جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

«نگرش» در اصطلاح روان‌شناسی، نظامی هماهنگ و بادوام از افکار، احساسات و آمادگی‌های رفتاری فرد دربارة یک موضوع است که به‌صورت اکتسابی ایجاد می‌شود و اغلب دارای ثبات و دوام بالایی است. می‌توان از این ظرفیت انسانی در حوزة تربیت اخلاقی بهره جست و آن را در قالب یک راهبرد تربیتی به‌کار گرفت؛ به این صورت که مربی با مداخلة آگاهانه و توأمان برای ارائة اطلاعات، برانگیختن انگیزه، و آموزش مهارت‌های رفتاری لازم درخصوص موضوعات اخلاقی، «نگرش‌سازی» کند. با توجه به ناپایداری اغلب آموزه‌های اخلاقی در راهبردهای تربیتی موجود، پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد برون‌دینی، نگرش‌سازی را به‌عنوان راهبرد نوین تربیتی در حوزة اخلاق معرفی کند. یافته‌ها نشان می‌دهند که این راهبرد به‌دلیل سهولت در فراهم‌سازی شرایط، جامعیت داشتن، و ماندگاری آموزه‌ها، بر سایر راهبردهای تربیت اخلاقی برتری دارد و می‌توان با تعیین مبانی، اهداف، اصول و روش‌ها، آن را در قالب یک الگوی تربیت اخلاقی ارائه کرد.

هدف: یکی از مهم‌ترین اهداف این تحقیق، توجه به معضلات اخلاقی پنهان، اما رایج در نظام آموزش عالی و ارائۀ راهکار برای دفع و رفع چنین مشکلاتی است. روش: این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین اخلاقی مفهوم استثمار آموزشی، برخی از چالشها و شبهات اخلاقی ناظر به این مسئله را مطرح کرده و در نهایت، با بیان پیشنهادهایی سعی در ارائۀ راهکار برای برون‌رفت از این معضل اخلاقی داشته است. یافته‌ها: استثمار علمی یا همان بهره‌کشی از دسترنج علمی دیگران، معضلی اخلاقی است که عوامل مختلفی مثل روحیۀ زیاده‌خواهی، راحت‌طلبی، فشارهای سازمانی و ضیق وقتی که استادان از آن سخن می‌گویند، زمینه‌های شکل‌گیری آن را فراهم می‌سازد. لازمۀ استثمار، ظلم و بی‌عدالتی و ثمرۀ آن، حق‌کشی و نارضایتی است. نتیجه‌گیری: با وجود این معضلات اخلاقی، سلامت نظام آموزشی، به خصوص آموزش عالی، بیش از بیش در خطر است؛ لذا لازم است برای برون‌رفت از این مشکلات، راهکارهایی کاربردی پیشنهاد شود؛ این پیشنهادها را می‌توان در خودمراقبتی استادان، خودآگاهی دانشجویان و مراقبت سازمانی دنبال کرد.

از زمان تأسیس حوزة علمیة قم که قریب یکصد سال می‌گذرد، این حوزه نقش تأثیرگذاری در تحولات اجتماعی داشته است. این تحولات از منظر اخلاقی قابل بررسی و واکاوی است. مقالة حاضر با گونه‌شناسی این تأثیرات بر اساس شاخص‌هایی همچون جغرافیای تأثیر، قلمرو تأثیر، نوع مخاطب متأثر از حوزه، نوع برونداد تأثیر و نیز زمان و تاریخ این تأثیرگذاری به ابعاد گوناگون تأثیرات اخلاقی حوزه می‌پردازد. این‌گونه‌شناسی نشان می‌دهد که در یکصد سال تأسیس حوزة علمیة قم- چه قبل از انقلاب اسلامی ایران وچه بعد از آن - این حوزه توانسته است با تأثیرات اخلاقی خود در برخی مقاطع تاریخی، تحولات قابل توجهی را ارائه کند. مبارزات سیاسی- اجتماعی، خدمات عمومی و عام‌المنفعه، تواصی و خیرخواهی اجتماعی و مشارکت‌های همدلانه، و پس از انقلاب اسلامی در مقاطعی مثل جنگ، محرومیت‌زدایی و سازندگی کشور همواره حوزه‌ها الهام‌بخش اخلاقی اجتماع بوده‌اند. این تأثیر فراتر از کشور ایران در کشورهای دیگر نیز قابل رصد است.

