جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین در گستره اندیشه ماکس وبر یک پدیده اجتماعی است. وبر با رویکرد کارکردگرایانه به تبیین دین پرداخته است. در نگاه کارکردگرایانه به دین مبدأ فاعلی و غایی هستی کنار گذاشته می‌شود و صرفاً به گزاره‌های دینی بدون در­نظر­گرفتن ابتدا و انتهای آن نگریسته می‌شود، اما ماکس وبر­ برخلاف سایر جامعه­شناسان صرفاً به نگاه کارکردگرایانه اکتفا نکرده است و در جامعه‌شناسی دین خود به بررسی سایر جنبه­های دین نیز پرداخته است. دین در اندیشه وبر مجموعه­ای از تعالیم است که شامل باورها و اخلاقیات برای رسیدن به رستگاری است. در این اندیشه خدا در رأس عالم به عنوان مبدا ارزش­ها قرار می­گیرد، پیامبر به عنوان حامل پیام خدا و محرک تغییرات اجتماعی و منجی به عنوان واسطه­ای بین خدا و مردم قرار می­گیرد که مأمور رساندن دعا و خواسته‌های مردم به خدا و تضمین کننده رستگاری و کاهنده رنج­ها است. در اخلاقیات نیز زهد و پرهیز از گناه دو مؤلفه اصلی است. ایمان به باورها و پای­بندی به اخلاقیات موجد وصول به رستگاری است. خدا، پیامبر، منجی، گناه، زهد و رستگاری کلیدواژگانی هستند که در این نوشتار بر مبانی روش توصیفی-تحلیلی هندسه دین در نگاه ماکس وبر را به تصویر کشیده است.

دین پرمسئله‌ترین و گسترده‌ترین پدیده اجتماعی است. اندیشمندان بسیاری به بررسی این پدیده در ابعاد مختلف پرداخته‌اند. نگاه کارکردگرایانه به دین می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل نوپدیدار از اصل و اساس دین باشد. از میان جامعه‌شناسان ماکس وبر با نگاهی کارکردگرایانه توانسته ‌است برای دین برخی از کارکردها را برشمارد. هرچند که با دیدی تقلیل‌گرایانه به دین نگریسته و کارکرد دین را منحصر در دنیا و بعد جسمانی انسان کرده ‌است. در مقابل، علامه طباطبائی اندیشمند اسلامی، در ضمن تبیین عقلانی از دین، با نگاهی گسترده‌تر به دین و ابعاد کارکردی آن پرداخته ‌است. در بررسی تطبیقی نظرات این دو اندیشمند، گرچه مبانی نظریشان اعم از هستی‌شناسی و انسان‌شناسی با هم تفاوت چشم‌گیری دارد؛ اما هر دو اندیشمند با رهیافت معناگرایانه، دین را پاسخی به چالش بی‌معنایی زندگی می‌دانند. اینکه دین می‌تواند تصویری از هستی ارائه دهد که رنج‌ها را توجیه کند و خدایی عادل برای انسان نمایان کند؛ وجه مشترک هر دو اندیشمند است. کارکرد مشترک دیگر دین از نظر این دو اندیشمند تأثیر گزاره‌های آن بر رشد اقتصادی است.

بیان اندیشه‌های کلامی علماي شیعه، اثر ژرفی در نشر و تقویت اعتقادات مذهب و اعتلای گفتمان شیعی دارد. متکلمان شیعه همواره کوشیده‌اند در ضمن تبیین آموزه‌های اعتقادی دین، به دفاع از آن و پاسخ‌گویی به شبهات بپردازند. این عملکرد نقش مهم و تأثیر بسزایی در تکون هندسه معرفت دینی جوامع اسلامی هر عصر و زمانی داشته است. قاضی نورالله شوشتری از علمای شهیر سده دهم و یازدهم هجری است. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا، «حیات» و «عصر قاضی»، به‌عنوان دو عامل مهم در تشکیل اندیشه کلامی ایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد. قاضی نورالله با شناخت فضای حاکم و اندیشه‌های مخالف و نیز وجود برخی از علمای اخباری ازجمله میریوسفعلی استرآبادی و برخی سران صوفیه، توانست چهره اعتدالی شیعی خود را بروز دهد و با استفاده از نامه‌نگاری، تألیف و تدریس و حتی تعامل با پادشاهان اهل‌سنت، در اعتلای گفتمان شیعی نقش‌آفرین باشد و آثار فاخری در تبیین و تحلیل کلام شیعی، مانند «احقاق الحق» در تاریخ ماندگار کند.

مقايسة تطبيقي بين مباني و گزاره‌هاي اخلاقي «اسلام» و آيين «تائو» آغازگر نگاهي نو به گفتمان اديان آسماني و غيرآسماني است. در اين نوشتار با استفاده از روش مطالعة کتابخانه‌اي و با مراجعه به اصلي‌ترين متون در اسلام و تائو، و با نگاه تطبيقي، به تحليل و بررسي وجوه اشتراک و افتراق بين برخي از مباني اخلاقي اسلام و تائو پرداخته مي‌شود؛ مباني‌اي همچون ملاک خوب و بد؛ ضرورت اخلاقي زيستن؛ عامل پيدايش خوبي‌ها و بدي‌ها و نيز نسبي بودن گزاره‌هاي اخلاقي. مقايسة تطبيقي بين گزاره‌هاي اخلاقي در اسلام و تائو، دريچه‌اي براي هم‌انديشي اديان در جنبة اخلاقي خواهد گشود. جامعيت نظام اخلاقي اسلام در همة زمينه‌هاي زندگي دنيوي و اخروي انسان در مقابل نگاه تک‌بعدي و دنيوي آيين تائو و نيز جنبة اجتماعي اسلام در مقابل نگاه انفعالي آيين تائو در گزاره‌هاي اخلاقي، از مهم‌ترين وجوه افتراق است. وجود انسان ايده‌آل اخلاقي ـ که تجسمي از اخلاق نيکوست ـ و پايه‌ريزي مدينة فاضله، از مهم‌ترين وجوه اشتراک بين اسلام و تائوست.