جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز تصویر کیهان­شناختی رایج در تفکر ایرانیان تصویری است که فضا را به­واسطه چهار رود به چهار قسمت با محورهای عمود برهم تقسیم­می­کند و از آن به­عنوان الگوی مرجع باغ ایرانی نام می­برند. ازآنجاکه زبان عرفانی، زبان تمثیل (رمزی) در هنر اسلامی و از جمله معماری است و هندسه دستمایه همه معماران برای پیوند عالم ماده به معنا است لذا معمار اسلامی می­کوشد با زبان تمثیل، توحید را با هندسه مرکزگرا در باغ ایرانی متجلی­سازد، زیرا در هستی­شناسی عرفانی ساحت عالم، مرکزی دارد که محمل حضور حقیقت است خصوصاً در دوره صفویه که دوره امتزاج تفکر شیعی با اندیشه عرفانی بوده­است. هدف از این پژوهش بازشناسی تأثیر اندیشه عرفانی (شیعی) در پدیداری الگوی مرکزگرای مرجع باغ ایرانی در معماری باغ­های ایران است. روش پژوهش تفسیری تاریخی است لذا جهت­گیری بعضی از فرضیات مطرح­شده تبیینی-روایتی است که تفسیر آن­ها برپایه­ تحلیل محتوایی متون تاریخی توأم با استدلال منطقی انجام­شده­است و همچنین با توجه به شالوده نظری پژوهش که مبتنی­بر منظومه حکمت اسلامی است از روش ترکیبی استفاده­شد که متشکل از تحلیل محتوای کیفی و استدلال استنباطی است. در خاتمه یافته­های پژوهش نشان­می­دهد اوج تفکر عرفانی شیعی در نظام یکپارچه حکومتی صفویه، بستر اندیشه تمثیلی مرکزگرا را در ساخت باغ ایرانی به­صورت هندسه­ای با دو محور متقاطع عمود برهم حول کوشک میانی را فراهم­کرد تا همخوان با الگوی مرکزگرای مرجع باغ ایرانی باشد.

از دیدگاه ابن‌‌سینا، علیت رابطه‌‌ای است که به موجب آن، پدیده نه‌تنها در خارج پدیدار (موجود) می‌‌شود بلکه قابل شناخت نیز می‌‌‌شود. علت بهره‌‌گیری از نظام ورودی در معماری ما بیش از یک عامل واسطه (ارتباطی) است؛ به‌طوری‌که باید گفت مسئلۀ چگونگی سازمان‌دهی نظام ورودی در کنش و واکنش درون و بیرون، جامعیتی برآمده از تأثیرات کارکردی، جغرافیایی، مناسبات فرهنگی و اعتقادی و اجتماعی است. بر این اساس، هدف از این پژوهش تبیین علل موجودیت نظام ورودی خانه‌های سنتی یزد (دورۀ قاجار) از دریچۀ اندیشۀ سینوی در چهارچوبی میان‌رشته‌ای است. ابن‌‌سینا در نظام چهارگانۀ علل ـ که قبل از او ارسطو برای اولین‌بار با تمایزاتی به این نظام اشاره کرده بود ـ در کتاب اشارات و تنبیهات از چهار علت سخن به‌میان می‌‌آورد که عبارت‌اند از: 1. علت ماهیت: شامل علت مادی و صوری، 2. علت وجود: شامل علت فاعلی و غایی. در این تحقیق پس از اشاره به اجزای تشکیل‌دهندۀ کالبدی نظام ورودی خانه‌‌های سنتی، به چرایی موجودیت هر یک از عناصر ورودی بر پایۀ علل اربعۀ سینوی اشاره شده است. سپس، ازآنجاکه علت نزد ابن‌‌سینا، نقش مهمی در کسب معرفت دارد، به‌ویژه بحث از علت غایی که مهم‌ترین بحث فلسفۀ بوعلی است (به‌طوری که او آن را افضل‌الحکمه می‌‌داند)، به خوانش هستی‌‌‌شناسی نظام ورودی خانه‌‌های سنتی یزد در قالب غایت‌شناسی رفتاری و فاعلی پرداخته شده است. در این پژوهش، با رویکردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی، در مقام گردآوری داده‌ها از روش مطالعات اسنادی کتابخانه‌ای و در مقام تحلیل و داوری داده‌‌ها از روش استدلال منطقی بهره گرفته شده است. طبق یافته‌‌های این پژوهش، ضمن ارائۀ مدل تحقیق مشخص شده است که در حوزۀ علل غایی‌ـ‌صوری بر پایۀ بعد ادراکی‌ـ‌رفتاری، در نظام ورودی خانه‌‌های سنتی یزد می‌‌توان قلمروپایی و مناسب‌‌سازی شرایط خلوت (صمیمیت) را انتظار داشت و در حوزۀ علل غایی‌ـ‌فاعلی (بر پایۀ بینش توحیدی اسلام) فراهم‌آوردن بستر دستیابی به درونگرایی و محرمیت با بهره‌‌گیری از اصل سلسله‌مراتب، هدف چینش و همجواری عناصر نظام ورودی خانه‌‌های مسکونی یزد بوده است.