این مقاله به بررسی میزان تأثیرپذیری منابع و متون اخلاقی منتشر شده از سوی علمای حوزۀ علمیۀ قم از آموزه‌های اخلاقی قرآن، در یکصد سال اخیر پرداخته است. مقالۀ حاضر به روش «توصیفی- تحلیلی» مهم‌ترین منابع اخلاق اسلامی را که در بازه زمانی 1300 تا 1400 شمسی، از زمان شکل‌گیری حوزۀ علمیۀ قم به دستور مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری تاکنون تدوین شده، واکاوی کرده و میزان تأثیرپذیری آنها از آموزه‌های قرآنی را سنجیده است. کتب تدوین شده در این حوزه از حیث میزان تأثیرپذیری از آموزه‌های اخلاقی قرآن به حسب تاریخی و بر اساس محتوا و ساختار یکسان نبوده، اما بیشترین حوزۀ تأثیرگذاری این منابع را می‌توان در دوران پس از انقلاب و در آثار متاخرانی همچون استاد شهید مطهری، علامه طباطبائی، آیت‌الله جوادی آملی و به‌ویژه استاد مصباح یزدی مشاهده نمود. بخش عمده منابع اخلاقی منتشر شده در این مقاله به صورت ساختاری و محتوایی به اجمال بررسی گردیده است.

ورزش حرفه‌ای به‌واسطه گسترش و مقبولیتی که در جهان دارد، توسط دولت‌ها و شرکت‌ها مورد حمایت‌های سیاسی، اجرایی و اقتصادی قرار گرفته است. ورزش حرفه‌ای ابعاد و آثار مفیدی در عرصه‌های گوناگون دارد و برای حکم نهایی درباره ورزش حرفه‌ای باید نخست ابعاد مثبت و منفی آن بررسی شود و سپس این دو با هم مقایسه گردد. هدف از این تحقیق صرفاً تبیین ابعاد آسیب‌زا در ورزش حرفه‌ای (همچون آسیب‌های جسمی، روحی ـ عاطفی، رفتاری ـ اجتماعی) و بررسی اخلاقی آنهاست. این پژوهش به شیوه «توصیفی ـ تحلیلی» با استفاده از استدلالات عقلی و اخلاقی و همچنین استفاده از نتایج پژوهش‌های میدانی دیگر صورت گرفته و به این نتیجه رسیده است که ماهیت و اساس ورزش حرفه‌ای با رویکرد کنونی در جهان در بعد جسمی بالقوه منشأ آسیب‌هایی همچون ضررهای جسمانی؛ در بعد روحی و عاطفی منشأ رذایل اخلاقی (همچون برتری‌طلبی، تکبر و تفاخر)؛ و در بعد رفتاری ـ اجتماعی منشأ آسیب‌هایی (همچون ارزش‌گذاری غلط در اجتماع، دعوت به رذایل اخلاقی با مرجع‌سازی غلط و بها ندادن و کم‌رنگ شدن ورزش همگانی) است. از این نظر، ترویج و حمایت از آن با چالش اخلاقی مواجه است. بنابراین ضروری است دولت‌ها یا نهادهای حامی ورزش حرفه‌ای این ابعاد آسیب‌زا و چالش‌زا را مد نظر قرار دهند و در اصلاح آنها بکوشند.

هدف این مقاله، ارائه روش‌های شناختی در آموزش اخلاق به کودکان با تأکید بر آموزه اخلاقی احترام است. در این مقاله با تأکید بر آموزه‌های اسلامی و به روش توصیفی ـ تحلیلی به مهم‌ترین روش‌های شناختی که می‌توان کودکان را با مفاهیم ارزشی آشنا کرد، پرداخته شده است. نتایج این بررسی و تحلیل نشان می‌دهد بر اساس آموزه‌های دینی، روش‌هایی چون انگاره‌سازی و اصلاح جهان‌بینی کودک، ایجاد شرایط برای مواجهه معرفتی کودک با نتایج منطقی رفتار، گفتمان‌سازی اخلاقی با رویکرد چالشی و تبیین معرفتی معیارها و مصادیق عینی ارزش‌ها می‌تواند منجر به آموزش و یادگیری شناختی کودکان نسبت به آموزه‌های اخلاقی مثل احترام شود. از سویی این ساحت شناختی می‌تواند زمینه شکل‌گیری عواطف و سبب ایجاد انگیره در حرکت عاطفی و عملی کودکان نسبت به آموزه‌های دینی شود.

