فهم مدلول روایات تقیه مورد بررسی قرار می گیرد، کاربردشناسی روایات تقیه بر مبنای تحلیل بافت موقعیتی یا لایه برون زبانی این روایات با توجه به پنج مولفه محیط، موقعیت، مخاطبان، هدف و ترتیب عمل است. بر اساس این نوع تحلیل می توان دریافت که تقیه نشانگر موضوع مهمی در تاریخ حیات امام صادق(ع) است و در واقع، یکی از راهکارهای سیاسی و فرهنگی ایشان در مواجهه با شرایط دشوار و پیچیده معاصر حیات خود، برای تبلیغ و تبیین سنت‌ نبوی، در کنار حفظ جان خویش و اصحابش بوده و به موضوع إختفاء اسناد روایات فقهی مرتبط است تا فقه نبوی که بر اساس حوادث دوران پس از پیامبر اکرم (ص) در آستانه اضمحلال و نابودی قرار گرفته بود، دوباره احیا گردد

یکی از پرسش­ های بنیادین در دانش اصول فقه، امکان تقیه در بیان حکم شرعی توسط امام معصوم(ع) است. در این باره دیدگاه­ های مختلفی بین اصولیان مطرح شده است، در این پژوهش، دو روایت که تصریح بر إفتاء تقیه­ای دارد و مهم­ترین مبنای قائلان به صدور اخبار تقیه­ای از زبان امام معصوم (ع) است، با روش تاریخ­گذاری منبع و متن نقد می­شود. تاریخ­ گذاری منبع و متن این دو روایت و مقایسۀ آن با روایتی مبسوط در همین موضوع، نشان­گر درج اندیشه ­های غالیانه در این روایات با هدف نشر اباحی­گری است. معناشناسی تاریخی واژگان إفتاء، تقیه، مسترشد و شاکّ، نشان­گر ارتباط بخش مدرج این دو روایت با اندیشه ­های غالیان در قرن سوم هجری در عراق است. تحلیل کیفی و کمی این دو روایت به انضمام روایتی مفصل ­تر، که در واقع شرح و توضیح بخش مدرج دو روایت نخست، به شمار می­آید. نشان می­دهد، غرض اصلی در این سه روایت، بیان حکم شرعی نیست؛ بلکه هدف، بیان سرّی بودن طریقت و تناقض آن با ظاهر و عدم ثبات احکام شرعی به عنوان جزئی از ساختار انگارۀ اباحی­گری در قرن سوم هجری است.

شناخت راویان مشترک در أسناد مشکله، همواره یکی مهمترین دغدغه­های رجالیان است. یکی از پربسامدترین راویان مشترک «أحمد بن محمد» است، این نام در مقطع زمانی صحابۀ امام جواد(ع) تا امام حسن عسکری(ع) در بین سه راوی مشترک است که عبارتند از: أحمد بن محمد بن خالد برقی، أحمد بن محمد بن عیسی أشعری قمی و أحمد بن محمد بن سیّار. دو راوی نخست از بزگان راویان ثقۀ شیعه به شمار می‌روند، اما «أحمد بن محمد بن سیّار»، از راویان غلات و فاسد المذهب است. در این پژوهش با استفاده از روش مطالعۀ تاریخی و رجالی دربارۀ شخصیت سیّاری و مقایسۀ تطبیقی مشایخ و راویان او با أحمدبن‌محمدبن‌خالد برقی و أحمد بن محمد بن عیسی أشعری قمی، احتمال سیّاری بودن أحمد بن محمد در ارزیابی سندی روایات، مورد بررسی قرار می­گیرد.

یکی از مهم‌ترین مبانی اندیشه‌های غالیانه، مسأله باطن‌گرایی و کتمان سرّ است، غالیان با استفاده از شیوه‌های مختلف: درج در متون، جعل حدیث، تدلیس سندی و متنی، با انگیزه‌های سیاسی و فرهنگی تلاش در اشاعه این اندیشه‌ها در تراث حدیثی شیعه داشته‌اند. یکی از بسترهایی که ایشان برای نشر این اندیشه‌ها مناسب یافته‌اند، روایات تقیه بوده است. در این پژوهش، روایات «نهی از اذاعه سرّ»، با استفاده از روش تاریخ‌گذاری سندی و متنی، نقد می‌شود. این پژوهش نشان می‌دهد، کلمه «سرّ» در این روایات جایگزین کلمه «أمر» شده و مدخلی برای ورود اندیشه‌های غالیانه به اندیشه شیعه قرار گرفته است. وجود حلقه مشترک در اسناد این روایات، مبین زمان تحریف در متن این روایات است.