ارائه اخلاق کاربردی اسلامی در گرو ارائه تعریفی مبتنی بر مبانی و منابع اخلاق اسلامی است تا بتوان بر اساس آن ساز و کار اخلاق کاربردی اسلامی را بنا نهاد. اخلاق کاربردی اسلامی حوزه دانشی مبتنی بر آموزه‎های اسلامی است که می‎تواند راه حل‎هایی را برای مسائل جدید اخلاقی دوران معاصر پیشنهاد دهد. اولین گام در این حوزه بیان تعریف اخلاق کاربردی اسلامی است. در تعریف منتخب این مقاله موضوع، هدف و روش اخلاق کاربردی مورد تمرکز و توجه قرارگرفته است که این سه مولفه وجه تمایز تعریف اسلامی و تعاریف رایج در اخلاق کاربردی را نشان خواهد داد. نظریه اخلاقی اسلام مبتنی بر مبانی الاهیاتی و انسان شناختی و مبتنی بر وحی است. در نتیجه اخلاق کاربردی را در یک نظام طولی برای تحقق اهداف متعالی دین که آیین نامه حیات معقول انسان است، نشان می‌دهد.

پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و از طریق رجوع به اندیشه‌ آیت‌­الله جوادی آملی با هدف بررسی نقش ارزش­‌های اخلاقی در تحول وجودی انسان انجام شده است. بررسی نشان می­‌دهد آیت­‌الله جوادی آملی یگانه انگاری حیات نفس آدمی را نمی‌­پذیرند و سخن از تحول جودی آن در پرتو ارزش­‌های اخلاقی به میان می­‌آورند و معتقدند فضیلت و رذیلت اخلاقی در متن ذات انسان وارد می­‌شود و نه صرفا عارض بر ذات. از همین روی آنچه به حیات خَلقی خاص انسان فعلیت می­‌دهد و نیز حیات خُلودی انسان را که ممکن است مطابق و یا مخالف با حیات خَلقی انسان باشد، شکل می­‌دهد، ارزش­های اخلاقی مثبت و منفی است. انسان بدان جهت که در قلمرو طبیعت است پذیراى تغییر است؛ تغییری که منحصر در ساحت طبیعی انسان نیست بلکه بعد فطری وجود انسان را نیز شامل می­‌شود. افعال و اعمال شایسته و ناشایست بر متن دو ساحت مذکور وارد شده و در صورت فراهم شدن برخی شرایط دیگر از جمله اختیار به مثابه جزء اخیر علت تامه، حیات ابدی و نهایی انسان را رقم می­‌زنند.

یکی از مقوله‌های بنیادین در دین اسلام اصل عدالت است که رمز تراز و تعادل در عالم تکوین و تشریع قلمداد می‌شود. به باور دانشمندان این اصل نباید تحت عناوین دیگر مانند اصل مصلحت خدشه‌دار شود. در زمینۀ مصلحت نظریات و تعاریف مختلفی طرح شده است که غالب آن‌ها بر لحاظ خیر و نفع کلی تمرکز یافته است. اما دربارۀ نوع ارتباط مصلحت با عدالت کمتر سخن به میان آمده است که در آن‌ها نیز بحث عدول از عدالت در هنگامۀ مصلحت یا چربش مصلحت بر عدالت تحت عناوین ثانوی پررنگ شده است. اما در این مقاله حسب ترسیم و تقریری که از سازکار عدالت با مصلحت آمده است ایدۀ عدالت اقتضایی مطرح شده که در آن مصلحت از مقولۀ عدالت، البته از نوع عدالت اقتضایی، است و در آن نیاز نیست عدالت فدای مصلحت یا مصلحت فدای عدالت شود. در واقع، با توجه به اصل ربح معقول و روح معنایی مفهوم عدالت، احکام و دستورها، در صورت وحدتِ اصل موضوع، تابع شرایط موضوع است تا وضع حکم در موضع مقتضی آن صورت گیرد و مناسب‌ترین اقدام حسب شرایط رقم خورد. در واقع امور ثانوی و حکم تابع آن در گسترۀ اصل عدالت اقتضایی و تناظر عدالت و مصلحت است. در این گفتمان، عبور از مصلحت نه‌تنها عادلانه نیست بلکه فرد یا امر را وارد مقولۀ ظلم خواهد کرد.